Pod koniec XIX w na polskich ziemiach kształtować się zaczęły ruchy polityczne. Między innymi należały do nich: ruch robotniczy, ruch narodowo- demokratyczny a także ruch ludowy.
Do powstania ruchu robotniczego przyczynił się gwałtowny rozwój klasy robotniczej, jaki się rozpoczął w wyniku uprzemysłowienia polskich ziem. Poruszał on naglącą kwestię społeczną i kwestię robotniczą. Ciężkie warunki bytu, nieznormalizowany czas pracy, brak społecznego ustawodawstwa, zatrudnianie na masową skalę źle opłacanych kobiet i młodocianych, nieludzkie traktowanie pracowników wywoływały poczucie krzywdy, ale też poczucie solidarności zgromadzonych w jednym zakładzie osób. Narastający społeczny konflikt mieszał się z narodowościowym, gdyż nadzorcami i właścicielami byli przeważnie ludzie innych narodowości: Niemcy, Żydzi, Anglicy, Francuzi i inni. Klasa robotnicza w Polsce wywodziła się przede wszystkim ze wsi. Jednak w ich szeregach znalazło się także wielu doprowadzonych do ruiny rzemieślników, a także część zdeklasowanej szlachty, usuniętej przez zaborców ze swojej ziemi. To właśnie ta ostatnia grupa wniosła ze sobą do fabryk pamięć o powstaniach i tradycji narodowej, polityczną świadomość, wzniecała poczucie niezadowolenia. Robotnicy wywodzący się ze szlachty, ale także rzemieślnicy, stali się bardzo bojową częścią robotniczej klasy, organizatorami walk. Sporo inicjatywy do ruchu wniosła też lewicowa inteligencja, głównie zaś studenci rosyjskich uniwersytetów, na których spotkali się z ideologią rewolucyjną Narodowej Woli, jak również socjalistycznymi nowinkami. Wywarli też na nich znaczny wpływ polscy emigranci działający w I Międzynarodówce Robotniczej. Pionierami ruchu robotniczego na terenie zaboru pruskiego byli: wyrzucony ze studiów w Petersburgu za polityczną działalność Ludwig Waryński, oraz Józef Uziębło- organizatorzy tzw. "kas oporu" i "kół rewolucyjnych". Pierwsi robotniczy działacze w Kongresówce w 1879r. opracowali "Program Socjalistów Polskich", zwany też "programem brukselskim", ponieważ dla oszukania policji był datowany w Brukseli. W programie tym głoszono idee walki klas oraz międzynarodowej solidarności wśród robotników. Natomiast zupełnie pomijał sprawę niepodległości i kwestię narodową. Jednak ponieważ kładł duży nacisk na społeczną rewolucję, jaka miała obalić kapitalizm, tym samym zwracał się przeciwko caratowi. Dlatego też autorzy jego spotykali się ze znaczną życzliwością w części polskiego społeczeństwa.
W Galicji pierwsze socjalistyczne kółka powstały pośród rzemieślników i drukarzy lwowskich. Działał tam przybyły zesłaniec i powstaniec Bolesław Limanowski, zagorzały patriota i socjalista, później wybitny historyk i socjolog, poparł go Waryński, który zbiegły z Warszawy. Jednak kiedy próbował prowadzić cały ruch w konspiracji, napotkał niechęć Galicjan przyzwyczajonych do działalności legalnej. W wyniku zaistniałej sytuacji Waryński przeniósł się do Krakowa, jednak wkrótce został tam aresztowany. W 1880 r przed sądem postawiono 35 socjalistów i oskarżono ich o działalność nielegalną. Jednak ława przysięgłych ich uniewinniła, następnie deportowano ich do Szwajcarii. Na terenie zaboru pruskiego socjalistyczny ruch się nie rozwinął, tutaj bowiem górę brał narodowy solidaryzm, który bronił polskości przed germanizacją. Górnośląscy robotnicy związali się z chrześcijańskim społecznym ruchem.
W tym samym czasie Waryński po samowolnym powrocie ze Szwajcarii do Kongresówki w 1882 r. bazując na dawnych kółkach socjalistycznych założył pierwszą na polskich ziemiach partię robotniczą czyli Międzynarodową Socjalno- Rewolucyjną Partię "Proletariat", (znana jako "Wielki Proletariat"). Prowadziła ona swoją działalność podobnie jak kolejne partie w całkowitej konspiracji, ponieważ policyjny terror panujący w rosyjskim zaborze wykluczał jakiekolwiek możliwości legalnych działań politycznych. Program "Proletariatu" żądał politycznych swobód dla robotników, likwidacji wyzysku ekonomicznego, wprowadzenia bezpłatnej oświaty, w przyszłości ziemia i warsztaty pracy miały zostać przejęte na własność socjalistycznego państwa. Jednak zabrakło w programie zdecydowanego stanowiska w sprawie agrarnej i kwestii niepodległości. "Proletariat" uważał, iż wszelka prywatna własność, więc także i chłopska, nie jest zgodna z zasadami socjalizmu, dlatego mieszkańcy wsi nie chętnie odnosili się do niego. Z drugiej strony silna wiara w bardzo szybkie zwycięstwo socjalistycznej rewolucji oraz odcięcie się od niepodległościowych i powstańczych tradycji zaowocowały pominięciem tej narodowej kwestii. Brak określonego stanowiska ruchu robotniczego co do tych podstawowych spraw zadecydował o jego przyszłości. "Proletariat" działał głównie w robotniczych ośrodkach: w Warszawie, Łodzi, Wilnie, Częstochowie, Żyrardowie, Zagłębiu Dąbrowskim, docierał także do Galicji, nawiązywał stosunki z rosyjskimi rewolucjonistami. Tworzył robotnicze i inteligenckie kółka, wydawał ulotki, broszury a także własne pismo "Proletariat". Aktywność polityczną partii w 1883r. zauważyła policji. Jesienią doszło do pierwszych aresztowań- między innymi Waryńskiego. W tej sytuacji kierownictwo przejął Stanisław Kunicki, przybyły z Rosji, opowiadał się on za walką z wykorzystaniem metod terroru. W 1884r. miały miejsce już masowe aresztowania. Wówczas w więzieniach znalazło się ok. 200 przedstawicieli partii. 29 głównych działaczy w 1885r. stanęło przed wojennym sądem. Wydano wyroki śmierci dla Stanisława Kunickiego, Michała Ossowskiego, Jana Pietrusińsiego oraz Piotra Bardowskiego. Waryński dostał wyrok 16 lat więzienia, pozostałych skazano na zesłanie oraz wieloletnią katorgę. 28 stycznia 1886r. wykonany został wyrok śmierci na 4 proletariatczykach. W 1889r. w twierdzy w Szlisselburgu, zmarł chorujący na gruźlicę i szkorbut 33 letni Waryński. Na skutek rozbicia represjami partia robotnicza przestała istnieć. Jednak niedługo ruch robotniczy miał zostać wskrzeszony. W 1888r. Ludwig Kulczycki i Marcin Kasprzak założyli tak zwany II Proletariat, nawiązywał on do internacjonalistycznych i rewolucyjnych idei swojego poprzednika. Głosił podobne metody walki o socjalizm oraz autonomię Królestwa Polskiego. Jego członkowie zakładali kasy oporu, przeprowadzili wiele zamachów na carskich dygnitarzy. Członkowie partii wzięli udział w Kongresie Paryskim w 1889r., który powołał do życia II Międzynarodówkę. "II Proletariat" był partią niewielką i dlatego też nie uzyskał wielkich wpływów pośród robotników. Natomiast dużo większe znaczenie uzyskał założony w 1889r. w Warszawie z inicjatywy Juliana Marchlewskiego Związek Robotników Polskich (ZRP). Głosił on zasady marksistowskiego socjalizmu i walczył o poprawę bytowych warunków robotników. ZRP nie wdawał się w walkę polityczną, nie poruszał sprawy niepodległościowej, głównie swoją działalność skupiał na materialnych kwestiach ludzi pracy. Dążył do tego aby rozwinąć ruch robotniczy w sposób legalny, jednak równocześnie utworzył konspiracyjną kasę oporu, która miała pełnić rolę związku zawodowego i wspierać finansowo robotnicze strajki. Bardzo dużą rolę odegrała owa kasa oporu podczas wielkiego strajku w Łodzi w 1892r. Doszło wówczas do krwawych starć z policją i wojskiem. Tak zwany "bunt łódzki" stał się pierwszym powszechnym wystąpieniem robotników na naszych ziemiach. Zarazem dał on proletariatowi poczucie ogromnej siły jaka mobilizowała go do walki. Wkrótce jednak represje carskich władz znacznie osłabiły ZRP. Przebywający na wolności działacze związku połączyli się z "II Proletariatem" a następnie utworzyli Polską Partię Socjalistyczną (1892r.). Ze Związkiem Robotników Polskich ideowo związany był młody wtedy ekonomista, socjolog, etnograf, antropolog i historyk ruchów społecznych Ludwik Krzywicki. Na koniec swej działalności ZRP się upolitycznił, począł głosić hasła solidarności międzynarodowej robotników, jak również wyzwolenia narodowego Polski. Tymczasem przebywający na emigracji Bolesław Limanowski, członek niepodległościowej Ligi Polskiej, rozpoczął głoszenie programu jednoczenia socjalistycznej myśli ze stuletnią tradycją walki o niepodległość narodu. Te poglądy szybko podchwycili socjaliści licznie działający na emigracji. W 1891r. na socjalistycznym kongresie w Brukseli występowali oni wspólnie jako jedna delegacja reprezentująca trzy zabory oraz emigrację. W trakcie zjazdu zwołanego w Paryżu w 1892r. z inicjatywy twórcy tajnych socjalistycznych kółek i współtwórcy "II Proletariatu" a także II Miedzynarodówki Stanisława Wojciechowskiego powołano do życia wspólną partię nazwaną Polską Partią Socjalistyczną (PPS). Twórcami jej byli: Bolesław Limanowski, Stanisław Wojciechowski, Stanisław Grabski, Aleksander Dębski, Feliks Perl, Witold Jodko- Narkiewicz. PPS w swym programie głosiła hasła walki o demokratyczną i niepodległą Rzeczpospolitą, bezpośrednie, tajne i równe prawo wyborcze, całkowite równouprawnienie, ośmiogodzinny dzień pracy, zagwarantowane minimum roboczej płacy, taka sama płaca dla kobiet i mężczyzn na takim samym stanowisku pracy, utworzenie społecznych zabezpieczeń zagwarantowanych przez państwo, powolne uspołecznianie ziemi, środków produkcji oraz komunikacji. Powstanie PPS zostało zauważone w kraju i obudziło do działania narodowych socjalistów. Jako pierwsze wstąpiło do nowej partii socjalistyczne kółko z Wilna, którym kierował młody zesłaniec z Syberii, Józef Piłsudski. Kolejno do PPS weszły pozostałe resztki "II Proletariatu" a także Związku Robotników Polskich. Działalnością PPS kierował Centralny Komitet Robotniczy. W 1892r. w Galicji powstała Polska Partia Socjalno- Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego na czele z Ignacym Daszyńskim, Hermanem Liebermanem i Hermanem Diamandem. Program jej był bardzo bliski programowi PPS, jednak został dostosowany do politycznych warunków zaboru austriackiego. PPSD prowadziła swoją działalność legalnie, przede wszystkim walczyła o powszechne prawo wyborcze, o socjalne ustawodawstwo oraz zlikwidowanie dominujących wpływów jakie miało konserwatywne ziemiaństwo. Partia ta uczestniczyła w kampaniach wyborczych a w 1897r. po raz pierwszy wprowadziła swych posłów do austriackiego parlamentu. W 1893r. także w pruskim zaborze utworzona została PPS, jej wpływy jednak ograniczały się tylko do Górnego Śląska. Na tym terenie większość robotników już należała do organizacji, które walczyły o utrzymanie polskości w czasie "Kulturkampfu" a zdominowane były przez duchowieństwo. Bardzo duże wpływy uzyskała tutaj także Narodowa Demokracja, która w 1905r. utworzyła Narodowy Związek Robotniczy. PPS miała w swoich szeregach przedstawicieli różnych poglądów, pochodzących z różnych stanowisk, dlatego też stała się partią wielo nurtową, narażoną na wewnętrzne rozłamy i konflikty. Na początku dominującą pozycję w niej miała grupa Piłsudskiego i Wojciechowskiego. Podkreślali oni odrębność ruchu robotniczego w Polsce od ruchu rosyjskiego. Jako cel nadrzędny grupa ta wysuwała kwestię niepodległości Polski. Z tymi poglądami nie zgadzała się grupa rewolucjonistów internacjonalistycznych, która oderwała się od PPS a w 1893r. utworzyła własną partię Socjal- Demokrację Królestwa Polskiego. W 1900r. partia ta zjednoczyła się z litewskimi socjalistami i przyjęła nazwę Socjal- Demokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Wśród jej czołowych działaczy byli: Róża Luksemburg, Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński, Adolf Warski, Bronisław Wesołowski i Cezaryna Wojnarowska. Toczyli oni walkę z programem niepodległościowym PPS, wciągając do niej rosyjskich, niemieckich i innych socjalistów. Róża Luksemburg twierdziła, że poszczególne części ziem polskich organicznie zrastają się z państwami zaborczymi w wyniku licznych powiązań politycznych i gospodarczych, powstania zaś wywoływała szlachta, aby utrzymać władzę nad pańszczyźnianymi chłopami i odsunąć burżuazję od wpływów. Rozłam w polskim ruchu robotniczym był odzwierciedleniem rozłamu w II Międzynarodówce, gdzie reformiści i rewizjoniści zerwali z teorią marksistowską proletariackiej rewolucji i głosili metody parlamentarnej walki, natomiast rewolucjoniści cały czas stali przy swoim stanowisku, zaś centryści dążyli do pogodzenia obu strony.
Podstawy ruchu narodowo- demokratycznego występowały w latach 80tych XIX wieku w kraju oraz na emigracji. Gospodarczo- społeczne przemiany na skutek rewolucji przemysłowej, rozwój kultury i oświaty, działalność politycznej emigracji, odgłosy narodowowyzwoleńczej walki w innych państwach miały ogromny wpływ na świadomość narodową. W kraju dojrzewało już nowe pokolenie, dorastające na niepodległościowych tradycjach, widzące zagrożenie z germanizacji i rusyfikacji. W Warszawie zaczęły się ukazywać pierwsze numery tygodnika ,,Głos", który redagowali Józef Potocki i Jan Popławski. Drukowano w nim artykuły, w których nawiązywano do tradycji narodowych powstań, działalności emigracji na czele z Towarzystwem Demokratycznym, a także krytykujące postawę uprzywilejowanych warstw. "Głos" twierdził, że jedynie lud jest w stanie zachować własną narodową tożsamość, pielęgnować ojczystą kulturę, on jeden tylko stanowi potężną, drzemiącą siłę, jaka popchnie w przyszłości cały naród polski do działania. Zygmunt Miłkowski, dawny naczelnik sił zbrojnych podczas powstania na Rusi a także autor broszury "Rzecz o obronie czynnej i Skarbie Narodowym", był głównym twórcom Ligi Polskiej, jaka powstała w 1887r. w Szwajcarii. Jej podstawowym celem było skupienie wszystkich sił narodowych oraz odzyskanie niepodległości. Liga utworzyła Skarb Polski w Szwajcarii. W 100-lecie insurekcji Kościuszkowskiej Liga Polska zorganizowała patriotyczną manifestację w Warszawie. W jej wyniku spadły na organizację represje, które spowodowały jej rozbicie. W miejsce Ligi Polskiej w 1893r. powstała Liga Narodowa, którą kierowali: Roman Dmowski, Jan Popławski, Zygmunt Balicki, Zygmunt Wasilewski i Władysław Jabłonowski. Kierowniczymi organami Ligi stały się Tajna Rada i Komitet Centralny, zaś prasowym organem wydawanym we Lwowie był "Przegląd Wszechpolski". Głównymi tezami ich programu był: solidaryzm narodowy, zaprzeczenie walki klasowej, sprzeciw wobec germanizacji i rusyfikacji, opór ale bierny wobec zaborców, rozwój narodowej świadomości we wszystkich trzech zaborach. Liga Narodowa osiągnęła duże wpływy w różnorodnych środowiskach. Dążyła ona do zbudowania narodowego państwo i zakładała z góry walkę z mniejszościami narodowymi. W 1897r. Liga Narodowa ogłosiła program Stronnictwa Narodowo- Demokratycznego zwanego potocznie endecją. Podstawowym założeniem endecji był jak największy rozwój sił narodowych i poszerzanie zakresu narodowego życia. W swej słynnej pracy "Myśli nowoczesnego Polaka" Roman Dmowski zawarł m.in. pojecie polskiego nacjonalizmu i patriotyzmu. Odzyskanie niepodległości według Dmowskiego miało być jedynie pewnym etapem rozwoju polskiego patriotyzmu. Endecja prowadziła szeroką działalność oświatową, propagandową, wydawniczą i kulturalną. W Kongresówce z jej inicjatywy utworzono Towarzystwo Oświaty Narodowej, w Galicji udało się jej podporządkować szereg miejscowych organizacji, a także liczne redakcje lwowskich dzienników. Endecja także uświadamiała narodowo chłopów i robotników, kształciła oraz pobudzała do intelektualnego życia, wyrabiała obywatelskie postawy.
Natomiast kolebką ruchu ludowego w latach 80tych XIX wieku była Galicja. Polscy chłopi niestety najpóźniej obudzili się do politycznego i społecznego życia. Głównymi przyczynami tego były: zbyt późne zniesienie pańszczyzny i wprowadzenie uwłaszczenia, brak państwowości, ogromne zacofanie kulturowe i oświatowe wsi, ciężka walka o przetrwanie i byt. W zaborze pruskim chłopi nie tworzyli swoich partii politycznych, bowiem uczestniczyli we wspólnym froncie Polaków przeciwko germanizacji i rusyfikacji. Zaś pionierem ludowego ruchu był ksiądz Stanisław Stojałowski, jezuita, wywodzący się ze szlachty. W 1875r. zaczął on wydawać niewielkie pisemka dla chłopów "Wieniec" i "Pszczółka". Następnie organizował i propagował oświatę ludową, zakładał kółka rolnicze. Stojałowski nakłaniał chłopów do brania udziału w życiu publicznym, organizował pielgrzymki, patriotyczne demonstracje, uczestniczył w wyborczych kampaniach do Sejmu Krajowego i popierał kandydatów wywodzących się ze wsi. W 1877r. został wybrany posłem do austriackiego parlamentu. Ta pionierska działalność Stojałowskiego ściągnęła na niego niezadowolenie ze strony hierarchii kościelnej oraz konserwatywnego ziemiaństwa, którzy to obawiali się utraty swych wpływów na wsi. Stjałowski dwukrotnie przebywał w więzieniu, obłożono go papieską klątwą. Program założonego przez niego Stronnictwa Chrześcijańsko- Ludowego był mieszaniną haseł społecznego solidaryzmu, sprawiedliwości społecznej oraz demokracji, uzasadnionych "prawem Chrystusowym". Jako najważniejsze wysuwano żądanie powszechnych wyborów, samorządu na wsiach, zagwarantowanie wszystkim ludziom odpowiednich warunków bytowych. Dzieło księdza Stojałowskiego kontynuował Bolesław Wysłouch, początkowo socjalista, przebywał w rosyjskim więzieniu w Warszawskiej Cytadeli. Po przeprowadzce do Lwowa od 1886r. zaczął razem z żoną Marią wydawać "Przegląd Społeczny", ostro w nim krytykował stańczyków, domagał się wprowadzenia reform społecznych, namawiał chłopów do działania. W 1889r. założył oraz redagował kolejne pismo, dwutygodnik "Przyjaciel Ludu". Głosił w nim radykalne hasła i nawoływał chłopów do powszechnego udziału w życiu politycznym. Wysłouchowie utworzyli Towarzystwo Przyjaciół Oświaty, propagujące wiejskie szkolnictwo. Czołowym działaczem był tutaj student Jan Stapiński. W 1895r. na zjeździe chłopskich delegatów w Rzeszowie utworzono Stronnictwo Ludowe (od 1905r. Polskie Stronnictwo Ludowe- PSL). W pierwszej wersji jego program składał się z 21 postulatów o charakterze społeczno- ekonomicznym i politycznym. Drugi zaś program, naszkicowany przez Wysłucha, żądał politycznego równouprawnienia chłopów, zwiększenia autonomii Galicji, wprowadzenia czteroprzymiotnikowego prawa wyborczego, obrony drobnej chłopskiej własności, popierania wiejskiej spółdzielczości, zagwarantowania opieki społecznej, powszechnej oświaty i służby zdrowia na wsi, demokratyzacji szkolnictwa, równouprawnienia Polaków, Ukraińców i Litwinów, szacunku dla wszystkich wyznań z podkreśleniem szczególnej roli katolicyzmu. Nadrzędnym natomiast celem Stronnictwa Ludowego było odzyskanie niepodległości Polski. Prezesem Stronnictwa Ludowego został Karol Lewakowski, wiceprezesami zaś Henryk Rewakiewicz i Jakub Bojko, sekretarzem- Jan Stapiński. Podczas pierwszych powszechnych wyborów parlamentarnych z 1907r. SL odniosło spory sukces wprowadzając do austriackiego Sejmu 17 posłów. Pod wpływem nowego przywódcy PSL Jana Stapińskiego partia zawarła wtedy ugodę z konserwatystami, dotąd przez nią zwalczanymi. W wyniku czego posłowie PSL w austriackim parlamencie weszli do Koła Polskiego, gdzie zajmowali wspólne stanowisko z pozostałymi Polakami. Przejście PSL ze stanowiska opozycjonisty do współpracy z rządzącym obozem dało mu szersze wpływy w administracji i wiele ustępstw władz austriackich na korzyść chłopów. W 1913r. w PSL doszło do rozłamu na prawicowy PSL "Piast" na czele z Jakubem Bojko oraz wójtem z Wierzchosławic Wincentym Witosem oraz na PSL- "Lewica" z Janem Stapińskim. Lewica zwalczała kapitalistyczny ustrój i szukała współpracy z ruchem robotniczym. Niedługo przed wybuchem I wojny światowej Kongres PSL- Lewicy zdecydował się na sojusz z PPS.
W zaborze rosyjskim wśród chłopów rozpoczęto działalność zaczynając od oświaty. Prowadził ją Konrad Prószyński- "Promyk", wydawał on dla wsi specjalny kalendarz. Podobną akcję prowadziły też Koła Oświaty Ludowej. Dużą aktywność wśród chłopów rozwinęli endecy, organizowali Towarzystwo Oświaty Narodowej, jak również pozytywiści, którzy wydawali pisma "Zorza" i "Gazeta Świąteczna", zakładali domy ludowe i kółka rolnicze. Od 1906r. działalność oświatową zaczęła na wsi Polska Macierz Szkolna. W 1905r. utworzono w Królestwie Polski Związek Ludowy na czele ze Stefanem Brzezińskim, jednak został szybko rozbity przez carskie władze. Polityczną aktywność wśród chłopów rozbudzało, redagowane przez Jana Kielaka pismo "Siewba", a od 1907r. "Zaranie", które redagował w Warszawie Maksymilian Malinowski współpracując z Tomaszem Nocznickim i Ireną Kosmowską oraz Jadwigą Dziubińską. Utworzyli oni polityczny ruch chłopski na masową skalę zwany "zaraniarskim", szerzyli wśród chłopów oświatę, organizowali kółka rolnicze, domy ludowe i szkoły. W taki sposób dali podstawy dla ruchu ludowego w Kongresówce.
Rozwój nowych politycznych ruchów, głównie ludowego, zagrożenie od rozwijającej się wyjątkowo szybko endecji, brak wpływów w Galicji, wszystko to wpłynęło na zmianę stanowiska konserwatystów. Powstał wówczas tzw. neokonserwatyzm, który zmierzał do zbliżenia z ruchem ludowym i uzyskania poparcia pośród bogatych chłopów. W 1907r. powstało Stronnictwo Prawicy Narodowej, które opowiadało się za ściślejszą współpracą z Austrią. Jego przedstawiciele zasiadający w austriackim i krajowym sejmie zawarli z ludowcami porozumienie. W zaborze rosyjskim odpowiednikiem takiego obozu było założone w 1904r. Stronnictwo Polityki Realnej. Od października 1905r. działało ono legalnie, było lojalne wobec caratu, domagało się zniesienia swobód dla języka polskiego i ustaw wyjątkowych, a w późniejszej perspektywie- autonomii Kongresówki.
Powstające partie polityczne miały znaczny wpływ na rozwój nowej II Rzeczpospolitej. W skutek I wojny światowej po 123 latach niewoli Polska odzyskała wreszcie niepodległość. Narodziła się II Rzeczpospolita. Na czele nowego rządu w Warszawie stanął socjalista Jędrzej Moraczewski. Nie potrafił on jednak pozyskać do współpracy ani endecji ani PSL "Piast", dlatego też jego gabinet głównie opierał się na PPS i ludowej lewicy. Dnia 22 listopada 1918 roku Józef Piłsudski i Jędrzej Moraczewski podpisali dekret, w którym stwierdzano, że Polska jest republiką, ustalono prawną strukturę nowego państwa. Najwyższą władzę w kraju powierzono Piłsudskiemu jako Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa, aż do chwili kiedy zostanie zwołany Sejm Ustawodawczy. Przeciwko rządowi a także niepodległości występowały radykalne siły (Komunistyczna Partii Polski). Prawica w Polsce bojkotowała rząd Moraczewskiego, nie był on też uznawany przez Entente. Dopiero nowy rząd, utworzony w połowie stycznia 1919r. przez Ignacego Paderewskiego, został uznany zarówno przez KPP jak i Entente. Pod koniec stycznia 1919r. miały miejsce wybory do Sejmu Ustawodawczego na terenie byłego Królestwa Polskiego i Galicji Zachodniej, zaś w czerwcu - w Wielkopolsce. Układ sił politycznych w sejmie był równomierny. Lewica, prawica i centrum zdobyły podobną ilość mandatów. 20 II 1919 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił Małą Konstytucję, Naczelnikiem Państwa pozostał nadal Piłsudski. W ten sposób zakończono pierwszy etap tworzenia polskiej państwowości.
