Układ pokarmowy - ogólnie

Układ w skład, którego wchodzą organy i narządy, dzięki którym można przyjmować, rozdrabniać oraz trawić pochłaniany pokarm. Rozdrabnianie zachodzi w obrębie jamy gębowe dalej zaś dochodzi do jego rozkładu enzymatycznego na prostsze i przyswajalne substancje. Inną stosowaną nazwą jest układ trawienny jednak określenie to odnosi się tylko do odcinka układu, w którym zachodzą właściwe procesy trawienne.

Przetokowy układ pokarmowy występuje już u nicieni, a taki dobrze wykształcony z otworem gębowym oraz odbytowym u pierścienic. W przypadku kręgowców ma on ujednolicony plan budowy. Można go opisać jako bardzo długą, umięśnioną rurę, w obrębie której dochodzi do różnych przemian chemicznych związanych z trawieniem oraz wchłanianiem - są one bardzo do siebie zbliżone w całej grupie kręgowców.

Za początek tego układu uznaje się jamę gębową ( u nas określaną ładniej jamą ustną) na terenie, której pokarm podlega obróbce mechanicznej oraz wstępnej obróbce chemicznej. Pokarm ulega tam wymieszaniu z śliną, która zawiera ptyalinę wstępnie rozkładającą skrobie. Tak wstępnie przygotowana treść pokarmowa poprzez gardło (gardziel) oraz przełyk dostaję się do żołądka, w którym zachodzą główne procesy trawienia i rozkładu składników pokarmowych. Żołądek przechodzi dalej w pierwszą część jelita cienkiego, która to nosi nazwę dwunastnicy. Do dwunastnicy mają swe ujścia przewody gruczołów trzustkowego i żółciowego - żółć na bieżąco produkowana jest w wątrobie, zaś magazynowana w woreczku żółciowym. Pozostałe odcinki tego jelita noszą nazwę jelita czczego oraz krętego. Na obszarze jelita cienkiego treść pokarmowa, która dostaję się do niego z żołądka podlega dalszym obróbką oraz rozkładaniu na prostsze elementy, które następnie są wchłaniane za pomocą tzw. kosmków jelitowych. Im dalej w układzie znajduję się treść pokarmowa tym w jej składzie coraz więcej elementów niestawialnych. W końcowych odcinkach jelita grubego ( złożonego z jelita ślepego, trzech odcinków okrężnicy oraz odbytnicy) formuje się stolec przy równoczesnym resorbowaniu nadmiaru wody.

Układ pokarmowy w szczegółach

Jak już wspomniano we wstępie układ ten składa się z narządów oraz organów pozwalających na pobieranie oraz przetwarzanie pokarmu. Samo zjawisko "odżywiania" polega na przyjmowaniu niezbędnych dla organizmu związków ze środowiska zewnętrznego, które następnie są trawione, rozkładane do prostszych elementów i w tej postaci wchłaniane przez błony śluzowe do krwi oraz limfy. W ten sposób pozyskiwane są substancję, które będą służyły jako materia wykorzystywany prze wzroście organizmu, regeneracji jego elementów oraz pozwalały na uzyskiwanie energii na poszczególne zadania. Energia powstaję dzięki szeregowi przemian metabolicznych głównie cukrów i tłuszczów, choć czasem również białek. Pozwala ona na podtrzymanie prawidłowego funkcjonowanie organów, zapewnia utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała oraz wykorzystywana jest przy jakimkolwiek wysiłku fizycznym.

Budowa poszczególnych elementów układu pokarmowego

Całość układu jest kształtu rury, której długość przeważnie dochodzi do mniej więcej 8 metrów. Jak już wspomniano, początek owej rury znajduje się w jamie ustnej (gębowej), zaś kończy na odbycie. Pomiędzy tymi dwoma punktami wyróżniamy następujące odcinki: gardło (gardziel) oraz przełyk prowadzące do żołądka, dalej jelita cienkie oraz grube.

Ściana przewodu pokarmowego zbudowana jest z trzech warstw. Zaczynając od środka mamy warstwę błony śluzowej wraz z tkanką podśluzową, warstwę mięśniową oraz na zewnątrz warstwę błony surowiczej. Tę ostatnią określa się także mianem "otrzewnej", która to niejako wyściela od wewnątrz jamę brzuszną a także cześć miednicy. Dzięki niej oraz pewnej ilości płynu surowiczego możliwym jest ruch poszczególnych organów wewnętrznych, znajdujących się w jamie brzusznej, względem siebie, których to ruch jest wymuszony np. zmianą pozycji ciała czy też fazami oddechu.

Jama brzuszna to duża przestrzeń w obrębie naszego organizmu, od góry ograniczona mięśniem przepony, z przodu oraz po bokach mięśniami oraz ścianami ciała, a z tyłu przez strukturę kręgosłupa. W dolnej swej części płynnie przechodzi w jamę miednicy.

Jama ustna

Obszar, w którym pokarm ulega rozdrobnieniu oraz wymieszaniu z śliną. Uformowany tam "kęs" pokarmu przesuwany jest poprzez gardło i przełyk dalej wzdłuż przewodu.

Przełyk pokarmowy

Tworzy go elastyczna rura, której ściany są gładkie zbudowane z tkanki mięśniowej od wewnątrz pokrytej błoną śluzową. Przebiega on po tylnej stronie ciała, przechodzi przez przeponę i dostaje się do żołądka. Panuję tam ciśnienie nieco niższe nią to dokoła nas, brak także zjawiska wchłaniania. Kęs wędruję w dół przełyku dzięki tzw. fali perystaltycznej, dlatego możemy połykać nawet leżąc, czy wisząc głową w dół. Jego długość waha się w granicach między 23 a 29 cm.

Żołądek

Mocno rozszerzona część przewodu pokarmowego, która kształtem przypomina średniej wielkości worek. U swego wejścia łączy się z przełykiem, zaś uchodzi do dwunastnicy. Owo wejście określa się mianem "wpustu", dalej znajdują się dno oraz trzon żołądka, które od dołu zamyka część odźwiernikowa. Trzon żołądka zagina się do dołu oraz w prawą stronę, dlatego też część odźwiernikowa znajduję się powyżej trzonu. Powstałe zgięcie określa się mianem kąta żołądka. Jak już wspomniano odźwiernik jest miejscem łączącym żołądek z dwunastnicą. Przepuszcza on treść żołądka tylko, kiedy poprzedni fragment opuści dwunastnicę.

Jego rozmiary nie są stałe, a objętość mieści się w przedziale 1000 - 3000 ml. Anatomicznie zlokalizowany jest on w jamie brzusznej po naszej lewej stronie na odcinku od okolicy podżebrowej do strefy nadbrzusznej. Jedynym odcinkiem przekraczającym środek ciała jest odźwiernik, który znajduję się po prawej stronie naszego nadbrzusza. Treść pokarmowa może ulec wymieszaniu dzięki skurczom wykonywanym przez mięśniówkę ścian żołądka. Co ciekawe żołądek ma własny system nerwowy, jak serce. Jego rozrusznik znajduję się mniej więcej w 1/3 długości tzw. krzywizny większej żołądka. Odpowiada ona za sterowanie jego perystaltyką. Do enzymów wydzielanych w obrębie żołądka przez jego komórki gruczołowe zaliczamy: pepsynę, katepsynę, kwas solny oraz czasami podpuszczkę. Dzięki występowaniu odpowiednich enzymów w żołądku dochodzi do rozbijania cząsteczek białek na prostsze jednostki strukturalne. Następują również dalsze etapy trawienia cukrów (początek w jamie ustnej). Za produkcję HCl ( kwasu solnego) odpowiadają komórki okładzinowe. Za ich to przyczyną wydzielany jest również czynnik Castle'a, dzięki któremu możliwym jest przyswajanie przez nasz organizm witaminy z grupy B12 - dochodzi do niego na obszarze jelita krętego.

Dwunastnica

Stanowi początkowy odcinek jelita cienkiego, mniej więcej długości od 25 do 30 cm. Niemal na całej długości tego odcinka występują charakterystyczne fałdy okrężne. Pozbawiony jest ich jedynie fragment określany mianem opuszka, który znajduję się w górnym odcinku dwunastnicy. Dwunastnicę można podzielić na 3 pod części: zstępującą, dolną oraz wstępującą. To właśnie na obszarze tej pierwszej "pod części" zlokalizowana jest brodawka wielka stanowiąca ujście dróg doprowadzających enzymy z trzustki oraz woreczka żółciowego, bądź bezpośrednio z wątroby. Na dobę wydzielanych jest mniej więcej 1,5 litra żółci. Zazwyczaj jakieś dwa do trzech centymetrów wyżej znajduję się brodawka mniejsza. Przez nią uchodzi dodatkowy przewód wyprowadzający sok trzustkowy, który ilościowo produkowany jest mniej więcej 1l/24h. Sok dwunastniczy w przeciwieństwie do żołądkowego ma odczyn słabo zasadowy, by m.in. zobojętnić treść żołądkową. Poza tym tworzy on środowisko funkcjonowania enzymów, które są odpowiedzialne za rozkładanie cukrów, białek oraz tłuszczy, które produkowane są przede wszystkim przez trzustkę. Główną funkcją żółci jest emulgowanie tłuszczy oraz aktywacja odpowiednich enzymów np. lipazy trzustkowej, którym substancja ta ułatwia dostanie się do kropel tłuszczu. Poza tym żółć wpływa na polepszenie perystaltyki jelit, czyli sprawniejszego przesuwania treści pokarmowej.

Jelito cienkie

Stanowi najdłuższy fragment przewodu pokarmowego ciągnący się od żołądka do jelita grubego. Poszczególne elementy tego jelita przechodzą w siebie następująco: dwunastnica w jelito czcze, to w jelito kręte. Na styku jelita krętego oraz już jelita grubego znajduję się zastawka, której zadaniem jest zapobieganie cofania się treści pokarmowej. Długość samego jelita może się wahać od 2,5 do około 11 m, jednak średnio ma ono długość 4,5 m, z kolei przekrój ma średnice 2,5 - 5 cm. Wzdłuż jelita za pomocą kosmków wchłaniane są rozbite na podstawowe elementy białka, cukry oraz tłuszcze. Powierzchnia chłonna jest o wiele większa niż to by się wydawało właśnie ze względu na występowanie fałdów okrężny (brak ich jedynie na obszarze jelita krętego oraz opuszki dwunastnicy) oraz kosmków, których na 1 mm2 może znajdować się od 10 do 40. Dzięki takie budowie jelito nie musi dochodzić długości 30 czy 40 metrów. Dzięki rytmicznym skurczom kosmków limfa jest przesuwana wprost do układu limfatycznego. Wchłaniane tłuszcze dostają się najpierw do niej, a więc do układu chłonnego a dopiero potem do układu krwionośnego. Inną drogę przebywają natomiast białka czy cukry, te żyłą wrotną przenoszone są m.in. do wątroby. Cały proces wchłaniania przebiega zdecydowanie sprawniej dzięki ruchom perystaltycznym jelit.

Krezka

Mianem tym określa się dwie połączone ze sobą błony otrzewnej. Między nimi znajdują się naczynia oraz nerwy, które rozchodzą się do innych narządów. Tworzą one ciąg błon wraz w otrzewną ochraniającą konkretny narząd.

Wątroba

Największy z gruczołów znajdujących się w naszym ciele. Znajduję się on zaraz w prawej części ciała pod przeponą, czyli występującym wyłącznie u ssaków mięśniem oddechowym, który stanowi barierę między klatką piersiową i jamą brzuszną. U osób dorosłych wątroba może ważyć nawet 1,5 kg! Zbudowana jest ona z specjalnych komórek o nazwie hepatocyty. Mimo swych rozmiarów, wątroba jest raczej krucha i łatwo ulega uszkodzeniu mechanicznemu.

Trzustka

Kolejny gruczoł wydzielania wewnętrznego o budowie zrazikowej. W ciele znajduję się on na tylnej ścianie w obrębie jamy brzusznej mniej więcej na poziomie pierwszego kręgu w odcinku lędźwiowym. Jeżeli chodzi o wymiary to długość trzustki mieści się w granicach 12 do 20 cm, ma wysokość ok. 4,5 cm, szerokość 2 do 3 cm oraz masę mniej więcej 90 gramów. Anatomicznie trzustka zróżnicowana jest na tzw. głowę, trzon oraz ogon. Kształtem przypomina łzę, której szersza część styka się z zakolem utworzonym przez dwunastnicę, zaś swym ostrym zakończeniem dochodzi pod lewe żebro.

Drogi wyprowadzające żółć

Ich funkcją jest przetransportowanie żółci z woreczka żółciowego, bądź wątroby do dwunastnicy. Z wątroby wychodzą dwa przewody, które nieco dalej łączą się w jeden wspólny przewód. Na odcinku między tym połączeniem a ujściem przewodu znajduję się pęcherzyk żółciowy, inaczej niepoprawnie określany mianem woreczka żółciowego. Kiedy dochodzi do nadprodukcji żółci jest ona właśnie przetrzymywana w tym pęcherzyku. Wspólny przewód żółciowy wraz z przewodem wyprowadzającym sok trzustkowy mają wspólne ujście w brodawce wielkiej na obszarze dwunastnicy.

Jelito grube

Jest ono zdecydowanie krótsze niż jelito cienkie i osiąga długość zaledwie 1,5 m. Wyróżniamy w nim poszczególne odcinki: jelito ślepe, które posiada tzw. wyrostek robaczkowy, trzy częściową okrężnicę oraz odbytnicę uchodzącą z otworem odbytowym. Pierwszy odcinek zwany inaczej kątnicą to ślepa struktura stworzona ze ściany jelita, która znajduję się nieco niżej niż połączenie z jelitem cienkim. Struktura ta ma wymiary zbliżone do sześcianu (ok. 7,5 na 7,5) a znajdujący się w jej obrębie wyrostek robaczkowy to zwężone jelito ślepe mniej więcej długości 8,5 cm a średnicy 0,5 cm. Zawiera on spore ilości tkanki chłonnej m.in. dlatego wpływa na poziom odporności oraz powstawanie nielicznych krwinek. W budowie okrężnicy jak już wspomniano wyróżnia się 3 części. Pierwsza tzw. wstępująca poprzez zgięcie na wysokości wątroby przechodzi w poprzecznicę, której ostatni fragment na wysokości śledziony schodzi w dół w części zwaną już zstępującą. Dalej mamy okrężnicę esowatą, która to mniej więcej na wysokości kręgu 2 i 3 docinka krzyżowego uchodzi do odbytnicy.

Pod względem budowy histologicznej w ścianach układu wyróżniamy 3 warstwy. Od wewnątrz mamy śluzówkę z dużą liczbą gruczołów śluzowych, których wydzielina chroni jelito przed uszkodzeniami oraz ułatwia w przesuwaniu się jego treści. Dalej mamy warstwę mięśni gładkich ułożonych podłużnie oraz okrężnie. Mięśnie przewodu pełnia ważną funkcję motoryczną na zmianę kurcząc się i rozkurczając. Dzięki temu treść może zostać przesunięta ku odbytnicy a potem wydalona przez odbyt. Odbytnica składa się z bańki odbytowej oraz kanału, który otaczają mięśnie zwieracza. Na obszarze jelita nie dochodzi już do wchłaniania substancji odżywczych, resorbowana tu może być, co najwyżej woda, przez co treść jelitowa staję się zbita i już tu określa się ją mianem kału. Najbardziej zewnętrznie znajduje się błona surowicza nazywana otrzewną trzewną, która to płynnie łączy się z otrzewna ścienną wyścielającą jamę brzuszną.

Otrzewna

Błona surowicza wyścielająca wnętrze jamy brzusznej a także części miednicy. Rozróżnia się otrzewna ścienną i otrzewną trzewną, ta ostatnia znajduję się na powierzchni organów we wnętrzu brzucha oraz tych z małej części miednicy. Dzięki jej obecności oraz występowaniu tzw. płynu surowiczego narządy mają pewną swobodę ruchów względem siebie, która to jest potrzebna z powodu różnych zmian pozycji naszego ciała czy tez ze względu na ruch oddechowe.

Jama brzuszna

To duża przestrzeń w obrębie naszego organizmu ograniczona niemal ze wszystkich stron z wyjątkiem spodniej strony, gdzie płynnie łączy się ona z jamą miednicy. Stanowi przestrzeń dla takich organów jak wątroba czy jelita.

Produkcja soków trawiennych, ich wydzielanie oraz rola.

Soki trawienne to produkty działalności rozlicznych gruczołów na obszarze układu pokarmowego. Składaj się one m.in. z wody, różnych związków mineralnych oraz organicznych - głównie białek enzymatycznych. W trakcie jednej tylko doby ludzki układ pokarmowy wydziela blisko 9 litrów soków trawiennych. Na tę wartość skała się m.in. wydzielina naszych ślinianek (przyusznych, pod żuchwowych oraz podjęzykowych). Dobowo produkujemy mniej więcej 1,5 litra śliny umożliwiającej nam poprzez odpowiednie nawilżenie pokarmu jego połknięcie. Dzięki niej wymywamy z naszej jamy ustnej resztki pożywienia a ze względu na jej bakteriobójcze właściwości mamy zapewnioną częściową ochronne przez rozwojem jakiś bakterii w naszej jamie ustnej. W skład śliny wchodzi m.in. enzym o nazwie amylaza, który działa na cukry (głównie) skrobie rozkładając ją na prostsze cegiełki.

Następnym miejscem bogato zaopatrzonym w gruczoły jest żołądek, do którego pokarm trafia w postaci kęsu. Organ ten w ciągu doby produkuje mniej więcej 2,5 litra mieszaniny enzymów oraz HCl. Kwas produkowany jest przez komórki okładzinowe żołądka, jego funkcją jest zakwaszanie środowiska, przez co wpływa on na aktywowanie enzymów tam się znajdujących. Kwaśne środowisko powoduję, iż pepsynogen przekształca się w swą aktywną formę pepsynę, która to działa na białka rozkładając je. Ponad to ma działanie antyseptyczne niejako dezynfekując pojawiające się pożywienie.

Kiedy kwaśna treść żołądka dostanie się do lekko zasadowego środowiska dwunastnicy śluzówka pobudzana jest do wydzielania m.in. sekretyny oraz cholecystokininy (hormony tkankowe). Działają one stymulująco na produkcję żółci oraz soku trzustkowego. Ściany żołądka pokrywa gruba warstwa śluzu, ze względu na obecność HCl jest to konieczne zabezpieczenie dla śluzówki żołądka. Najbardziej do pracy pobudza żołądek treść pokarmowa zwłaszcza ta z dużym udziałem białka. Hormonem, który pobudza ściany żołądka a raczej jego gruczoły do wydzielania jest gastryna, która jest wydzielana przez komórki znajdujące się w obszarze ścian odźwiernika, kiedy treść pokarmowa mocno rozciągnie ściany żołądka. Jak już wspomniano w żołądku zdrowej osoby na jego ścianach znajduję się gruba warstwa ochronnego śluzu, jednak działanie takich substancji jak etanol ( ogólnie określany mianem alkoholu), kwas acetylosalicylowy (składnik Aspiryny oraz Polopiryny) czy też żółć cofająca się czasem z dwunastnicy doprowadzają, co zmniejszenia warstwy śluzowej, niszcząc w ten sposób barierę ochronną śluzówki. Wtedy to HCl czy pepsyna zaczynają silnie drażnić błony śluzowe powodując powstawanie na ich obszarze tzw. nadżerek. Nie zagojone nadżerki, ciągle odnawiane przekształcają się po pewnym czasie w owrzodzenia.

Dalej w jelicie cienkim dochodzi do dalszych etapów trawienia no i przede wszystkim do wchłaniania prostych substancji odżywczych. Błona śluzowa tego jelita zaopatrzona jest w tzw. kosmki, które na swej powierzchni mają jeszcze dodatkowo mikrokosmki. Dzięki nim powierzchnia jelita to niemal 200 m2! Kolejnymi wydzielinami w układzie pokarmowym są żółć oraz sok trzustkowy. Ta pierwsza produkowana jest w ilości blisko 1 litra, zaś soku wydzielane jest mniej więcej 2,5 l. Poza tym jest także tzw. sok jelitowy - jego produkujemy niemal 2 litry. Poprzez odpowiednie skurcze mięśniówki ścian jelita soki zostają zmieszane z pokarmem tak, aby jak najlepiej go strawić. Powstaje papka o nazwie mleczko pokarmowe. Poprzez mikrokosmki do wnętrza ciała dostają się woda, sole mineralne, cukry proste, witaminy oraz podstawowe elementy budujące wcześniej tłuszcze oraz białka. Najintensywniej proces ten zachodzi w pierwsze 1/3 jelita, pozostałe 2/3 stanowią obszar rezerwowy.

Wchłonięte składniki dostają się do limfy oraz krwi i poprzez nie są rozprowadzane do wszystkich komórek organizmu zaopatrując je m.in. w materiał budulcowy oraz energetyczny. Resztki niestrawione przesuwane są do jelita grubego. Tam wchłaniana jest już tylko woda oraz resztki soków trawiennych, to co pozostało tworzy tzw. kał, którego wydalamy blisko 300 g w ciągu doby. W skład kału oprócz resztek pokarmowych wchodzą również bakterie zamieszkujące nasze jelita, trochę nabłonka, śluzu oraz wody. Zabarwienie nadają mu substancję pochodzące z żółci.

Gruczołami trawiennymi łączącymi się z przewodem pokarmowym są wątroba oraz trzustka, lecz poza tym pełnią one inne funkcje. Na przykład wątroba produkuję niemal wszystkie podstawowe białka osocza a także niektóre enzymy. Jej niewydolność powoduje zaburzenia krzepliwości krwi oraz może być przyczyną poważnych krwawień. Na jej obszarze magazynowana jest glukoza pod postacią glikogenu, witaminy oraz żelazo. Pełni ona rolę filtra selektywnie wychwytując z przepływającej przez nią krwi cukry, białka oraz inne składniki, które następnie magazynowane są a później uwalniane w miarę potrzeby. Filtruję ona krew także w innym kierunku, a mianowicie wychwytując z niej wszelkie toksyny tj. metabolity leków, substancję trujące, nadmiar hormonów oraz szkodliwe produkty stałych przemian metabolicznych. Związki te następnie są unieczynniane i wydzielane razem z żółcią.

Jak widać, zatem składniki żółci wytwarzane są w hepatocytach, skąd są przesuwane do kanalików żółciowych, dalej mniejszymi kanałami żółciowymi aż do jednego zbiorczego z ujściem w dwunastnicy. Dodatkowym tworem na tej drodze jest gruszko kształtny pęcherzyk żółciowy o pojemności mniej więcej 80 ml. Kiedy akurat nic nie podlega trawieniu właśnie w nim magazynowana jest wydzielana w wątrobie żółć. Ulega ona tam zagęszczeniu, przez co może ona być nawet dziesięciokrotnie bardziej zagęszczona niż ta powstająca na bieżąco. Zapasy te przydają się potem przy okazji dużego zapotrzebowania na tę substancję, co zazwyczaj wiąże się z obfitymi posiłkami, zwłaszcza tymi niezwykle zasobnymi w tłuszcze. W naszym organizmie wydzielany jest, w ciągu doby, zazwyczaj 1 litr żółci, która pełni bardzo ważną funkcję w procesie trawienia oraz przyswajania tłuszczy. W jej składzie chemicznym znajdują się głównie kwasy żółciowe oraz barwniki także żółciowe. Te pierwsze wpływają na tłuszcze w ten sposób, iż związki te tracą charakterystyczne dla nich napięcie powierzchniowe zaczynając tworzyć niewielkie kropelki tłuszczowe. Dzięki takiemu zjawisku odpowiednie enzymy trawienne mogą o wiele łatwiej dostać się do tłuszczy i rozpocząć proces ich rozkładania, niż miałoby to miejsce w przypadku dużych kropli tłuszczowych. Dalej składniki żółci ułatwiają też transport tłuszczy przez błony śluzowe jelita.

Jak widać z powyższego opisu wątroba jest organem niezbędnym nam do życia a jej całkowite usunięcia bądź też uszkodzenie nieuchronnie prowadzi do śmierci takiego osobnika w przeciągu zaledwie kilkunastu godzi w wyniku zatrucia organizmu własnymi metabolitami. Trzeba jednak podkreślić, że wątroba posiada duże zdolności regeneracyjne, toteż jej częściowe wycięcie nie równa się od razu ze śmiercią.

Chyba najbardziej aktywnym z wszystkich gruczołów trawiennych jest trzustka, która produkuję niemal 2,5 litra swych soków. W ich skład wchodzą oczywiście enzymy, których zadaniem jest rozkładanie węglowodanów, białek oraz tłuszczy. Poprzez ten gruczoł przebiega system wielu kanalików, które to ostatecznie zbiegają się razem tworząc dwa nierównocenne przewody: główny zwany przewodem Wirsunga oraz dodatkowy - od nazwiska swego odkrywcy określany mianem przewodu Santoriniego. Przez te dwa przewody przepływają produkty powstałe na obszarze o funkcji zewnątrz wydzielniczej gruczołu. Produkty te mają odczyn zasadowy, dzięki czemu neutralizują one silnie zakwaszoną treść pokarmową wypływającą z żołądka.

Funkcjonalnie trzustka dzieli się na dwie części. W pierwszej powstają enzymy ważne w procesie trawienia, których jest około 10 - jest to część zewnątrz wydzielnicza i stanowi prawie 97% narządu. Druga zaś określana jest mianem wewnątrz wydzielniczej, gdyż jej produktami są hormony. Z nią związek mają tzw. wyspy trzustkowe, przez które wydzielana jest m.in. insulina oraz glukagon. Ze względu na wydzielanie różnych hormonów występują różne komórki za to odpowiedzialne, i tak mamy komórki beta (inaczej typu B), przez które do krwi dostaję się insulina; komórki alfa (typu A) wydzielające glukagon; komórki delta (typu D) produkujące somatostatynę oraz komórki PP, których wydzieliną jest polipeptyd trzustkowy. Ich wszystkich wspólnym zadaniem jest odpowiednia regulacja gospodarki cukrami, w czym prym wiedzie insulina. Niedobór tego hormonu jest przyczyną powstawania tak poważnej i ciężkiej choroby jak cukrzyca. W chorobie tej dochodzi do zaburzenia wchłaniania cukrów, przez co duże ich ilości występują we krwi, skąd dostają się do moczu. Organizm pozbywa się materiału energetycznego mimo tego, że jego komórki "głodują". Insulina w całym układzie pełni funkcję przenośnika niezbędnych cukrów do komórek. Jej niedobór przez dłuższy okres czasu wywołuje niebezpieczne dla życia zaburzenia w metabolizmie komórek spowodowane brakiem podstawowego źródła energii.

Układ nerwowy

Chyba najbardziej wrażliwy z układów, zwłaszcza na działanie substancji takich jak alkohol etylowy oraz produkty jego przemiany materii. To właśnie w nim widać najlepiej oraz najszybciej efekty neurotoksycznego oddziaływania tej substancji na nasz organizm. Poza bezpośrednim działaniem dodatkowo negatywne działanie alkoholu polega na wypłukiwaniu niezbędnych dla nas witamin. Szczególnie niebezpieczne są niedobory witamin z grupy B tj. biotyna, pirydoksyna czy tiamina.

Pierwszą z patologii, jaką należy wymienić powstającą w wyniku nadużywania alkoholu jest polineuropatia, czyli zapalenie wielonerwowe. Przyczyną jego powstawania są zaburzenia w działalności oraz budowie nerwów występujących obwodowo spowodowane czynnikami o niezakaźnym podłożu (tu: alkohol). Do jego objawów zaliczamy zaburzenia percepcji w kończynach, bóle na tle nerwowym oraz bóle mięsni, uczucie ogólnego osłabienia a także zaburzenia w odruchach ścięgnistych a czasem ich nie występowanie. Do najpoważniejszych możliwych konsekwencji zaliczamy niedowład, czy nawet porażenie. Jeśli już takowe wystąpią to dotyczą one nerwów promieniowego a także strzałkowego wspólnego.

Objawom ze strony obwodowego układu nerwowego przeważnie towarzyszą takie zaburzenia w układzie mięśniowym jak osłabienie siły mięśni a także ich zanikanie, które odczuwa się zwłaszcza, kiedy człowiek próbuję chodzić czy w ogóle wykonać jakikolwiek ruch. Jednak owo osłabienie dotyczy także mięśni gładkich np. tych znajdujących się w macicy czy jelitach. Przy stawianiu diagnozy u pacjenta z takimi objawami, oprócz oczywistego stwierdzenia nadużywania alkoholu, należy przeprowadzić w celu lepszego rozpoznania sytuacji badania elektromiograficzne oraz takie, które dadzą obraz prędkości, z jaką przewodzą impulsy włókna nerwowe.

Kolejnym narządem, na który w istotny sposób wpływa spożywanie alkoholu są nasze oczy. W tym wypadku może dochodzić do poważnych uszkodzeń nerwu wzrokowego spowodowanych toksycznym oddziaływaniem alkoholu oraz jego metabolitów. Spotykanymi w tym wypadku schorzeniami są toksyczna neuropatia wzrokowa, która może prowadzić do całkowitej utraty wzroku oraz retinopatia siatkówkowo - naczyniowa.

Nasz centralny układ nerwowy składa się z mózgowia wraz z móżdżkiem, rdzeniem przedłużonym oraz rdzeniem kręgowym. W pełni rozwinięty mózg składa się z mniej więcej 100 bilionów komórek nerwowych, którym towarzyszy trylion komórek glejowych! Do 35 roku życia tracimy każdego dnia niemal 100 tys. tych komórek, mimo to jesteśmy wstanie funkcjonować w pełni normalnie i sprawnie. Jednak nasz faktyczny potencjał intelektualny oraz funkcjonalny uzależniony jest w dużej mierze od warunków środowiskowych. Tego czy np. doznaliśmy jakiś urazów, jakie jest nasze krążenie mózgowe, czy występują jakiekolwiek zmiany zwyrodnieniowe w obszarze naszego mózgu a także czy nie ulegliśmy jakimś infekcjom bądź zatruciom.

Badania tomograficzne mózgu osób nadużywających alkoholu wykazują, iż w niemal 50 do 90% przypadków doszło do poszerzenia na obszarze układu komór mózgowych a także zaników kory z obszarów skroniowego i czołowego. Zaniki korowo pod korowe jak pokazują badania często towarzyszą tzw. zespołowi Korsakowa, który inaczej określa się mianem psychozy. Jego objawy ulegają częściowemu zmniejszeniu po odstawieniu alkoholu. Dlatego tez zamiast słowa zanik, który sugeruję nieodwracalność w terminologii medycznej przyjęło się stosować w tym przypadku określenie "obkurczenie mózgu".

Zmiany powstające w powyżej opisywanych przypadłościach nie są jedynie wynikiem samego oddziaływania alkoholu czy też jego metabolitów, ale i rozlicznych zjawisk temu towarzyszących, które zaczynają doskwierać człowiekowi uzależnionemu. Ma tu na myśli np. wszelkiego rodzaju urazy, gwałtowne zmiany ciśnienie krwi, zaburzenia w ukrwieniu mózgu w trakcie spożywania alkoholu, momenty bezdechu przy zatruciach, nieprawidłowy skład pokarmu i tak dalej.

Poważnym acz charakterystycznym zjawiskiem dotyczącym centralnego układu nerwowego jest w omawianym przypadku padaczka, którą określa się mianem drgawkowych napadów w momentach abstynencji. Poza tym może dochodzi do tak poważnych uszkodzeń mózgu jak encefalopatie określane mianem zespołu Wernickego - Korsakowa (powstaje przy nadmiarze alkoholu i niedoborze witaminy B1), pojawianie się stanów otępienia czy nieamnestycznych zaburzeń funkcji poznawczych. Poza tym encefalopatii towarzyszą rozliczne zmiany powodujące krwotoki, deformacje oraz zapalenia w wyniku, których porażenia doznają mięśnie odpowiadające za ruch oka, niezborności a nawet zmiany psychiczne tj. zaburzenia świadomości. Poza tym często występują objawy towarzyszące zapaleniu wieloonerwowemu oraz niekontrolowane ruch ciała, bądź też przeciwnie ich całkowity niedowład.

Zespół Wernickego - Korsakowa pojawia się u mniej więcej 5 do 10% osób, które są uzależnione od alkoholu. Zespól ten objawia się następującymi zmianami: drżenie ciała, spastyczne niedowłady kończyn, polineuropatia, niezborność, różnego rodzaju napady drgawek, oczopląs oraz zaburzenia w ruchu gałek ocznych a także utraty przytomności. Na podstawie opisanego tu powyżej zespołu wraz z poważnymi zmianami na obszarze tzw. układu limbicznego dochodzi do rozwinięcia się choroby psychicznej, którą określa się mianem psychozy Korsakowa.

Do znacznie rzadszych zmian zwyrodnieniowych należą encefalopatie Morela ( związana z zanikiem kory), Marchiafava - Bignami ( tu zmianom ulega ciało modzelowate), Adamsa, Victora a także Mancalla i Joliffe'a.

Jeśli chodzi o układ autonomiczny to tu najczęściej dochodzi do porażenia nerwu błędnego, co objawia się paraliżem podniebienia, gardła a także krtani.