Układ nerwowy dzieli się na:
- somatyczny układ nerwowy (koordynujący reakcje "zewnętrzne" organizmu)
- autonomiczny układ nerwowy (sprawuje kontrolę nad reakcjami organów wewnętrznych; w kontrolę tą w sytuacjach standardowych nie ingeruje centralny układ nerwowy)
Oba te "podukłady" tworzą centralny i obwodowy układ nerwowy i są od nich w pewien sposób zależne.
Obwodowy układ nerwowy składa się z nerwów sensorycznych, których zadaniem jest transportowanie impulsów nerwowych od receptorów do centralnego układu nerwowego. Budują go także nerwy motoryczne, które przekazują informacje wygenerowane pod wpływem danego bodźca w mózgu do efektorów, które odbierając je, odpowiednio reagują.
Centralny układ nerwowy to mózg i rdzeń kręgowy.
W mózgu wyróżnić można 5 pęcherzyków mózgowych:
- kresomózgowie - u ssaków pokryte jest korą mózgową; stanowi ono największą część mózgu; jest mniej lub bardziej pofałdowane; u ssaków w nim znajdują się ośrodki analizujące i koordynujące wszelkie docierające do organizmu bodźce (u ryb ta część mózgu zajmuje się jedynie obróbką bodźców węchowych); u człowieka w kresomózgowiu zlokalizowane są ośrodki odpowiedzialne za tworzenie pojęć abstrakcyjnych i operowanie nimi (płaty czołowe)
- międzymózgowie - stanowi najważniejszą pod względem wegetatywnym część mózgu, odpowiada bowiem za podstawowe czynności; znajdują się więc tam ośrodki: pobierania pokarmu, pragnienia, termoregulacyjne, agresji i libido (pociągu seksualnego); jego najważniejszą częścią jest podwzgórze, które w toku ewolucyjnym nie zmieniło pełnionych przez siebie funkcji
- śródmózgowie - u ryb, płazów, gadów i ptaków w nim zawarte są nadrzędne ośrodki koordynacji i analizy bodźców wzrokowych; jednak w toku ewolucji traci ono na znaczeniu - u ssaków znajdują się w nim ośrodki ruchów źrenicy
- tyłomózgowie - jako, że sprawuje kontrolę nad napięciem mięśni odpowiedzialnych za utrzymywanie prawidłowej postawy ciała, szczególnie dobrze rozwinięte jest u zwierząt poruszających się w trzech wymiarach (jak ryby, ptaki, niektóre ssaki - nietoperze, nadrzewne, itp.); najważniejsza część tyłomózgowia to móżdżek
- zamózgowie - zwane inaczej rdzeniem przedłużonym; odpowiada za ruchy oddechowe i naczyniowe
Rdzeń kręgowy jest wiązką pęczków nerwowych przechodzącą przez kręgi (które zapewniają mu w ten sposób ochronę).
Autonomiczny układ nerwowy sprawuje kontrolę nad organami wewnętrznymi. Jego ośrodki znajdują się albo w obrębie centralnego układu nerwowego (głównie w rdzeniu kręgowym) albo też poza nim. Dzieli się on na dwie części:
- współczulną (sympatyczną), której aktywność osiąga swoje maksimum w stanach stresu
- przywspółczulną (parasympatyczną), która maksymalną aktywność osiąga w stanach relaksu
Obie te części działają antagonistycznie względem siebie. Oznacza to, że jeśli część współczulna rozszerza źrenice i powoduje przyspieszenie tętna, to część przywspółczulna będzie zwężać źrenice i uspokajać bicie serca.
