w starożytnym Rzymie nazywano tak najuboższych obywateli utrzymywanych przez państwo i zwolnionych z podatku oraz służby wojskowej. Marksiści mianem tym określali robotników najemnych (klasę robotniczą), a proletariuszami tych wszystkich, którzy podzielali z nimi poglądy marksistowskie (później leninowskie i stalinowskie - komuniści).
· I Proletariat: pierwsza na ziemiach polskich organizacja robotnicza utworzona przez L. Waryńskiego w 1882 r. w Warszawie (Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat). Działała głównie w Królestwie Polskim. Jej program był oparty na tezach Marksa i Engelsa zawartych w "Manifeście komunistycznym". Zapowiadał walkę o równość, społeczną własność środków produkcji, bezpłatne szkolnictwo i powszechną rewolucję. Cele te miały być osiągnięte poprzez strajki, manifestacje i terror indywidualny. Kwestia wyzwolenia narodowego została pominięta podobnie jak sprawa ewentualnej reformy rolnej. Partia nie działała długo. Już w 1883 r. został aresztowany L. Waryński, a rok później większość działaczy. Ostatecznie organizacja została rozbita w 1886 r.
Choć Proletariat zdobył sobie grono sympatyków w różnych grupach społecznych, to jednak jego zasięg był dosyć ograniczony.
· II Proletariat (Mały) - partia nawiązująca do tradycji I Proletariatu. Strajki powtarzające się w Królestwie sprawiły, że w 1888 r. Marcin Kasprzak podjął ponowną próbę zorganizowania partii socjalistycznej - była to Polska Partia Socjalno-Rewolucyjna Proletariat (tzw. II Proletariat). Jej program koncentrował się na walce o rewolucję i całkowicie pomijał sprawy socjalne. Nic więc dziwnego, że partia ta nie zdobyła uznania wśród robotników.