Struktura układu nerwowego u człowieka - jego anatomia.
Układ nerwowy dzielimy na:
A) ośrodkowy (centralny) układ nerwowy - jego zadaniem jest analizowanie odbieranych bodźców oraz podejmowanie decyzji, co do podjęcia odpowiednich reakcji. Jego ważnymi strukturami są: mózg oraz rdzeń kręgowy;
B) obwodowy układ nerwowy - tworzy go system nerwów, które wybiegają od mózgu w stronę rdzenia kręgowego a stamtąd do reszty narządów w ciele. Tworzą one drogę "podróży" impulsu nerwowego od momentu jego powstania w wyniku zadziałania bodźca.
Podstawową jednostka zarówno z punktu struktury, jaki funkcjonalności dla tkanki nerwowej jest neuron. Zbudowany jest on z perikarionu (inaczej ciała komórki) oraz dwóch typów wypustek: 1. dendrytów - występujących w dużej liczbie na perikarionie wypustek cytoplazmy, oraz 2. neurytu, inaczej określanego mianem aksonu, który jest zawsze tylko jeden.
Różnica (oprócz ilości) między tymi dwoma rodzajami wypustek polega na kierunku przewodzenia impulsów nerwowych. Dendryty przewodzą je w stronę "do komórki", zaś akson "od komórki" do innych neuronów ( a dokładniej do dendrytów innych neuronów). Cytoplazma komórki nerwowej obfituję w mitochondria, które znajdują się także w wypustkach. Poza tym we wnętrzu komórki znajdują się: silnie rozbudowany Aparat Golgiego, trigroidy ( drobne ziarnistości RNA, które rozlokowane są dokoła jądra komórki) oraz włókienka nerwowe określane mianem neurofibryli. Włókna te na obszarze perikarionu spłatają się tworząc sieć, zaś na terenie wypustek ułożone są równolegle względem siebie tak, iż tworzą razem wiązkę.
Neurony dzielimy na:
- czuciowe (inaczej zwane aferentnymi) po których impulsy biegną od receptorów w stronę struktur centralnego układu nerwowego;
- pośredniczące - odpowiadające za kontakt między neuronami aferentnymi a eferentnymi;
- ruchowe (inaczej zwane eferentnymi)za ich pośrednictwem impulsy przebiegają od ośrodków w centralnym układzie nerwowym do struktur wykonawczych (efektorów);
Cechy komórek glejowych:
+ odpowiadaj za odżywianie oraz ochronę przed urazami neuronów;
+ umożliwiają neuronom sprawne działanie;
+ produkują osłonkę mielinową,
+ oczyszczają otoczenie komórki nerwowej ze szkodliwych substancji;
+ produkują substancje o nazwie cytokiny;
Rodzaje włókien nerwowych:
a) nagie (inaczej bezosłonkowe): uważane za pierwotny rodzaj włókien nerwowych charakteryzujących się wolnym przewodzeniem. Spotykane u bezkręgowców jako jedyny rodzaj włókien.
b) jednoosłonkowe: otoczone pojedynczą warstwą osłonki. Dzieli się je na:
- włókna rdzenne (inaczej mielinowe): otoczone są one tzw. osłonką mielinową, która powstaje w wyniku wielokrotnego otoczenia struktury wypustki lemocytem. Dzięki takiej budowie włókna tego typu są wstanie przewodzić impulsy niezwykle szybko. Przeważnie znajdują się one w istocie białej oraz tworzą nerw wzrokowy.
- włókna bezrdzenne: to struktura kilku aksonów znajdujących się blisko siebie, splecionych ze sobą, którą otaczają lemocyty. Ten typ włókien nie przewodzi już tak sprawnie jak włókna mielinowe. Występuje on głównie w strukturach autonomicznego układu nerwowego.
c) dwuosłonkowe: otaczają je dwa rodzaje osłonek: wewnętrzna, którą stanowi mielina oraz zewnętrzna tzw. neurilemma, którą wytwarzają lemocyty. Pomiędzy dwoma komórkami lemocytów, na ich styku powstaje tzw. przewężenie Raniviera. Przewodzenie wzdłuż tych włókien zachodzi stokowo - jest niezwykle szybkie. Włókna te u kręgowców tworzą nerwy czaszkowe oraz rdzeniowe.
Odruch jest to specyficzna reakcja struktur efektorowych, kontrolowana przez ośrodki wyższych struktur nerwowych, na zmiany zachodzące w receptorach pod wpływem działania bodźca. Droga, jaką przebywa impuls nerwowy w trakcie odruchu określa się mianem łuku odruchowego. Odruchy dzielimy na proste oraz złożone.
Odruchy proste
Ich łuki złożone są z dwóch do trzech neuronów. W grupie tej znajdują się m.in. odruchy rdzeniowe.
Włókna odpowiedzialne za ruch z rdzenia kręgowego wychodzą korzeniami po jego brzusznej stronie.
Odruch jest, monosynaptyczny jeśli neuron aferentny z eferentnym łączy się za pomocą tylko jednej synapsy. Kiedy dodatkowo pojawia się neuron pośredniczący (zazwyczaj na obszarze istoty szarej w rdzeniu kręgowym) wtedy w łuku występują dwie synapsy i jest on polisynaptyczny.
Odruchy warunkowe
Tego typu odruchów uczymy się w ciągu życia dzięki naszemu mózgowi. Ich powstawanie polega na procesie kojarzenia bodźca neutralnego z jakimś odruchem bezwarunkowym.
Odruchy bezwarunkowe
Tych odruchów nie uczymy się, lecz posiadamy je od urodzenia. Ich przebieg został już zakodowany dawno temu w sekwencji naszego DNA.
Ośrodkowy układ nerwowy
Tworzą go istota szara wraz z istotą białą. Istota szara to zgrupowane ciała komórek nerwowych (perikariony), zaś istota biała to zebrane w pęczek wypustki komórek nerwowych. Na obszarze mózgu część obwodową tworzy istota szata, pod którą znajduję się warstwa istoty białej. Układ ten ulega odwróceniu w rdzeniu kręgowym.
Międzymózgowie
W jego skład wchodzi m.in. wzgórze, które jest najważniejszym ośrodkiem czucia zlokalizowanym podkorowo oraz podwzgórze. Blisko struktury podwzgórza znajduje się obszar odpowiadający za termoregulację, prawidłowy przebieg metabolizmu takich związków jak białka, węglowodany oraz tłuszcze oraz osmoregulację. Tu także zlokalizowane są ośrodki głodu oraz sytości.
Podwzgórze odpowiada za poprawne działanie endokrynne płata przedniego w przysadce mózgowej. Odbywa się to za pomocą liberyn oraz statyn. Jak zatem widać międzymózgowie to nadrzędny ośrodek koordynujący procesami nerwowymi jak i hormonalnymi. Do ważniejszych ośrodków znajdujących się za obszarze tej struktury należą: ośrodek motywacyjny, pokarmowy a także ośrodki agresji oraz ucieczki.
Kresomózgowie
Złożone z dwóch półkul mózgowych, które łącza się ze sobą dzięki spoidłu wielkiemu. Od zewnątrz są one mocno pofałdowane a tworzy je substancja szara, która zawiera w sobie niemal 50% wszystkich neuronów znajdujących się w naszym ciele. Na obszarze każdej z półkul wyróżniamy 4 różne płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy oraz potyliczny. Owa część zewnętrzna kresomózgowia zwana jest korą mózgową i to właśnie w niej znajdują się ośrodki zawiadujące ważnymi funkcjami naszego organizmu. Dochodzi tu do analiz oraz segregowania informacji odbieranych ze środowiska zewnętrznego.
Śródmózgowie
Znajduje się pomiędzy międzymózgowiem a móżdżkiem. Znajdują się tu zlokalizowane podkorowo ośrodki wzroku oraz słuchu, które odpowiadają za reakcje na bodźce typu świetlnego oraz dźwiękowego.
Móżdżek
Podobnie jak kresomózgowie tworzą go dwie półkul oraz struktura zwana robakiem. Jego powierzchnia także jest pofałdowana oraz zbudowana z istoty szarej. Jego zadaniem jest koordynacja pracy mięsni szkieletowych, przez co dopowiada on także za kontrolę ruchów ciała. W budowie móżdżku występuje również struktura o nazwie mostu Varola. Most ten tworzą włókna nerwowe wraz z fragmentami istoty szarej. Dzięki niemu występuje łączność pomiędzy śródmózgowiem, korą mózgową, móżdżkiem oraz rdzeniem przedłużonym.
Rdzeń przedłużony
Kształtem przypomina ścięty stożek umiejscowiony w tylnym fragmencie mózgu. Jego środkiem biegnie "rura" łącząca się w mózgu z systemem 4 komór, zaś od dołu z kanałem środkowym rdzenia kręgowego. Znajdują się tu ośrodki odpowiedzialne za takie czynności jak połykanie, wentylacja płuc, ssanie czy żucie.
Rdzeń kręgowy
Biegnie on wzdłuż kanału w kręgosłupie aż do 2 kręgu w odcinku lędźwiowym. Jak już wspomniano stosunek istoty białej do szarej jest tu odwrotny niż w mózgu, a istota szara kształtem na przekroju przypomina literę H. Włókna nerwowe wychodzą z rdzenia albo korzeniami grzbietowymi (są to wtedy włókna czuciowe), bądź korzeniami brzusznymi - włókna ruchowe. Z rdzenia wybiega mniej więcej 21 par nerwów - 8 na odcinku szyjnym, 12 na piersiowym, po 5 na odcinkach lędźwiowym oraz krzyżowym i jedna para nerwów guzicznych.
Mózg i rdzeń kręgowy ochraniają trzy błony określane mianem opon. Są to od zewnątrz opona twarda, pajęczynowa oraz naczyniowa.. W przestrzeni pod pajęczynówką, czyli między oponą pajęczynową a znajdująca się pod nią oponą naczyniową, znajduję się płyn mózgowo-rdzeniowy izolujący struktury przed wstrząsami. Składa się on z takich substancji jak woda, sole mineralne oraz białka i glukoza.
Autonomiczny układ nerwowy dzielimy na część współczulną (sympatyczną) i przywspółczulną (parasympatyczną). Części te działają względem siebie przeciwstawnie. Układ sympatyczny zazwyczaj działa pobudzająco na nasz organizm, zaś parasympatyczny hamująco i uspakajająco. Przekaźnikami w pierwszym wypadku są noradrenalina wraz z adrenaliną a w drugim na zakończeniach nerwów wydzielana jest acetylocholina.
