Mogłoby się wydawać, iż układ pokarmowy, nazywany także trawiennym, to jedynie prosta "rura", która służy do rozdrabniania oraz wchłaniania pokarmu. Jednak jest to mylne stwierdzenie. Nawet te najbardziej "rurowate" organy jak : przełyk i jelita, posiadają skomplikowaną budowę. Prawidłowe odżywianie a więc trawienie i wchłanianie substancji pokarmowych, wymaga koordynacji zarówno skomplikowanych czynności ruchowych jak i wydzielania wielu różnych rodzajów enzymów, które rozkładają pokarmy na drobniejsze, możliwe do wchłonięcia składniki.

Układ trawienny rozpoczyna się jamą ustną, następnie przez gardło oraz przełyk, wstępnie rozdrobniony pokarm trafia do żołądka. Z żołądka pokarm przechodzi do cienkiego jelita. Niestrwione resztki pokarmowe przesuwane są przez jelito grube do odbytu. Długość drogi treści pokarmowej wynosi około 8-9 metrów.

Kolejne odcinki układu pokarmowego posiadają pewna cechy wspólne. Wszystkie zbudowane są z trzech warstw: od światła przewodu pokarmowego jest błona śluzowa, następnie błona mięśniowa, i leżąca na zewnątrz błona surowicza. Różnice w budowie poszczególnych części układu trawiennego dotyczą głównie struktury nabłonka, który pokrywa błonę śluzową w miejscach, gdzie nie następuje wchłanianie pokarmów, jedynie jego transport, występuje ochronna powłoka płaskiego, wielowarstwowego nabłonka. Natomiast w żołądku oraz w jelitach występuje jednowarstwowy, walcowaty nabłonek płaski, dodatkowo w jelicie pokryty jest on rąbkiem prążkowanym. Rąbek prążkowany spełnia dwojakie funkcje: uczestniczy we wchłanianiu oraz ma zdolności wydzielnicze- wydziela soki trawienne.

JAMA USTNA

W części ustnej dochodzi do wstępnej obróbki pokarmu: rozdrabniania, miażdżenia, żucia oraz mieszania i nawilżania śliną, poza tym rozpoczyna się tutaj trawienie. W procesach tych biorą udział : zęby, język oraz ślinianki- gruczoły wydzielające ślinę. Między wargami a przednimi zębami znajduje się przedsionek jamy ustnej. Za przedsionkiem i zębami zaczyna się właściwa jama ustna.. Uzębienie dorosłego człowieka składa się z32 zębów ( u dzieci są to zęby mleczne, których jest 20). Jedna strona każdej szczęki zawiera: 2 siekacze, kieł, dwa zęby przedtrzonowe i trzy trzonowe (8 x 4 = 32).

Największa ślinianki znajduje się od przodu małżowiny usznej, jest to ślinianka przyuszna ( jej zapalenie to choroba zwana potocznie "świnką"). Ujście ślinianki przyusznej znajduje się na policzku, w okolicy drugiego zęba trzonowego w szczęce górnej. Kolejna co do wielkości jest Następna co do wielkości jest podżuchwowa ślinianka, położona jak jej nazwa głosi, na dnie ustnej jamy. Ostatnim wielkim gruczołem produkującym ślinę jest podjęzykowa ślinianka, której przewody uchodzą na tzw. podjęzykowym mięsku.

GARDŁO

Gardło to kolejny po ustnej jamie odcinek pokarmowego przewodu. Wyróżniamy trzy części gardła: ustną , krtaniową oraz nosową. Funkcją tego błoniasto- mięśniowego przewodu to prze3de wszystkim transport powietrza oraz pokarmów. Gardło zatem jest częścią wspólna dla układu pokarmowego transportującego powietrze i pokarmowego niosącego pokarmy.

PRZEŁYK

Kolejnym miejscem na drodze transportu pokarmu jest przełyk .Przełyk stanowi, jak gdyby kontynuację gardła, stąd możemy go określić jako błoniasto- mięśniowy przewód. Pełni on wyłącznie rolę transportową. Przełyk można podzielić na: część szyjną, dalej mamy część piersiową w piersiowej klatce oraz krótką brzuszną część. Aby prawidłowo pełnić swoją role , przełyk musi posiadać zastawki , w tym przypadku mówimy o zwieraczach.. Zwieracz dolny przełyku zapobiega cofaniu się treści pokarmowej z żołądka.

ŻOŁĄDEK

Żołądek to najobszerniejsza część pokarmowego przewodu - leży w podżebrzu lewym (okolica brzucha, która zajmuje przestrzeń pod lewym żebrowym łukiem). Jego kształt charakteryzuje się dużą zmiennością i zależy przede wszystkim od pozycji ciała. Najbardziej ogólnie wyróżniamy w żołądku część wpustową tuż przy łączeniu z przełykiem, dalej mamy trzon żołądka w środkowej części oraz odźwiernikową część przy przejściu żołądka w dwunastnicę. Uwypuklenie żołądka w kształcie worka, które jest jego biegunem górnym nazywamy dnem W opisie żołądka nie może także zabraknąć krzywizn: mniejszej po prawej stronie oraz większej po stronie lewej.

Żołądek transportuje pokarm, ale także go trawi. Przemieszana i nadtrawiona treść

pokarmowa trafia do pierwszej części jelita cienkiego- dwunastnicy.

JELITO CIENKIE I GRUBE

Dwunastnica jest oddzielona od żołądka zastawką (odźwiernik). Jelito cienkie ma długość około 4-5 metrów. Dodatkowo za dwunastnicą jest kręte jelito (2/5 górne) oraz czcze jelito (3/5 dolne). W cienkim jelicie następuje głównie trawienie pokarmu, ale także jego transport oraz wchłanianie pokarmowych składników. Do takiej funkcji przystosowana jest śluzówka, która posiada okrężne fałdy i kosmki. Cienkie jelito oddzielone jest od jelita grubego krętniczo-kątniczą zastawką, która jest nieprzepuszczalna dla nieprzydatnych resztek pokarmu, która dzięki niej nie mogą cofać się z powrotem. W grubym jelicie przez odciąganie wody oraz wydzielanie śluzu wytwarza się kał. Grube jelito dzielimy na ślepe jelito wraz z robaczkowym wyrostkiem, okrężnicę oraz odbytnicę wraz z odbytowym kanałem. Okrężnica zaś dzieli się na wstępującą część, poprzeczną, zstępującą oraz esowatą część.

TZRUSTKA I WĄTROBA- GRUCZOŁY TRAWIENNE

Do trawienia pokarmów konieczne są enzymy produkowane oraz wydzielane przez trawienne gruczoły. Najbardziej znanym jest wątroba ,która jest położona w podżebrowej prawej okolicy oraz w dużej części nadbrzusza. Duży narząd, ma od 1300 do 1700 gramów, zbudowany jest się z dwóch płatów: lewego oraz prawego . Płaty zaś dzielą się na mniejsze zraziki. Do wnęki wątroby napływa krew z wątrobowej tętnicy oraz z wrotnej żyły , która zbiera krew z jelit, żołądka, trzustki oraz śledziony . Krew wypływa z wątroby, kierując się aż do serca przez wątrobowe żyły.

Jedną z ról wątroby jest produkowanie i wydzielanie żółci. Żółć zbiera się w wątrobowych przewodach: prawym oraz lewym, które łączą się we wnęce przewód wspólny wątrobowy.

Żółć gromadzi się w żółciowym pęcherzyku. Przewód pęcherzykowy jest łącznikiem między pęcherzykiem a przewodem wspólnym wątrobowym. Od tego miejsca droga ta nosi nazwę przewodu wspólnego żółciowego uchodzącego na większej brodawce dwunastnicy.

Kolejnym trawiennym gruczołem jest trzustka. Wydziela ona enzymy niezbędne do prawidłowego rozkładu pokarmów. Trzustka zbudowana jest z głowy, szyjki oraz ogona. Inaczej niż wątroba, umiejscowiona jest po stronie lewej (lewe podżebrze oraz nadbrzusze). Wydzielina trzustki czyli sok trzustkowy gromadzi się w przewodach. Wyróżniamy 2 główne przewody: trzustkowy (uchodzi z przewodem wspólnym żółciowym w dwunastnicy) oraz dodatkowy trzustkowy (uchodzi mniejszej na brodawce dwunastnicy). Tak jak wątroba, trzustki a konkretnie jej miąższ, dzieli się na składowe, mniejsze jednostki zwane pęcherzykami, które wydzielają trawienne enzymy. Pomiędzy pęcherzykami rozproszone są wyspy trzustkowe, wydzielające swoją zawartość do krwi. Zawartością tą są hormony. Zatem trzustka jest także gruczołem wewnętrznego wydzielania.

CZTNNOŚCI POKARMOWEGO PRZEWODU

Rolą pokarmowego układu przede wszystkim trawienie oraz wchłanianie pokarmów. Funkcja ta ściśle wiąże się z transportem pokarmowej treści (za co jest odpowiedzialna czynność ruchowa, a więc motoryka pokarmowego przewodu) oraz usuwaniem resztek niestrawionych, a także wydzielaniem soków trawiennych.

MOTORYKA UKŁADU TRAWIENNEGO

Aktywność ruchowa zaczyna się w momencie żucia pobranego pokarmu. Jest to wbrew pozorom czynność skomplikowana podzielona aż na 6 faz. Jednak nie wszyscy zdają sobie sprawę, iż siła uścisku szczęk wynosi nawet do 150 kilogramów. Dzięki kontroli odruchowej ze strony nerwowego układu zęby nie niszczą ani też nie uszkadzają miękkich części. Żucie daje rozdrobnienie pokarmu oraz mieszanie go wraz z śliną, w której są już trawiące pokarmowe składniki (skrobię) enzymy.

Równie skomplikowany jest proces połykania. W przebiegu tego procesu wyróżniamy trzy fazy: ustną, dalej gardłową oraz przełykową. Tylko pierwszą, kiedy to pokarm jest jeszcze w ustach, jest dowolnie przez nas kontrolowana. Kolejne procesy przebiegające w dalszych częściach są już odruchowe, czyli przebiegają bez udziału woli. Dzięki skorelowaniu pracy mięśni możliwe jest bardzo szybkie oraz sprawne przesuwanie się kęsa pokarmowego oraz pobieranych płynów do żołądka, tak, że pokarm nie trafia do oddechowych dróg (nosa, krtani), do przełyku (zapobiega temu dolny zwieracz przełyku).

Warstwa mięśniowa pokarmowego przewodu składa się głównie z gładkich mięśni. Dla tego też rodzaju tkanki charakteryzują się rytmicznymi, okresowymi skurczami, które są podstawą wszelkich czynności prowadzających do przesuwania się oraz mieszania pokarmowej treści (perystaltyki). W odcinkach pokarmowego układu spotykamy się z różnorodną częstotliwością ruchów: w żołądku to około 3 na minutę, a w jelicie krętym około 8 na minutę.

Perystaltyka prowadzi do przesunięcia się treści pokarmowej, a następnie niestrawionych resztek do odbytnicy, gdzie następuje wypróżnienie na drodze defekacyjnego odruchu.

TRAWIENNE SOKI

W trawieniu oraz przesuwaniu się pokarmów konieczne jest wydzielanie enzymów oraz śluzu przez trawienne gruczoły Pierwszą wydzieliną jest ślina, utworzona w śliniankach. Ślina oprócz trawiennej funkcji (zawiera enzym amylazę rozkładającą skrobię) pełni także funkcje ochronną, gdyż posiada właściwości bakteriobójcze oraz nawilża ustną jamę, chroniąc ją głównie przed twardymi pokarmowymi składnikami.

Sok żołądkowy to mieszanina wody, kwasu solnego oraz wewnętrznego czynnika wydzielanego przez okładzinowe komórki oraz pepsynogenu tworzonego w głównych komórkach, oraz śluzu (produkowany przez śluzowe komórki). Pepsynogen to nieaktywny enzymem, który ulega uczynnieniu do aktywnej pepsyny w kwaśnym środowisku zapewnianym głównie przez solny kwas. Pepsyna spełnia główną rolę trawieniu białek. Wydzielany śluz ma znaczenie dla ochrony śluzówki żołądka przed niszczącym wpływem kwasu.

Trzustka wydziela na dobę nawet do 4 litrów soku, w którym są trawiące białka, tłuszcze oraz skrobię enzymy. Wydzielina trzustki ma zasadowy odczyn, dzięki obecnym w niej wodorowęglanom. Organ ten oprócz enzymów produkuje oraz wydziela także hormony; insulina i glukagon - to najważniejsze z nich.

Trawienne enzymy znajdują się także w jelitach. Są tez rozsiane w całym pokarmowym przewodzie, a te komórki wewnętrznego wydzielania uwalniają liczne hormony wpływające na regulację czynności całego trawiennego układu. Do substancji tych, między innymi, należy sekretyna pobudzająca trzustkowe wydzielanie czy tez cholecystokinina, która oprócz działania na trzustkę wywołuje silny skurcz żółciowego pęcherzyka.

Oprócz hormonów na czynność ruchowa oraz wydzielanie pokarmowego przewodu duży wypływ ma także autonomiczny nerwowy układ. Ogólnie mówiąc, czynności te są pobudzane przez część parasympatyczna tego systemu, a hamuje je część sympatyczna.

Żółć to mieszanina kwasów żółciowych, wody, bilirubiny cholesterolu i innych substancji. Żółciowe sole odgrywają niebagatelna rolę w trawieniu tłuszczów oraz witamin w nich rozpuszczalnych. Żółć spływa początkowo do żółciowego pęcherzyka, gdzie następuje jej zagęszczanie nawet do 20 razy. W chwili pojawienia się pokarmów w jelicie, zwłaszcza tych z wielka zawartością lipidów, skurcz pęcherzyka prowadzi do uwolnienia do dwunastnicy, zgromadzonej żółci.

Wątroba, bierze różnorodny udział w gospodarce węglowodanów (. magazynowanie glikogenu), białek (synteza białek osocza) czy tłuszczów ( tworzenie cholesterolu I lipoproteid). Poza tym wątroba magazynuje witaminy oraz żelazo, odtruwa organizm z toksyn, produkuje czynniki krzepnięcia krwi, oraz inaktywuje część hormonów.

TRAWIENIE ORAZ WCHŁANIANIE POKARMOWYCH SKŁADNIKOW

Podstawowymi funkcjami pokarmowego układu jest trawienie oraz wchłanianie pokarmowych substancji.

Węglowodany to podstawowy składnik pokarmowych substancji, w pokarmach dostarczana jest przede wszystkim skrobia, ale także laktoza (składnik mleka), sacharoza, fruktoza czyli cukier owocowy.

Trawienie cukrowców rozpoczyna się w ustnej jamie, ponieważ już nasza ślina zawiera pierwszy enzym-amylazę - rozkładający skrobię do składników prostszych. Później oddziałuje kolejna amylaza, tylko że tym razem jest produkowana w trzustce. Ostatnimi są enzymy jelitowe: izomaltaza, maltaza, laktaza oraz sacharaza. Ostatecznie po rozkładzie cukrowców powstają: fruktoza, galaktoza oraz glukoza; z nich to organizm buduje potrzebne mu cukry złożone. Fruktoza, galaktoza oraz glukoza to tzw. proste cukry, które wchłaniane są w dwunastnicy oraz górnym odcinku czczego jelita. Do wchłonięcia galaktozy oraz glukozy niezbędna jest energia, zatem mówimy tutaj o aktywnym transporcie.

W rozkładzie białek biorą udział głównie proteazy trzustkowe żołądkowe oraz jelitowe. Enzymy powstające w żołądku oraz trzustce, są wydzielane w prekursorowej, nieaktywnej, postaci. Nieaktywność prekursorów zapobiega trawieniu białek budujących ten narząd. W żołądku już działa pepsyna, zaś trzustka produkuje chymotrypsynę, trypsynę, karboksypeptydazy oraz elastazę (wszystkie w nieaktywnej postaci). Ostatecznie białka są rozkładane przez jelitowe enzymy, zawarte rąbku szczoteczkowym komórek śluzówki jelita. W ten sposób powstają składowe- aminokwasy - z których zbudowane są białka. Aminokwasy tak jak glukoza powstają i są wchłaniane na drodze szybkiego transportu aktywnego.

Tłuszcze, bardzo ważny składnik każdej diety, to estry kwasów tłuszczowych oraz glicerolu. Aby strawić lipidy, należy wpierw rozdrobnić je w procesie emulsyfikacji. Niezbędne jest tutaj żółciowe sole wydzielane i produkowane przez wątrobę. Zemulsyfikowane cząstki lipidowe rozkładane są dalej przez trzustkową lipazę, która odczepia tłuszczowe kwasy od glicerolu. Tak powstałe produkty rozkładu rozpuszczają się najlepiej w tłuszczach, są słabo rozpuszczalne w wodzie. Zatem niezbędne jest dalsze działanie żółciowych soli tworzących "micele" - przenośniki dostarczającego rozdrobnione produkty rozpadu tłuszczów do śluzówki jelita, gdzie są wchłaniane.

Wraz z , węglowodanami, białkami oraz tłuszczami wchłaniana jest także: woda, chlorki, żelazo, sód, wapń, oraz inne mikro- i makroelementy. Pobrane do ustroju zostają także witaminy, zarówno te rozpuszczalne w wodzie , czyli kwas foliowy, witaminy z grupy B oraz witamin C, jak i te rozpuszczające się w tłuszczach czyli witaminy z grup: E, A, D i K. W grubym jelicie wchłania się już tyko sód oraz woda i tak powstaje ostatecznie kał.