Struktura i agendy ONZ

W skład Organizacji Narodów Zjednoczonych wchodzi pięć podstawowych organów. Poza Międzynarodowym Trybunałem Stanu, który obraduje w Hadze, wszystkie te organy mają siedzibę w Stanach Zjednoczonych w Nowym Jorku.

Zgromadzenie Ogólne ONZ

W składzie Zgromadzenia Ogólnego znajdują się wszystkie kraje należące do Organizacji, przy czym każde państwo dysponuje jednym głosem. Raz do roku odbywa się sesja zwyczajna, a w razie konieczności mogą zostać zwołane również sesje nadzwyczajne na wniosek Rady Bezpieczeństwa lub w sytuacji zagrożenia pokoju na świecie przez zwykłą większość w Zgromadzeniu Ogólnym.

W ramach Zgromadzenia funkcjonuje 7 komisji:

• Polityczna i bezpieczeństwa
• Ekonomiczna i finansowa
• Społeczna, humanitarna i kulturalna
• Powiernicza i obszarów nieautonomicznych
• Administracyjno - budżetowa
• Prawna
• Polityczna zajmująca się sprawami o dużej wadze

Poza komisjami głównymi działają także w ramach Zgromadzenia komisje proceduralne, różne stałe komitety oraz liczne organy pomocnicze i komitety specjalizujące się w dziedzinie praw człowieka (m.in. Komitet Paw Człowieka, Komitet Praw Dziecka). Do organizacji, którymi Zgromadzenie zarządza wspólnie z Radą Społeczno - Gospodarczą należą:

• UNICEF
• UNCTAD
• Urząd Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców
• Program Ochrony Środowiska
• Światowy Program Żywieniowy

W skład wszystkich komisji wchodzą przedstawiciele wszystkich krajów członkowskich. Zgromadzenie Ogólne podejmuje decyzję o zatwierdzeniu nowego Sekretarza Generalnego, zajmuje się kwestiami bezpieczeństwa i spokoju, a także rewizją postanowień Karty Narodów jednoczonych.

Rada Bezpieczeństwa

Rada Bezpieczeństwa składa się z 15 członków - 5 stałych członków (Francja, Chiny, Wielka Brytania, Rosja i Stany Zjednoczone) i 10 niestałych członków, którzy są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne na okres dwóch lat zgodnie z przyjętym kluczem (5 członków z Aryki, 2 reprezentantów z Ameryki Łacińskiej oraz 3 z kontynentu europejskiego).

Decyzje dotyczące kwestii formalnych podejmowane są zwykłą większością, a te dotyczące kwestii merytorycznych przy zgodzie 9 członków (w tym przy zgodzie wszystkich stałych członków). Wszystkie kraje należące do ONZ są zobligowane do realizowania decyzji podjętych przez Radę.

Rada Bezpieczeństwa podejmuje decyzje dotyczące nałożenia sankcji ekonomicznych i politycznych, a także decyzje dotyczące wykorzystania Sił Zbrojnych ONZ w krajach, gdzie doszło do agresji i konfliktu, by im przeciwdziałać lub usunąć skutki.

Rada Bezpieczeństwa stanowi podstawę systemu zbiorowego bezpieczeństwa i jest gwarantem utrzymania statusu quo na świecie. To na barkach Rady spoczywa odpowiedzialność za międzynarodowe bezpieczeństwo i pokój.

Sekretariat

Sekretariat jest organem administracyjnym. Na czele któro stoi Sekretarz Generalny wybierany na pięcioletnią kadencję. Kandydata wskazuje Rada Bezpieczeństwa, w Zgromadzeniu Ogólnym odbywa głosowanie. Zgodnie ze zwyczajem Sekretarzem Generalnym nie zostaje przedstawiciel jednego z pięciu mocarstw. Sekretarz Generalny zajmuje się administracją oraz zarządzaniem sekretariatem. Reprezentuje on również organizację na arenie międzynarodowej, a do jego zadań należy także opracowanie strategii ONZ, planowanie działań organizacji oraz pozostawanie w stałym kontakcie ze wszystkimi państwami członkowskimi. Do sekretarza należy również mediacja w konfliktach międzynarodowych oraz sprawowanie kontroli nad prowadzoną przez Organizację pomocą humanitarną oraz czuwa nad respektowaniem praw i wolności człowieka. Obecnie zbliża się do końca druga kadencja Kofiego Annana jako Sekretarza Generalnego (pełni tę funkcję od 1997r.)

Rada Gospodarczo - Społeczna

Rada ta złożona jest z 54 członków, którzy są wybierani na 3-letnią kadencję zgodnie z przyjętymi wytycznymi - 14 osób pochodzących z Afryki, 11 osób z Azji, 10 osób z Ameryki,13 osób z państw wysoko uprzemysłowionych oraz 6 osób pochodzących z Europy Środkowej i Wschodniej. Co roku zmienia się 1/3 składu Rady. Rada ma do pomocy 5 stałych komisji, które zajmują się określonymi kwestiami (m.in. demografią, narkotykami, prawami człowieka, rozwojem społecznym). Rada zajmuje się sprawami dotyczącymi kwestii społecznych i gospodarczych. Rozpatruje problemy związane m.in. z przestrzeganiem praw mniejszości, kwestiami zatrudnienia i ochrony zdrowia. Rada ma także kontrolować przebieg realizacji programów gospodarczych i społecznych, które przygotowywane są przez ONZ i jego agendy.

Rola Rady w ostatnim czasie bardzo wzrosła, co związane jest ze zwiększeniem znaczenia wzajemnej współpracy i pomocy w relacjach międzypaństwowych. Rada może być także stroną w umowach zawieranych z wyspecjalizowanymi organizacjami.

Rada Powiernicza

W związku ze stopniowym przyznawaniem niepodległości terytoriom powierniczym, Radę rozwiązano, gdyż zniknął problem, którym się zajmowała.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Jest to organ sądowniczy Organizacji. Składa się z 15 sędziów, których wybiera Zgromadzenie Ogólne a 9-letnią kadencję. Wybrani sędziowie nie mogą pełnić funkcji politycznych oraz administracyjnych. Trybunał rozstrzyga spory międzynarodowe oraz wydaje doradcze opinie w razie zgłoszenia jakichś wątpliwości przez organy ONZ. Wyroki Trybunału są ostateczne i nie ma od nich odwołania.

Od czasu utworzenia ONZ powstało wiele wyspecjalizowanych organizacji, które są z nią powiązane. Te międzynarodowe organizacje powstały na mocy rządowych umów, w których przyznano im określone kompetencje. ONZ sprawuje nad nimi kontrolę za pomocą Rady Społeczno - Gospodarczej, której zadaniem jest koordynacja działań tych organizacji, czytanie sprawozdań z ich wykonania i zlecanie konkretnych zadań. Pomimo nadzoru organizacje te cieszą się dużą niezależnością, gdyż posiadają własny budżet, dochody i strukturę władzy.

Wyspecjalizowane organizacje międzynarodowe

Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)

Organizacja ta powstała w 1919r. Jej głównym zadaniem jest dążenie do poprawienia sytuacji zatrudnionych osób na całej kuli ziemskiej oraz do stworzenia różnych systemów społecznych zabezpieczeń. Członkowie ILO na corocznych konferencjach podejmują decyzje odnośnie tekstów różnych konwencji i wytycznych. Te postanowienia są potem przedstawiane państwom, by się z nimi zapoznały, a następnie ratyfikowały i zrealizowały. Dzięki pracy Organizacji powstaje katalog norm prawnych dotyczących prawa pracy, który powinien być stosowany przez państwa członkowskie i strony różnych konwencji. Międzynarodowa Organizacja Pracy w 1969r. otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla.

Organizacja Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)

Organizacja ta została utworzona w 1945r. Celem jej działalności jest troska o zachowanie naturalnego bogactwa ziemi, podniesienie poziomu konsumpcji, polepszenie produkcji i rozprzestrzeniania towarów pochodzących z leśnictwa, rolnictwa i rybołówstwa oraz stworzenie lepszych warunków dla ludzi żyjących na wsi.

Organizacja zajmuje się ulepszaniem sposobów wytwarzania i dystrybucji towarów naturalnych, przyznawaniem dotacji oraz pomocą techniczną dla państw, w których kultura rolna znajduje się na niskim poziomie.

Raz na dwa lata zbiera się Konferencja, która jest jednym z organów FAO. Pozostałe to Sekretariat i Rada. W krajach członkowskich utworzone są krajowe komitety, a oprócz nich działa jeszcze 9 biur regionalnych.

W 1960. Organizacja rozpoczęła kampanię, której celem była walka z głodem na świecie poprzez zastosowanie w rolnictwie nowoczesnych rozwiązań, co miało przyczynić się do wzrostu produkcji. W 1961r. FAO zapoczątkowało przy współpracy z ONZ akcję - Światowy Program Żywnościowy. Dzięki niemu kraje dotknięte różnym klęskami żywiołowymi dostają pomoc żywnościową.

Polska przystąpiła do FAO w 1945r., ale w latach 1950-1957 zawiesiła swoje członkowstwo.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

WHO powstało w 1946r., a jego siedziba mieści się w Genewie. W skład Organizacji wchodzi 187 członków. Podstawowym zadaniem WHO jest ochrona i poprawa zdrowia światowej populacji. W związku z tym do zadań Organizacji należy m.in. dbanie o rozwój szkolnictwa, poprawa funkcjonowania służby zdrowia, walka z chorobami zakaźnymi i epidemiami, prowadzenie statystyk i akcji informacyjnych wśród światowego społeczeństwa.

Bank Światowy pomaga i współpracuje z Organizacją. W ramach WHO funkcjonuje: Rada Wykonawcza, Światowe Zgromadzenie Zdrowia, Sekretariat i kilka biur regionalnych.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD)

Bank ten, który często nazywany jest Bankiem Światowym, powstał w 1944r. Bank w połączeniu z Międzynarodowym stowarzyszeniem Rozwoju i Międzynarodową Korporacją Finansową jest najpotężniejszą organizacją finansową, która zajmuje się udzielaniem kredytów. Pomoc udzielana jest zwłaszcza krajom rozwijającym się.

Do Banku mogą należeć kraje, które należą do Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Bank posiada pieniądze głównie z obligacji, które sprzedaje na kapitałowych rynkach w krajach wysoko rozwiniętych, a także z wpłat dokonywanych przez kraje członkowskie i z własnych rezerw, które są gromadzone od 1944r.

Aby uzyskać kret w Banku kraj członkowski musi przedstawić rządowe gwarancje, które świadczą, że kredyt zostanie spłacony. Pieniądze pożyczane od Banku są z reguły przeznaczane na konkretne projekty i przedsięwzięcia, ale także na pomoc w przemianach strukturalnych w krajach rozwijających się. Poza pomocą finansową Bank zajmuje się również udzielaniem rad poprzez wysyłanie do potrzebujących krajów ekspertów.

Jednym z założycieli Banku była Polska, ale w 1950r. zrezygnowała z członkowstwa, by ponownie przystąpić w 1986r.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA)

Jest to organ pomocniczy dla Banku Światowego, który powstał w 1960r. Władze Banku Światowego znajdują się także we władzach Stowarzyszenia. Stowarzyszenie powstało w celu udzielania pomocy finansowej dla krajów rozwijających się, które mają bardzo niski dochód narodowy. Udzielona pomoc przeznaczona jest na finansowanie określonych projektów dotyczących rozwoju, odbudowy i zwalczania ubóstwa. Sporadycznie Stowarzyszenie udziela także kredytów finansujących programy gospodarcze.

Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC)

Powstała w 1956r. przy IBRD. Jej zadaniem jest udzielanie pomoc finansowej przedsiębiorstwom zlokalizowanym w państwach członkowskich.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF)

Fundusz powstał w 1944r. dokładnie wtedy kiedy Bank Światowy. Do głównych zadań Funduszu należy: wspieranie współpracy walutowej między krajami, porządkowanie stosunków walutowych, likwidacja płatniczych trudności, prowadzenie działań, które mają zaowocować wzrostem handlu.

Kraje członkowskie mają obowiązek udzielać wszelkich informacji dotyczących gospodarki, dzięki którym Fundusz może dokonać oceny sytuacji finansowej i gospodarczej w danym kraju oraz podjąć jakieś działania.

Fundusz dysponuje środkami, które posiada z wpłat udziałów dokonywanych przez kraje członkowskie, których wysokość zależy od poziomu rozwoju gospodarczego państwa, jego gospodarczej pozycji na świecie oraz od zdolności płatniczej.

Fundusz udziela także kredytów państwom, w których występuje deficyt w bilansie płatniczym. Dzięki niemu kraje członkowskie mogą dokonywać zakupu zagranicznych walut za walutę własną i mogą także pokryć swój deficyt płatniczy.

Ten rodzaj działalności odbywa się za zgodą poszczególnych rządów państw członkowskich, a państwo uzyskujące pożyczkę musi przestrzegać wielu obwarowań nałożonych przez Fundusz celu kontrolowania gospodarki pożyczkobiorcy. Fundusz w trakcie nadzoru może m.in. zażądać ograniczenia tempa wzrostu płac, ograniczenia rządowych wydatków, a także zmniejszenia inflacji.

Polska była członkiem Funduszu od 1944r., ale w 1950r. zrezygnowała z członkowstwa, by ponownie przystąpić w 1986r.

Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO)

Organizacja ta powstała w 1944r. Sprawuje ona pieczę nad rozwojem techniki oraz zajmuje się organizacją lotniczego transportu międzynarodowego pod względem bezpieczeństwa, warunków meteorologicznych, nawigacji, łączności, norm prawnych, kontroli ruch i procedur.

Co trzy lata wybierany jest skład Zgromadzenia Ogólnego i Rady Wykonawczej. Obszar kuli ziemskiej został podzielony na pięć regionów, z których każdy ma własny zarząd.

Powszechny Związek Pocztowy (UPU)

Związek został założony w 1874r., a swoją siedzibę ma w Bernie. Do jego zadań należy przede wszystkim organizacja oraz ulepszanie prac służb pocztowych, a także czuwanie nad współpracą międzynarodową w te dziedzinie.

Polska należy do Związku od 1919r.

Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU)

Do zadań założonego w 1932r. Związku należy rozwój i udoskonalanie urządzeń telekomunikacyjnych, a także koordynacja działań państw członkowskich.

Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO)

Została utworzona w 1947r. Organizacja zajmuje się koordynacją i organizacją działalności służb meteorologicznych w krajach członkowskich, sporządzaniem prognoz pogody i ich rozpowszechnianiem. Organizacja zajmuje się równię organizacją Międzynarodowych Kongresów Meteorologicznych raz na cztery lata.

Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO)

Organizacja powstała w 1948r. Zajmuje się kwestiami technicznymi dotyczącymi żeglugi morskiej i nawigacją, a także zagadnieniem bezpieczeństwa na wodach żeglownych.

Polska należy do Organizacji od 1960r.

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA)

Agencja została założona w 1956r. by zająć się koordynacją działań prowadzących do pokojowego spożytkowania energii atomowej. Agencja zajmuje się udzielaniem informacji technicznych i naukowych poprzez utworzony w 1970r. Międzynarodowy System Informacji Dotyczących Energii Jądrowej.

Konferencja Ogólna, w której zasiadają wszyscy członkowie, jest najwyższym organem Agencji, a władza wykonawcza należy do Rady Gubernatorów, w której zasiada 25 członków. Istnie również Sekretariat z Dyrektorem Generalnym na czele.

W 2005r. Agencja dostała Pokojową Nagrodę Nobla.

Światowa Organizacja Handlu (WTO)

WTO powstało w 1994r. Organizacja dąży do liberalizacji w handlu usługami i towarami na rynku międzynarodowym, do zmniejszenia pobieranych taryf i ceł, do walki z plagiatem. Rozwiązuje również spory zaistniałe w wyniku wymiany handlowej.

Kraje, które chcą wstąpić do Organizacji, muszą dostosować swoje przepisy do przepisów WTO i muszą udzielić koncesji handlowych działającym podmiotom zagranicznym.

Polska uczestniczyła w zakładaniu Organizacji, a w 1995r. odbyła się ratyfikacja porozumienia.

Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu (GATT)

Układ został podpisany w Genewie w 1947r. przez 23 kraje należące do ONZ. W 1995r. GATT zostało włączone do WTO pod nazwą GATT 94.

Polska przystąpiła do Układu w 1967r.

Organizacje utworzone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ

Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)

UNICEF został utworzony w 1945r. Jego głównym celem jest dbanie o utrzymanie światowego bezpieczeństwa i pokoju poprzez działania w sferze nauki, kultury i oświaty w rajach należących do ONZ, organizowanie wymian kulturalnych i przybliżane ludziom różnych kultur.

Raz na dwa lata zbiera się Konferencja Ogólna, która zajmuje się budżetem i kwestiami organizacyjnymi. Wśród organów można również wyróżnić: Radę wykonawczą, Sekretariat i jego Dyrektora Generalnego.

UNICEF ma swoją siedzibę w Paryżu, a w każdym kraju członkowskim istnieją komitety krajowe wprowadzające program UNESCO w życie.

Międzynarodowy Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF)

UNICEF został założony w 1946r. Celem Funduszu jest niesienie pomocy wszystkim dzieciom zamieszkującym całą kulę ziemską, a szczególnie tym, które głodują i nie maj godnych warunków rozwoju.

Urząd Wysokiego Komisarza ONZ do spraw Uchodźców (UNHCR)

Urząd utworzono w 1951r. w celu zapewnienia ochrony uchodźcom i pomocy w repatriacji.

W 1954r. i 1981r uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla.

Organizacja NZ do spraw Rozwoju Przemysłowego (UNIDO)

Organizacja powstała w 1966r. by wspomagać rozwój przemysłu. Gromadzi ona środki przeznaczone na rozwój industrializacji w krajach rozwijających się oraz sprawuje nadzór nad agendami ONZ, które zajmują się tym problemem. Celem Organizacji jest niesienie pomocy państwom o słabej infrastrukturze przemysłowej, dążenie do osiągnięcia w nich wzrostu gospodarczego, organizacja pomocy w zakresie pozyska kredytów, tworzenie planów inwestycyjnych.

Rada Rozwoju Przemysłowego oraz Sekretariat to najważniejsze organy Rady.

Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD)

Konferencja została utworzona w 1964r. W jej składzie znajdują się cztery Komisje (przemysłowa, surowcowa, transportu morskiego i obrotów niewidzialnych). Głównym celem jest koordynacja działań dotyczących polityki regionalnej i rozwojowej oraz współpracy gospodarczej.

W 1964r. Konferencja wspólnie z GATT powołała Międzynarodowe Centrum Handlowe, które działało przez cztery lata i starało się realizować powyższe cele. Jednak różnic między Północą i Południem nie udało się zniwelować.