O powstaniu Organizacji Narodów Zjednoczonych ( O.N.Z) wielkie mocarstwa zadecydowały już na konferencji w Jałcie, która odbyła się w lutym 1945 roku. Nowa organizacja miała być ponadpaństwowa, a jej głównym zadaniem było dbanie o zapewnienie pokoju na świecie. Przed II wojną światową taką organizacją, pierwszą zresztą w dziejach ludzkości była Liga Narodów. Nie spełniła ona jednak pokładanych w niej nadziei, nie mając właściwie wpływu na politykę ówczesnych państw. Teraz chciano stworzyć taką organizację, która nie będzie bezsilna w obliczu groźby konfliktów. Miała to zapewnić stała obecność wielkich mocarstw w jej strukturach.
Obrady pierwszej konferencji O.N.Z rozpoczęły się 26 kwietnia 1945 roku, w sali opery w San Francisco. Wzięło w niej udział 46 państw, ale bez polskiej reprezentacji gdyż nie było jasne, który rząd może reprezentować nasz kraj. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powołano bowiem dopiero 28 czerwca 1945 roku.
Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami była to organizacja państw zwycięskich w wojnie, nie przyjęto więc w szeregi O.N.Z państw pokonanych. Liczba państw należących zwiększono w czasie obrad do 51.
Za Statut O.N.Z uznaje się Kartę Narodów Zjednoczonych, która została ustalona po 2 miesiącach obrad - 26 czerwca 1945 roku. Karta, która liczy w sumie 111 artykułów ujętych w 19 rozdziałów została ratyfikowana przez większość sygnatariuszy w dniu 24 października 1945 roku.
Za główny cel istnienia Organizacji Narodów Zjednoczonych uznano utrzymanie pokoju międzynarodowego i bezpieczeństwa oraz pokojowe załatwienie wszelkich sporów międzynarodowych.
Utworzono sześć głównych organów ONZ:
- Zgromadzenie Ogólne
- Rada Bezpieczeństwa
- Rada Gospodarcza i Społeczna
- Rada Powiernicza
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
- Sekretariat
- Zadania i funkcje Zgromadzenia Ogólnego ONZ:
Zbiera się ono 1 raz w roku na trwające trzy miesiące sesje. Niezależnie od tego jak silne lub duże jest każde państwo będące w O.N.Z, dysponuje ono w czasie głosowania 1 głosem. Zgromadzenie Ogólne nie ma prawa narzucać swej woli innym krajom, a jego decyzje i uchwały mają charakter zaleceń i rekomendacji, nie zaś nakazu. Uchwały w czasie obrad Zgromadzenia Ogólnego podejmowane są zwykłą większością głosów, a w sprawach wyjątkowej wagi większością 2/3 głosów.
- Zadania i funkcje Rady Bezpieczeństwa ONZ:
Rada Bezpieczeństwa spełnia szczególnie ważną rolę w systemie funkcjonowania O.N.Z. Początkowo składała się ona z 11 członków, w tym pięciu stałych i sześciu niestałych. Na stałych członków O.N.Z powołano wielkie mocarstwa: Z.S.R.R, U.S.A, Chiny, Wielką Brytanię, Francję.
Pozostali niestali członkowie Rady Bezpieczeństwa są już wybierani, a ich kadencja trwa trzy lata.
Rada Bezpieczeństwa działa cały czas i ma prawo podejmować kluczowe decyzje dotyczące pokoju i bezpieczeństwa światowego.
Aby zapadła ważna decyzja, musi zgodzić się na nią siedem państw, ale w tym wszystkie państwa będące stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa. Weto któregokolwiek z nich uniemożliwia pojęcie jakiejkolwiek uchwały czy decyzji. Każdy członek ma więc prawo veta. Jednocześnie jednak sami stali członkowie Rady też nie mogą podjąć samodzielnie niczego, gdyż muszą uzyskać poparcie co najmniej dwóch członków niestałych.
- Zadania i funkcje Rady Gospodarczej i Społecznej.
Rada Gospodarcza działa przy pomocy następujących instytucji:: Międzynarodową Organizacją Pracy (ILO),
Organizacją Narodów Zjednoczonych do Sprawy Nauki, Oświaty i Kultury (UNESCO), Światowej Organizacji Zdrowia ( WHO), Międzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego ( ICAO ), Powszechnego Związku Pocztowego ( CPU ), Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego ( ITU ), Światowej Organizacji Meteorologicznej ( WMO ), Międzynarodowego Funduszu Walutowego ( IMF ), Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu ( GATT ), Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju ( IBRD ), Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa ( FAO ).
Szczególną rolę, w okresie bezpośrednio po zakończeniu działań II wojny światowej odegrała UNRA czyli Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy. Organizacja ta dostarczyła olbrzymie ilości żywności i innych produktów niezbędnych dla zniszczonej wojną Europy, w tym oczywiście również dla Polski.
- Zadania i funkcje Rady Powierniczej O.N.Z
Rada zajmowała się tzw. obszarami mandatowymi i pokolonialnymi.
- Zadania i funkcje Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości .
Za swoją siedzibę Trybunał obrał Hagę. Jego zadaniem jest sądzenie zbrodni przeciwko ludzkości.
- Zadania i funkcje Sekretariatu
Jego zadaniem jest kierowanie bieżącą działalnością O.N.Z wspólnie ze stojącym na jego czele sekretarzem generalnym. Pierwsze prace organizacyjne ONZ w 1945 roku prowadzono w Londynie . Pierwszym sekretarzem generalnym O.N.Z został Norweg, Trygwe Lie ( 1945 - 1951 ). Większość personelu w tym czasie stanowili Amerykanie.
W czasie od 1945 do 1947 roku, O.N.Z nie miała miejsca stałego urzędowania. Dopiero w dwa lata po wojnie Stany Zjednoczone przyznały siedzibę organizacji w Nowym Jorku. W specjalnie podpisanej umowie zagwarantowano O.N.Z pełną suwerenność i swobodę działania.
Tymczasową siedzibę zlokalizowano na Lake Success na Long Island i w Flusking Meadows w dzielnicy Quens w Nowym Jorku. Biuro Europejskie ONZ zlokalizowano w Genewie.
Po uzyskaniu terenów na wyspie Manhattan ONZ przystąpiła do budowania tam własnej siedziby. Gmach ten oddano do użytku w 1952 roku.
Pierwsza sesja Zgromadzenia Ogólnego O.N.Z odbyła się w Londynie w dniach 10 styczeń do 14 luty 1946 roku.
W kolejnych latach działalności O.N.Z, zmieniała się jej struktura i skład , przekształcając się w organizację reprezentującą różne kontynenty i różne poglądy polityczne.
W czasach zimnej wojny w działalności O.N.Z znalazła odbicie aktualna sytuacja polityczna na świecie. Na forum O.N.Z dochodziło często do starć dwóch opcji politycznych. Stany Zjednoczone próbowały wykorzystać swoją przewagę w Zgromadzeniu ogólnym ale były bezsilne w forsowaniu decyzji o charakterze politycznym na obradach Rady Bezpieczeństwa. Tutaj bowiem wszelki plany krzyżowało veto ZSRR. Spór między mocarstwami paraliżował przez wiele lata działalność ONZ. Państwa komunistyczne bojkotowały niektóre komisje powołane przez Zgromadzenie Ogólne.
Problemów nie było jedynie przy podejmowaniu decyzji o charakterze etycznym. Przykładem na to jest np. powołanie w 1947 roku Komisji Praw Człowieka przy O.N.Z. Na jej czele stanęła wdowa po prezydencie USA, Eleonora Roosevelt. W roku 1948 opracowano Powszechną Deklarację Praw Człowieka. W artykule 1 stwierdzano, że " Wszyscy ludzie rodzą się równi pod względem swej godności i swych praw. Są obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni występować wobec innych w duchu braterstwa". Artykuł 2 stwierdzał też, że " Każdy człowiek posiada wszelkie prawa i wolności zawarte w niniejszej deklaracji bez względu na jakiekolwiek różnice płci, rasy, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu..."
ONZ odegrała poważną rolę w rozwiązaniu konfliktu palestyńskiego w latach 1947/1948.
Kolejnym polem gdzie zostało zaangażowane O.N.Z była Korea. W roku 1950 Rada Bezpieczeństwa, pod nieobecność delegata ZSRR, który celowo opuścił obrady podjęła uchwałę, w której zaaprobowała pomoc Stanów Zjednoczonych dla Korei Północnej uznając równocześnie ten kraj za agresora. Postanowiono równocześnie wysłać wojska O.N.Z do Korei.
Działania Rady były jednak sprzeczne z Kartą Narodów Zjednoczonych, która jasno określała że do podjęcia takiej decyzji konieczna jest zgoda wszystkich pięciu mocarstw.
Za podjęciem tej uchwały opowiedziało się 48 z 55 członków Zgromadzenia Ogólnego O.N.Z.
Przeciwko tej akcji opowiadało się stanowczo ZSRR, które domagało się równocześnie przyjęcia do Rady Bezpieczeństwa Chińskiej Republiki Ludowej. Do tej pory bowiem Chiny były reprezentowane przez Republikę Chińską Czang Kai - szeka z Tajwanu.
Sytuację komplikował fakt, gdy USA podjęły się obrony Tajwanu, spowodowało to oczywiście gwałtowne protesty Chin z kontynentu, które wniosły nawet skargę do O.N.Z na Stany Zjednoczone.
Ogromne zamieszanie wybuchło gdy końca dobiegła kadencja pierwszego sekretarza generalnego. USA domagały się ponownego wyboru Norwega, przeciw była ZSRR i blok komunistyczny. USA odrzuciły kandydaturę Polaka Karola Modzelewskiego. Ostatecznie ponownie wybrano dotychczasowego sekretarza, ale znowu kraje socjalistyczne oświadczyły, że tej kandydatury nie uznają. Ostatecznie po dymisji Trygve Lie i samobójstwie jego zastępcy, na to stanowiska wybrano Szweda.
Pewne odprężenie w pracy O.N.Z nastąpiło dopiero po 1953 roku. W miarę jak do O.N.Z przystępowały kraje trzeciego świata, zmienił się układ sił, pojawiła się trzecia opcja polityczna. Pojawiła się grupa państw niezależnych. W roku 1960 liczba członków O.N.Z podwoiła się, a poza nią pozostawały nadal : Chińska Republika Ludowa, Korea, Niemcy i Wietnam oraz Szwajcaria. Do Organizacji Narodów Zjednoczonych należało więc 68 % ludności świata.
W 1960 roku w katastrofie lotniczej zginął sekretarz generalny O.N.Z, a jego następcą został kandydat pochodzący z Birmy.
W nowych warunkach politycznych postanowiono zmienić skład Rady Bezpieczeństwa. Od tej pory miało w niej zasiadać nie sześciu, a dziesięciu członków niestałych. W 1965 roku przyjęto zasadę, że pięć z nich będzie reprezentować kraje Azji i Afryki, po dwa kraje Europy Zachodniej i Ameryki Łacińskiej, jeden kraje Europy Środkowowschodniej. Równocześnie bardzo zwiększała się ilość personelu i środki jakie przeznaczano na utrzymanie i działalność O.N.Z.
Narody Zjednoczone odegrały poważną rolę w opanowaniu konfliktu na Bliskim Wschodzie w latach 1956 i w 1967 r. Łagodziły też różne konflikty na terenie Azji i Afryki. Do tych krajów wysyłano oddziały wojskowe działające pod egidą O.N.Z, które nadzorowały przestrzeganie zawieranych porozumień między zwaśnionymi stronami. Organizacja Narodów Zjednoczonych podjęła szeroko zakrojoną akcję walki z kolonializmem na świecie. Na mocy rezolucji, wzywano kraje kolonialne do składania pisemnych raportów, w których miały one określić datę nadania wolności i niezależności swym terenom powierniczym. W 1960 roku powstało w Afryce kilkanaście, samodzielnych nowych państw. Większość z nich przyjęto do O.N.Z.
Zajmowano się również palącym problemem rozbrojenia światowego. W 1961 roku zgromadzenie Ogólne przyjęło rezolucję uznającą całą Afrykę za strefę bezatomową i uchwałę głoszącą, że użycie broni atomowej w konflikcie byłoby pogwałceniem Karty Narodów Zjednoczonych. Pod naciskiem opinii światowej w 1963 roku, w Moskwie, ZSRR, USA i Wielka Brytania podpisały układ o zakazie prowadzenia doświadczeń z bronią jądrową w powietrzu, pod wodą i w przestrzeni kosmicznej.
W 1959 roku O.N.Z uchwaliła Deklarację Praw Dziecka.
Zmiany polityczne na świecie spowodowały, że zmieniać zaczęła się rola O.N.Z. Po roku 1990, gdy rozpadł się blok komunistyczny pojawiły się zupełnie nowe zadania.
W 1993 roku do O.N.Z należały 184 państwa, oddziały pokojowe prowadziły w tym czasie 13 operacji pokojowych, służyło w nich wówczas osiemdziesiąt tysięcy ludzi.
Do dziś trwają debaty jak w tej sytuacji należ zreformować tą organizację. Niektórzy zarzucają jej bowiem iż jej struktury są anachroniczne w dzisiejszych czasach. Prawdziwą próbą dla O.N.Z był konflikt na Bałkanach, gdzie powszechnie zarzucano oddziałom rozjemczym bezczynność w obliczu czystek narodowościowych w tamtym regionie. Podobnie wiele kontrowersji wzbudziła ostatnia interwencja Stanów Zjednoczonych, która nie uzyskała rekomendacji Narodów Zjednoczonych.
O.N.Z jest również krytykowana często za opieszałość w działaniu w obliczu konfliktów i nadmierną biurokratyzację jej struktur. Jednak jej istnienie jest nadal bardzo potrzebne, jednoczy bowiem kraje świata w obliczu wielu problemów, których nie dało by się rozwiązać w pojedynkę.
