Wstęp

1. Osłabienie wewnętrzne państwa polskiego - przyczyną upadku i zniewolenia.

2. Tożsamość narodowa Polaków - organizacja powstań narodowowyzwoleńczych.

3. Determinacja w walce o wolność całego narodu stała się dla literatury nowym tematem do rozważań na temat idei walki i poświęcenia ludzi za wspólne dobro.

Rozwinięcie

1. Kreowanie postaci, która ma niezwykłe predyspozycje i jest wyjątkowa.

a. "Dziady" cz. III Adama Mickiewicza - inspiracją był proces filomacki z 1823 roku; przedstawia poeta Wielką Improwizację, w której Konrad jest buntownikiem, który stoi ponad wszystkim, nawet ponad Bogiem; mówi on: "Ja chcę duszami władać jak Ty nimi władasz". Chce on zrównać się ze stworzycielem; jest romantycznym Prometeuszem; chce walczyć o wyzwolenie ludzi, którzy cierpią niesłusznie. Chce on znaleźć winnego.

b. "Bema pamięci żałobny rapsod" Cypriana Kamila Norwida - inspiracją była rocznica pogrzebu wielkiego wodza, którym był Józef Bem. Poeta przedstawia ten pogrzeb jako pożegnanie wielkiego bohatera. Celowo stylizuje on opis konduktu pogrzebowego. Generał był wybitną osobistością, z poświęceniem walczył o sprawy ojczyzny, dlatego stanie się on nieśmiertelny; cały ten monumentalny pochód nie zna granic śmierci, jest ponadczasowy: "I powleczem korowód, smęcąc u j ę t e s n e m / [g r o d y, / W bramy bijąc urnami, gwizdając w szczerby toporów, /Aż się mury Jerycha porozwalają jak kłody, /Serca zmdlałe ocucą - pleśń z oczu zgarną narody ... / Dalej - dalej"

c. "Gloria victis" Elizy Orzeszkowej - tekst ten pochodzi z 1910 roku; jego tematem jest powstanie styczniowe, a szczególnie losy młodych powstańców; jednym z bohaterów jest Romuald Traugutt. Pisarka idealizuje jego postać - jest on mądry, odważny i szlachetny. Nazywa go nawet Leonidasem, chcąc podkreślić jego umiejętności przywódcze; dzięki niemu żołnierze mają siłę do walki. Traugutt zachęca i wspomaga Tarłowskiego i Jagmina - wyruszają oni na wojnę, pozostawiając siostrę i ukochaną.

2. Obraz społeczeństwa polskiego w czasie powstań narodowowyzwoleńczych.

a. "Kordian" Juliusza Słowackiego - jest tu zawarta polemika z mesjanizmem, który prezentuje Mickiewicz. Dla Słowackiego jest kwestią istotną, aby całe społeczeństwo brało udział w powstaniach. Jeden człowiek nie może odnieść sukcesu; czeka go przegrana.

b. "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza - poeta pokazuje, jak należy organizować walkę o niepodległość narodu - przedstawia postać Jacka Soplicy. To również indywidualista i samotnik, ale wie on, że najważniejsza jest współpraca wszystkich obywateli, którzy walczyć chcę o wspólną sprawę; samotne poświęcenie nic nie daje.

c. "Rozdziobią nas kruki, wrony..." Stefana Żeromskiego - pisarz zastanawia się w tym smutnym opowiadaniu, dlaczego powstanie styczniowe upadło? Daje też ewentualną odpowiedź - winę ponosi polskie społeczeństwo, które nie potrafi się jednoczyć, nie interesuje się sprawami ważnymi, jakimi są np. sytuacja na wsi pańszczyźnianej - panuje tam głód, ludzie nawet nie wiedzą o powstaniu.

3. Jaki sens ma walka o wolność?

a. "Dziady" cz. III Adama Mickiewicza - dla poety kardynalne znaczenie ma mesjanizm - cierpienie i śmierć ludzi, albo człowieka w celu wybawienie całego świata. Takie poglądy głosi ustami Konrada, który czyje w sobie konieczność poświęcenia się: "Ja kocham cały naród! (...) / Nazywam się Milijon - bo za milijony / Kocham i cierpię katusze". Męczeństwo ma dla Mickiewicza wymiar ponadczasowy. Zbawiciel jest opisany w "Widzeniu Księdza Piotra": ""Z matki obcej, krew jego dawne bohatery. / A imię jego czterdzieści i cztery.

b. "Kordian" Juliusza Słowackiego - poeta ten nie zgadza się ze stanowiskiem Mickiewicza. Tępi on bezczynność i bierność; czekanie nie może rozwiązać sytuacji, dlatego proponuje winkelrydyzm, postawę walki za naród; może ona zakończyć się śmiercią, ale ma ona przynajmniej głębszy sens niż ofiara.

c. "Zdążyć przed Panem Bogiem" Hanny Krall - to dialog autorki z Markiem Edelmane, uczestnikiem powstania w gettcie warszawskim - obala on mit, który powstał wokół wydarzeń z 1943 roku; mówi o nędzy i ciągłej obecności śmierci. Strach przed niż determinuje życie ludzi. Żydzi mogli jedynie wybierać różne rodzaje śmierci, ponieważ i tak skazani byli na zagładę: "(...) właściwie nic nie mogło się zdarzyć. Nic większego niż śmierć, zawsze chodziło przecież o śmierć, nigdy o życie (...) tam wszystko było z góry przesądzone"

Zakończenie

1. Tożsamość narodu jest budowana i utrwalana w kulturze, którą ten naród tworzy; dzięki literaturze mogą być zachowane pewne uniwersalne wartości.

2. Poeci i pisarze powinni szukać wyjaśnienia tego, co dzieje się na świecie, ponieważ budzi to powszechne zainteresowanie.

3. W literaturze temat walki o niepodległość narodu polskiego ma szczególne miejsce, jest bardzo dyskusyjny i nurtuje poetów i pisarzy do dzisiejszego dnia; niektóre kwestie nie są łatwe do wyjaśnienia.