PAŃSTWA ZALICZANE DO GRUPY ZACHODNIEJ - państwa dobrze rozwinięte gospodarczo, grupujące się w wielu organizacjach międzynarodowych (od zakończenia II wojny światowej do końca lat 90-tych).

I. PLAN MARSHALLA.

Dnia 5 czerwca 1947 roku sekretarz stanu USA gen. George Marshall w swym dość krótki przemówieniu wygłoszonym w Uniwersytecie Harvarda, wezwał rządy państwa europejskich do opracowania wspólnego programu gospodarczego. Jego celem miało być wzmocnienie kondycji i odzyskanie Europy. Plan ten miał polegać na wykorzystaniu środków finansowych, towarów i urządzeń przemysłowych, które pochodziły z USA, dla zapobieżenia dalszemu upadkowi gospodarki europejskiej oraz na uruchomieniu współpracy między krajami Europy. Wzrost poziomu życia miał zatrzymać ofensywę komunizmu w Europie Zachodniej. Ten Europejski Plan Odbudowy i Rozwoju zakładał udzielenie częściowo bezzwrotne pożyczki ekonomicznej, Był on dostępny dla wszystkich krajów Europy. Państwa wschodnioeuropejskie, które były rządzone przez partie komunistyczne, będące w swej istocie satelitami Moskwy, pod jej naciskiem odmówiły udziału wzięcia w konferencji poświęconej wyżej wymienionemu planowi. To samo uczyniła także Czechosłowacja, która jako jedyny kraj z bloku wschodniego przyjęła zaproszenie na ową konferencję. 12 lipca 1947 roku przedstawiciele 16 państw europejskich: Austrii, Belgii, Danii, Francji, Grecji, Holandii,, Irlandii,, Islandii, Luksemburga, Norwegii, Portugalii, Szwajcarii, Szwecji, Turcji, Wielkiej Brytanii i Włoch zebrali się na konferencji w Paryżu i powołali do życia Komitet Europejskiej Współpracy Gospodarczej. 16 kwietnia 1948 roku powołano do życia Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej, do której w 1949 roku przystąpiły RFN. Plan Marshalla realizowany był w latach 1948-1951. Jego europejskimi uczestnikami było w sumie 17 państw. Pomoc USA dla państw Europy wyniosła ogółem 13,5 miliardów USD, a dla państwa Azji Południowo-Wschodniej 3,5 miliarda USD.

II. PAKT BRUKSELSKI.

17 marca 1948 roku Wielka Brytania, Francja i kraje Benelux (Belgia, Holandia i Luksemburg) podpisały w Brukseli pakt o współpracy militarnej, politycznej, ekonomicznej oraz kulturalnej na okres 50 lat. Pakt ten zawierał w sobie klauzulę zobowiązująca wszystkie państwa członkowskie do automatycznego udzielania sobie wzajemnej pomocy militarnej w przypadku agresji zbrojnej na jedno z nich oraz odwoływał się do Karty Narodów Zjednoczonych, a dokładnie do prawa do samoobrony zbiorowej lub indywidualnej w celu odparcia napaści przeciwnika. Wówczas chodziło w pierwszej kolejności o obawy przed atakiem ze strony państw komunistycznych, sterowanych przez ZSRR. Postanowienia zaś dotyczące współpracy w dziedzinie politycznej, ekonomicznej i kulturalnej przewidywały wzajemne konsultacje i podejmowanie wspólnych działań. Celem głównym miała być odbudowa i wzrost gospodarczy.

Na mocy decyzji z 17 marca 1948 roku zdecydowano przyjąć RFN i Włochy do Paktu Brukselskiego, a następnie przekształcić go w Unię Zachodnioeuropejską. Protokół specjalny uchylał zawartą w preambule Paktu klauzulę, zobowiązująca sygnatariuszy do podejmowania wspólnych działań w wypadku wznowienia agresji przez Niemcy.

III. PAKT PÓŁNOCNOATLANTYKI (NATO)

4 kwietnia 1948 roku dziesięć państw europejskich (Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Norwegia, Dania, Włochy, Portugali, Islandia) oraz Stany Zjednoczone i Kanada podpisały w Waszyngtonie traktat o utworzeniu Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Pakt ten był bezterminową umową. Zawierał, podobnie jak Pakt Brukselski, klauzulę o udzieleniu sobie wzajemnej pomocy w razie napaści zbrojnej na jedno lub kilka państwa członkowskich w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa w strefie północnoatlantyckiej. Klauzula ta nie zobowiązywała jednak żadnej ze stron do udzielenia pomocy w sposób automatyczny z chwilą napaści zbrojnej. Pomoc ta była uzależniona od decyzji poszczególnych krajów. Strefa północnoatlantycka miała obejmować terytoria państw członkowskich, algierskie departamenty Francji, wyspy które podlegają zwierzchnictwu tych państwa na Morzu Śródziemnym i Atlantyku . Zobowiązano się ponadto do utrzymania i rozwijania swojej indywidualnej i zbiorowej zdolności do odparcia zbrojnej agresji oraz do wzajemnych konsultacji w razie zagrożenia suwerenności terytorialnej oraz niezależności politycznej i bezpieczeństwa. Pakt ustanawiał także Radę Północnoatlantycką. Traktat ten przewidywał w przyszłości możliwość przystąpienia do NATO innych państw europejskich, pod warunkiem jednomyślnej zgody wszystkich krajów członkowskich.

W chwili powstania Pakt Północnoatlantycki podpisało 12 państw. W latach późniejszych przystąpiły nowe państwa. W 1952 roku przejęto Grecję i Turcję, w 1955 roku Republikę Federalną Niemiec, w 1982 roku Hiszpanię, w 1999 roku Polskę, Czechy i Węgry. Dużym problemem była spraw akcesu do Paktu byłych państw z Układu Warszawskiego. Styczniowy szczyt NATO z 1994 roku zaproponował tzw. "Partnerstwo dla pokoju", które ma w swej perspektywie doprowadzić do przyjęcia tych państw w struktury NATO.

IV. ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH (ONZ).

Zasady funkcjonowania ONZ zostały określone wstępnie na spotkaniu ekspertów Wielkiej Trójki w Dumbarton Oaks w dniach od 21 sierpnia do 7 października 1944 roku. Jednak kluczowe rozstrzygnięcie przyniosła ze sobą konferencja pokojowa w Jałcie, która odbyła się w dniach od 4 do 11 lutego 1945 roku. Zgodnie z ustaleniami jałtańskimi konferencja założycielska ONZ rozpoczęła się 25 kwietnia 1945 roku w San Francisco. Jej finałem było uchwaleni 26 czerwca Karty Narodów Zjednoczonych, która była podpisana przez 51 państw-założycieli. Twórcy ONZ wyznaczyli tej organizacji 4 podstawowe cele: 1. utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków; 2 rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach ich samostanowienia i równouprawnienia; 3. rozwiązywania konkretnych problemów międzynarodowych, czy to gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych czy praw człowieka na zadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, języków i wyznań; 4 stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów

V. UNIA EUROPEJSKA.

Stanowiska USA, Wielkiej Brytanii i Francji wobec integracji europejskiej lub atlantyckiej różniły się od siebie dość znacznie. W latach 1949-1962 w administracji amerykańskiej i w Kongresie rozważano ideę rozszerzenia polityczno-militarnej współpracy interesów USA i Europy Zachodniej (NATO) na inne obszary polityki międzynarodowej. Aczkolwiek rząd brytyjski opierał niektóre plany integracyjne kierując się względami taktycznymi, to jednak do końca lat 50-tych w istocie nie uczestniczył w integracji Europy Zachodniej. Najpoważniejsze inicjatywy dyplomatyczne zmierzające do integracji Europy Zachodniej pochodziły z Paryża. Przejawami nowego podejścia był między innymi plan ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana z 9 maja 1950 roku, przewidujący powołanie do życia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) oraz złożony 1 lipca 1952 roku, także przez Schumana projekt Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Właściwym jednak inicjatorem powołania do życia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali był Jean Monnet, francuski ekonomista i zwolennik utworzenia federacji europejskiej. Monnet zaproponował więc rozszerzenie jej o Francję, Wielka Brytanię i Republikę Federalną Niemiec oraz utworzenia przez te państwa Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. . 20 czerwca 1950 roku rozpoczęły się, pod przewodnictwem Monneta w Paryżu ,rokowania przedstawicieli sześciu państw w sprawie utworzenie EWWS. Zakończyły się one podpisaniem 18 kwietnia 1951 roku traktatu powołującego do życia EWWS. Niemal równocześnie z decyzjami podjętymi przez NATO, rozpoczęły się rokowania sześciu państwa EWWS, na temat utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. 27 maja 1952 roku ministrowie spraw zagranicznych sześciu państw EWWS podpisali w Paryżu układ o utworzeniu EWO. Sygnatariusz paktu zdecydowali się na utratę prawa do posiadania własnych sił zbrojnych, z wyjątkiem oddziałów stacjonujących w koloniach oraz przeznaczonych do utrzymania porządku publicznego. Siły zbrojne miały liczyć czterdzieści trzy dywizje, w tym aż 13 zachodnioniemieckich. Ponieważ EWO miała być ściśle podporządkowana NATO, prawo dysponowania jej siłami militarnymi przechodziło na Pakt Północnoatlantycki. Kolejny proces integracji miał miejsce jeszcze w tym samym roku. 1 lipca 1952 roku francuski minister spraw zagranicznych Schuman wystąpił z propozycją utworzenia Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP). Po reorganizacjach Paktu Brukselskiego i po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych przez wszystkich sygnatariusz dnia 5 maja 1955 roku układy paryskie weszły w życie.

Proces kolejnej integracji był związany z powołanym przez konfederacje komitet ekspertów, na którego czele stanął belgijski minister spraw zagranicznych, Paul Henri Spaak, który opracował raport zlecający utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom). Raport ten stał się podstawą rokowań państw EWWS. Zakończyły się one dnia 25 marca 1957 roku, podpisaniem w Rzymie traktatów w sprawie utworzenia EWG i Euratomu. Zostały one podpisane przez ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich Traktaty te weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. Na ich mocy siedzibą głównych organów EWG i Euratomu stała się Bruksela. Traktat o EWG przewidywał utworzenia przez państwa członkowskie, od 1 stycznia 1958 roku do 31 grudnia 1969 roku, pełnej unii celnej dla towarów przemysłowych i rolnych oraz nie przewidzianej, jak dotąd w EWWS wspólnej zewnętrznej taryfy celnej w obrotach z państwami trzecimi. Traktat zaś ustanawiający Euratom przewidywał przede wszystkim koordynację rozwoju inwestycji i programów badawczych w dziedzinie energii atomowej oraz utworzenie w przyszłości wspólnego rynku atomowego. Organami EWG i Euratom były odrębne dla obu wspólnot Rady Ministrów i Komisje oraz wspólne dla wszystkich trzech wspólnot Zgromadzenie (od 1962 roku Parlament Europejski) i Trybunał Sprawiedliwości.

17 lutego 1986 roku ministrowie spraw zagranicznych 9 państw Wspólnot Europejskich, podpisali w Luksemburgu traktat międzynarodowy w sprawie zmiany i uzupełnień postanowień traktatu paryskiego z 18 kwietnia 1951 roku (EWWS) oraz traktatów rzymskich z 25 marca 1957 roku (EWG i Euratom), Traktatu Luksemburskiego, zwanego Jednolitym Aktem Europejskim nie podpisały początkowo Dania, Włochy i Grecja. Podpisali oni ten traktat później w Hadze. Było to projekt dochodzenia do unii ekonomicznej i walutowej w trzech następujących po sobie etapach. 7 lutego 1992 roku ministrowie spraw zagranicznych i finansów dwunastu państw członkowskich podpisali w Maastricht, traktat o Unii Europejskiej, nie rozwiązując Wspólnot Europejskich. Traktat ten rozwiązał natomiast Europejską Współpracę Polityczną, zachowując jednak Radę Europejska. Wprowadził ponadto zmiany do postanowień założycielskich Wspólnot, a także zmienił nazwę EWG na Wspólnotę Europejska. Członkowie Unii Europejskiej: w roku 1951 przystąpiły: Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy, Francja, Niemcy, w 1973 roku przystąpiły Wielka Brytania, Dania i Irlandia, w 1981 roku przystąpiła Grecja, w 1986 roku przystąpiła Hiszpania, Portugalia, a w 1995 roku Austria, Finlandia i Szwecja.

PAŃSTWA ZALICZANE DO GRUPY RADZIECKIEJ- państwa słabo rozwinięte gospodarczo, grupujące się w wielu organizacjach (od zakończenia II wojny światowej do końca lat 90-tych).

I. KOMINFORM

W dniach od 22 do 27 września 1947 roku w Szklarskiej Porębie miało miejsce tajne spotkanie działaczy komunistycznych z ZSRR, Jugosławii, Bułgarii, Węgier, Rumunii, Czechosłowacji, Polski, Francji oraz Włoch. teraz bowiem zakończył się okres międzynarodowej współpracy, a nowym głównym celem partii komunistycznych jest przeciwstawienia się Stanom Zjednoczonym i ich sojusznikom. Wymagało to jednak nowych form organizacyjnych i jeszcze mocniejszej współpracy. W czasie obrad powołano do życia Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych (Kominform). Siedziba nowo utworzonej organizacji miał być Belgrad. Głównym celem Biura stała się koordynacja prac partii 9 krajów komunistycznych. W 1948 roku do Kominformu przystąpiła Albania. Konferencja ta była jasnym sygnałem całkowitego porzucania przez te kraje demokratycznej i parlamentarnej drogi politycznej.. W 1948 roku na skutek konfliktów miedzy przywódca jugosłowiańskich komunistów Josipem Broz Tito, a Józefem Stalina, doszło do usunięcia z Kominformu Komunistycznej Partii Jugosławii. Siedzib została zatem przeniesiona do stolicy Rumunii - Bukaresztu. Aktywna działalność Kominformu dała się zaobserwować do końca 1949 roku. Po upływie tego czasu Kominform przestał odgrywać większą rolą. Organizacja ta została ostatecznie rozwiązana w 1956 roku.

II. RADA WZAJEMNEJ POMOCY GOSPODARCZEJ (RWPG).

Podczas konferencji, jaka miała miejsce w Moskwie w dniach od 5 do 8 stycznia 1949 roku z udziałem Bułgarii, Czechosłowacji, Polski, Rumunii, Węgier i ZSRR powołana została do życia Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). W lutym 1949 roku do RWPG przystąpiła Albania (do 1962 roku), a w 1950 roku NRD. W 1962 roku przystąpiła także Mongolia, w 1972 roku Kuba, a w 1978 roku Wietnam. Umowy o współpracy z Radą zawarły: w 1969 roku Jugosławia, w 1973 roku Finlandia, w 1975 roku Meksyk i Irak, a w 1983 roku Nikaragua. Była to odpowiedź na plan Marshalla i powstanie Europejskiego Planu Odbudowy i Rozwoju. Zadaniem RWPG było wspieranie planowanego rozwoju gospodarki narodowej, przyspieszenie postępu gospodarczego i technicznego, podniesienie poziomu industrializacji, stały wzrost wydajności pracy i pomoc dla własnych członków.

III. UKŁAD WARSZAWSKI (UW).

14 maja 1955 roku w Warszawie podpisano 20-letni Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej między przedstawicielami Albanii (opuściła układ już w 1961 roku, choć formalne odejście miało miejsce 1 1968 roku), Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Polski, Rumunii, Węgier i ZSRR. Układ ten był przedłużany w latach 1975 i 1985 . UW była organizacją wojskową. Oficjalnie celem UW było opracowanie wspólnej polityki militarnej wobec NATO, w praktyce był on wygodnym instrumentem ingerencji ZSRR w wewnętrzne sprawy państw Bolku wschodniego. Układ Warszawski został rozwiązany w 1991 roku.

RUCH PAŃSTW NIEZAANGAŻOWANYCH.

Termin ten jest związany z grupą państw, które powstały po II wojnie światowej i zaliczane są w większości do krajów tzw. Trzeciego Świata. Do jego czołowych ideologów należeli: przywódca komunistów jugosłowiańskich Jospin Broz-Tito, prezydent Egiptu Gama Abd-el Naser oraz premier Indii Jawaharlal Nehru. To właśnie z ich inicjatywy odbyła się w 1961 roku w Belgradzie pierwsza konferencja szefów państw lub krajów niezaangażowanych. W sumie brało w niej udział 25 państw, które w myśl założeń mieli prowadzić konsekwentną politykę, która oparta miała być na zasadach pokojowego współistnienia, popierała ruchy narodowowyzwoleńcze, nie brała udziału w żadnym układzie wojskowym oraz nie nawiązywała dwustronnych paktów z wielkimi mocarstwami. Ruch deklarował też walkę z wszelkimi przejawami kolonializmu, imperializmu, rasizmu. Miał starć się o pokój, rozbrojenie i odprężenie w stosunkach międzynarodowych. Miał także zabiegać o nowy światowy ład ekonomiczny. Mimo tych wielu jakże szlachetnych haseł, ruch państw niezaangażowanych cechował się daleko idąca antyzachodnią orientacją. Stał się między innymi dlatego sojusznikiem ZSRR i Chin. Wpływy tych dwóch państw komunistycznych były coraz silniejsze w krajach Trzeciego Świata. Ruch nierzadko posługiwał się w swej walce propagandowej i ideologicznej hasłami wzywającymi do walki z Zachodem. Jego wewnętrzna słabością była duża różnica pomiędzy krajami go tworzącymi (w 1983 roku było ich 101) zarówno pod względem politycznym, gospodarczym i społecznym.