Prawiek i inne czasy - streszczenie szczegółowe

Czas Prawieku 

Rozdział otwierający powieść Olgi Tokarczuk „Prawiek i inne czasy” stanowi symboliczne wprowadzenie do świata Prawieku, wsi położonej „w środku świata”. Autorka przedstawia przestrzeń w formie sakralnej topografii, wyznaczonej przez cztery punkty graniczne: kapliczkę Matki Boskiej Jeszkotlowskiej, leśną polanę, dwór Popielskich i rzekę. To tytułowy Prawiek – miejsce realne i zarazem symboliczne, pełne uniwersalnego sensu, w którym czas płynie inaczej. W tym rozdziale pojawia się także motyw anioła stróża, który obserwuje mieszkańców z dystansu. 

Czas Genowefy 

Genowefa, żona Michała, matka Misi i Kłoski, zostaje przedstawiona jako kobieta głęboko religijna, oddana tradycji i rodzinie. Genowefa doświadcza samotności i duchowego napięcia – mimo oddania Bogu, coraz częściej rozmawia z aniołem Misi. Według Olgi Tokarczuk Prawiek i jego czas zaczyna się zmieniać pod wpływem nadchodzącej wojny. 

Czas anioła Misi 

Narracja skupia się na postaci anioła opiekuńczego Misi, jednej z głównych bohaterek powieści Olgi Tokarczuk. Anioł jest jednocześnie świadkiem i narratorem wydarzeń, obserwując życie mieszkańców Prawieku. Czas anioła Misi to momenty pełne refleksji nad ludzkim losem, cierpieniem i przemijaniem. Pojawia się też myśl o bezradności sił wyższych wobec losów ludzi. 

Czas Kłoski 

Kłoska, młodsza córka Genowefy i Michała, żyje na pograniczu dzieciństwa i dorosłości. Jest ciekawska, niepokorna, niezależna. Kłoska zaczyna rozumieć własną cielesność i emocje. Jej dzieciństwo przypada na czas wojny, co wpływa na jej rozwój. Kłoska to jedna z bohaterek powieści Tokarczuk, która łączy doświadczenie jednostkowe z uniwersalnym. 

Czas Złego Człowieka 

W tym rozdziale pojawia się postać Złego Człowieka – uosobienia przemocy, brutalności i bezsensownego zła. Symbolizuje ciemną stronę ludzkiej natury oraz siły niszczące porządek moralny i naturalny w Prawieku. Czas Złego Człowieka to nie tylko czas konkretnej postaci, ale epoka chaosu, wojny i rozpadu. 

Czas Genowefy 

Genowefa znowu staje się centralną postacią. W życiu mieszkańców Prawieku wciąż dominuje niepokój związany z wojną. Genowefa próbuje utrzymać porządek i godność w coraz trudniejszych warunkach. Czas kobiet to czas samotności, milczenia i cichej wytrwałości. 

Czas dziedzica Popielskiego 

Dziedzic Popielski, właściciel majątku w Prawieku, przedstawiony zostaje jako człowiek stary, oderwany od rzeczywistości, zniewolony przez własne wspomnienia i konwenanse. 

Czas Matki Boskiej Jeszkotlowskiej 

W centrum znajduje się Matka Boska Jeszkotlowska, figurująca jako opiekunka wsi Prawiek. Wizerunek staje się punktem skupienia modlitw, nadziei i bólu kobiet. To czas modlitwy, błagania o ocalenie, ale też rozczarowania, gdy pomoc nie nadchodzi. 

Czas Michała 

Michał, mąż Genowefy, wraca z wojny okaleczony i zniszczony psychicznie. Jest cieniem dawnego siebie. Zmaga się z traumą, izolacją, milczeniem. Jego obecność staje się ciężarem dla rodziny. 

Czas Misi 

Mała Misia dorasta w cieniu powojennego chaosu. Obserwuje otoczenie, chłonąc obrazy i emocje. Jej świat to mieszanina realności i dziwnej magii dzieciństwa. Czas Misi to czas dziecięcego patrzenia, pełnego intuicji i niepokoju. 

Czas młynka Misi 

Symboliczny młynek, który Misia wprawia w ruch, reprezentuje cykliczność życia, ale też bezradność dziecka wobec losu. Ten prosty przedmiot staje się metaforą upływu czasu i ludzkiego losu, nad którym nie mamy kontroli. 

Czas księdza proboszcza 

Proboszcz z Prawieku to człowiek wierny swoim obowiązkom, ale również bezsilny wobec zmian. Próbuje nadać sens cierpieniu, szuka boskiego porządku w chaosie świata. Jego refleksje są przepełnione wątpliwościami i rezygnacją. 

Czas Elego 

Eleg to tajemnicza, oderwana od wsi postać – samotnik, niemal mityczny. Reprezentuje inność, dzikość, mądrość poza systemem. Jego czas to odrębny rytm – wyjęty spod społecznych norm. 

Czas Florentynki 

Florentynka, ekscentryczna kobieta, żyjąca obok, a jednak osobno. Zajmuje się zwierzętami, ziołami, ludową magią. Jej obecność to kontynuacja pradawnej kobiecej wiedzy. 

Czas Misi 

Kolejny rozdział poświęcony Misi ukazuje jej dorastanie, coraz silniejszy konflikt między wewnętrzną wrażliwością a brutalnym światem. Misia zaczyna się wycofywać, milknąć, zbliżając się do granicy świata realnego i duchowego. Powieść Olgi Tokarczuk subtelnie prowadzi ją w stronę odmienności. 

Czas Kłoski 

Kłoska przeżywa dojrzewanie w trudnych warunkach powojennej rzeczywistości. Jest bardziej praktyczna i twarda niż Misia. Uczy się, jak radzić sobie z brutalnością świata, zachowując przy tym wewnętrzną siłę i niezależność. Wsi Prawiek potrzebne są kobiety takie jak ona – osadzone w realności, ale niepozbawione emocji. 

Czas Michała 

Michał pogrąża się w apatii. Coraz bardziej oddala się od rodziny, zamyka w sobie, cierpiąc w ciszy. Jego trauma pozostaje niewypowiedziana. Czas Michała to czas milczenia i rozkładu, ukazujący, jak głęboko wojna niszczy mężczyzn – nie tylko fizycznie, ale i duchowo. 

Czas Izydora 

Izydor to miejscowy filozof i osobliwość, który prowadzi rozważania metafizyczne, analizuje świat z perspektywy poza-realistycznej. Jego czas to refleksja nad sensem istnienia i granicami poznania. W świecie Prawieku, pełnym cierpienia, jego myśli dają chwilowe oderwanie. 

Czas dziedzica Popielskiego 

Popielski staje się coraz bardziej zbędny we współczesności. Jego ziemiańska tożsamość nie przystaje już do nowego porządku świata. Popielski to postać tragiczna – reprezentant przeszłości, która nie znajduje już miejsca w teraźniejszości. 

Czas Topielca Pluszcza 

Pojawia się postać Topielca Pluszcza, bytu z pogranicza życia i śmierci. To duch rzeki, świadek wszystkiego, co wydarza się w okolicy. Jego czas to głos natury – ponadludzki, cykliczny, obojętny wobec historii. Symbolizuje wieczny, nieludzki porządek świata Prawieku. 

Czas starego Boskiego 

Stary Boski reprezentuje tradycję, pamięć pokoleń, zakorzenienie. Jego czas to czas przemijania i przekazywania wiedzy potomnym. Śmierć starego Boskiego oznacza koniec pewnej epoki w życiu mieszkańców Prawieku. 

Czas Pawła Boskiego 

Paweł, syn starego Boskiego, przejmuje po nim gospodarstwo. Próbuje pogodzić nowoczesność z tradycją, ale gubi się w codzienności. Jego czas to czas kompromisów i prób przetrwania w zmieniającym się świecie. Bohaterowie powieści Olgi Tokarczuk często zmagają się z taką dwuznacznością. 

Czas Gry 

Gra – dziewczyna o nieokreślonym statusie społecznym, pojawia się nagle i wywołuje zamęt. Jest wolna, dzika, seksualna, żyje poza normami. Świat Prawieku traktuje ją z podejrzliwością, ale też fascynacją. Jej czas to czas transgresji i cielesności. 

Czas Misi 

Misia coraz silniej odczuwa odmienność. Jej ciało i psychika reagują na rzeczywistość niepokojąco – zamyka się w sobie, doświadcza halucynacji, słyszy głosy. Czas Misi to czas cierpienia wewnętrznego, które nie znajduje zrozumienia ani ukojenia. Olga Tokarczuk – Prawiek nie boi się pokazać tej ciemnej strony wrażliwości. 

Czas Michała 

Michał powraca jako postać niemal przezroczysta, obecna, ale niewidoczna. Jego życie to niedopowiedziana agonia. Ciało jeszcze funkcjonuje, ale duch dawno się wycofał. Czas Michała to niemal czas śmierci za życia, metafora ciszy mężczyzny po traumie. 

Czas Florentynki 

Florentynka prowadzi życie z dala od wsi, żywiąc się tym, co znajdzie. Jest samotniczką, ale ma silną więź z naturą. W jej postawie widać niezależność, a nawet mistycyzm. Czas Florentynki to czas obcowania z tym, co pierwotne i dzikie. Świat Prawieku przez nią zyskuje jeszcze jedną, niecodzienną perspektywę. 

Czas domu 

Dom jako miejsce (materialne i duchowe) zostaje ukazany jako świadek pokoleń, przechowujący pamięć i emocje mieszkańców. Powieść Olgi Tokarczuk nadaje przestrzeni mieszkalnej niemal mistyczne znaczenie. Czas domu to czas trwania mimo przemian, symbol ludzkiego osadzenia. 

Czas Papugowej 

Papugowa to kobieta o złośliwym języku i wyrazistym charakterze, reprezentująca typową „wioskową komentatorkę”. Jej czas to czas codzienności, gadulstwa, ale też uporczywego trwania w starych przekonaniach. W życiu mieszkańców Prawieku pełni rolę obserwatorki i recenzentki. 

Czas anioła Misi 

Anioł Misi ponownie pojawia się jako świadek ludzkiego cierpienia. Czuje się bezsilny, ale obecny, jakby istniał po to, by po prostu widzieć i pamiętać. Czas anioła Misi to czas duchowej obecności, która nie ratuje, ale towarzyszy. To także czas obserwowania świata, który wymyka się dobru. 

Czas Kłoski 

Kłoska dorasta i podejmuje decyzje związane z własnym ciałem i przyszłością. Próbuje ułożyć sobie życie, jednak świat powojenny nie oferuje stabilności. Jej czas to zderzenie marzeń i realiów, a także samotna walka o sens w rzeczywistości, która często odmawia wsparcia. 

Czas Ruty 

Ruta, kobieta o silnym duchowym charakterze, jawi się jako uosobienie kobiecej mocy. Czuje się związana z przeszłością i przekazem przodków. Jej czas to czas pamięci i intuicji, który przeciwdziała rozkładowi. W świecie Prawieku Ruta pełni rolę łącznika między tym, co było, a tym, co przychodzi. 

Czas Boga 

To jeden z najbardziej symbolicznych rozdziałów – Bóg milczy, patrzy, nie ingeruje. Widać zmęczenie boską odpowiedzialnością, a może obojętność wobec świata. Czas Boga to czas absencji sacrum, pytanie o sens istnienia i cierpienia, z którym bohaterowie powieści Olgi Tokarczuk muszą się mierzyć sami. 

Czas dziedzica Popielskiego 

Popielski powraca jako człowiek coraz bardziej wyparty przez historię. Wspomnienia stają się jego jedynym domem. Czas dziedzica Popielskiego to czas gasnącego świata ziemiaństwa, które nie znajduje już dla siebie miejsca we współczesności. 

Czas Kurta 

Kurt, oficer niemiecki, przebywa przez chwilę w Prawieku. Jego obecność jest brutalna i zimna, wnosi obcą, narzuconą logikę wojny. Nie rozumie świata Prawieku, patrzy na niego z góry, choć jest nim zaintrygowany. Jego czas to czas okupanta, bez litości i zakorzenienia. 

Czas Genowefy 

Genowefa przechodzi duchowe przesilenie. Traci siły, wycofuje się z codzienności. Jej życie było pełne poświęcenia, ale teraz zaczyna się czas odejścia i cichego zamknięcia historii. Bohaterowie powieści Olgi Tokarczuk często przeżywają ten moment jako wygaśnięcie wewnętrznego światła. 

Czas Szenbertów 

Szenbertowie to żydowska rodzina z pobliskiej miejscowości. Ich czas to czas dramatycznej utraty, ucieczki i zagłady. Rozdział ukazuje tragiczny los Żydów podczas wojny, których istnienie w świecie Prawieku zostało wymazane przez historię. Powieść Olgi Tokarczuk przypomina w ten sposób o nieobecnych bohaterach. 

Czas Michała 

Michał znowu pojawia się jako postać cicha, nieobecna duchem. Tkwi w swoim cierpieniu, zamknięty w powojennej apatii. Życie mieszkańców Prawieku toczy się dalej, ale Michał pozostaje w miejscu, zatrzymany w czasie traumy. 

Czas Izydora 

Izydor kontynuuje swoje filozoficzne obserwacje świata. Z pozoru oderwany od rzeczywistości, jest jednak głębokim myślicielem, próbującym zrozumieć sens zła i istnienia. Jego czas to czas zadawania pytań, które nie mają jednej odpowiedzi. 

Czas Iwana Mukty 

Iwan Mukta, tajemniczy przybysz ze wschodu, to symbol przemieszczeń ludów i zamętu powojennego. Pracuje fizycznie, ale pozostaje obcy, wykluczony. Jego czas to czas milczenia, bezdomności i poszukiwania tożsamości. 

Czas Ruty 

Ruta zyskuje jeszcze wyraźniej status kobiecości związanej z rytuałem, intuicją i pamięcią pokoleń. Czuje więź z duchami i aniołami, łączy ludzi z tym, co ukryte. W świecie Prawieku Ruta jest prorokinią bez tytułu, nosicielką innego porządku. 

Czas Misi 

Misia przeżywa wewnętrzny rozpad. Jej psychika się rozpada, a rodzina nie potrafi jej pomóc. Jest uwięziona w sobie, obca innym, niezrozumiana. Czas Misi to czas niewidzialnego cierpienia i duchowego oddalenia od świata. 

Czas Złego Człowieka 

Zły Człowiek powraca jako ucieleśnienie przemocy i zniszczenia. Niszczy bez celu, bez planu – jego obecność to absurdalne, bezosobowe zło, wpisane w ludzki los. Powieść Olgi Tokarczuk wskazuje, że czas Złego Człowieka jest czasem, który może nadejść wszędzie i w każdej chwili. 

Czas Gry 

Gra zaczyna doświadczać samotności i zagubienia. Jej wolność staje się ciężarem. Odrzucana przez innych, próbuje znaleźć sens własnego istnienia. Jej czas to czas poszukiwania miłości i przynależności, której wcześniej unikała. 

Czas Misi 

Misia zdaje się znikać z codzienności. Ludzie boją się jej dziwności, traktują jak obłąkaną. To jednak postać głęboko duchowa, w której krzyżują się wszystkie wątki metafizyczne powieści. Tokarczuk – Prawiek czyni z niej figurę cierpienia i wyobcowania, ale i przenikliwości. 

Czas Michała 

Michał zbliża się do śmierci. Jego czas to czas żegnania się ze światem, nie w słowach, ale w cichym, codziennym znikaniu. Prawiek, który znał, odszedł już dawno. Bohaterowie powieści Olgi Tokarczuk żyją już w zupełnie innym świecie. 

Czas Topielca Pluszcza 

Topielec Pluszcz znów pojawia się jako duch rzeki, bytu pozaludzkiego, który obserwuje przemiany świata Prawieku z własnej, niezrozumiałej dla ludzi perspektywy. Jego czas to czas pierwotnej pamięci natury, trwania ponad historią i ludzkim dramatem. 

Czas Michała 

Michał odchodzi – powoli, cicho, bez patosu. Jego śmierć nie jest dramatyczna, ale naturalna, wpisana w upływ czasu. Czas Michała staje się czasem końca mężczyzny złamanego przez wojnę, który nigdy nie powrócił naprawdę. 

Czas Genowefy 

Genowefa zbliża się do śmierci. Wciąż odmawia modlitwy, trzyma się dawnych rytuałów, ale jej ciało słabnie. Czas Genowefy to czas starości, odchodzenia, utraty sił, ale także wewnętrznego uporządkowania świata. 

Czas dziedzica Popielskiego 

Popielski żyje już tylko wspomnieniami. Jego świat przestał istnieć. Jest osamotniony, bez dziedzictwa i przyszłości. Czas dziedzica Popielskiego staje się czasem ostatniego przedstawiciela wymarłej klasy, bez wpływu, bez znaczenia. 

Czas Gry 

Gra przeżywa kryzys, zostaje matką, ale nie potrafi odnaleźć się w tej roli. Czuje się rozdarta, niezdolna do stabilizacji. Jej czas to czas buntu wobec narzuconych ról społecznych i kobiecych, ale też czas pragnienia bliskości. 

Czas Pawła 

Paweł, syn Gry i Michała, dojrzewa w świecie pozbawionym stabilnych wzorców. Wchodzi w dorosłość, próbując zbudować swoją tożsamość w cieniu ojcowskiego milczenia i matczynej nieprzewidywalności. Czas Pawła to czas poszukiwania oparcia. 

Czas grzybni 

Symboliczny rozdział prezentuje grzybnię jako ukrytą sieć życia, metaforę połączenia wszystkich istnień w głębokim porządku natury. Prawiek (symbolika osiąga tu wymiar ekologiczno-metafizyczny) wszystko jest ze sobą powiązane, nawet jeśli niewidoczne. 

Czas Izydora 

Izydor coraz bardziej zamyka się w sobie, tworzy własny system pojęć i zasad, próbując oswoić chaos świata. Czas Izydora to czas filozofii domowej, myślenia jako sposobu radzenia sobie z nieprzeniknioną rzeczywistością. 

Czas Kłoski 

Kłoska mierzy się z macierzyństwem, codziennością i zmęczeniem. Jej czas to czas kobiet. Pełen fizyczności, ale też samotnego trwania w obowiązku. Życie mieszkańców Prawieku trwa, ale nie przynosi ulgi. 

Czas Ruty 

Ruta odczuwa coraz silniejszą obecność duchowego porządku. Jej kontakt z przeszłością, duchami, boskością się pogłębia. Czas Ruty to czas wewnętrznej przemiany, w której życie codzienne i mistyczne splatają się w jedno. 

Czas Misi 

Misia staje się pełnoprawną figurą obcości i inności. Żyje w świecie własnych wizji i głosów. Dla otoczenia staje się coraz bardziej „dziwna”, wykluczona, niezrozumiana. Czas Misi to czas szaleństwa albo duchowej osobności, wpisanej w głębszy porządek, którego inni nie pojmują. 

Czas Adelki 

Adelka, nowa postać, to dziewczynka, która uosabia przyszłość i dziecięcą wrażliwość. Patrzy na świat uważnie, z ciekawością, jeszcze nieświadoma jego ciężaru. Jej czas to czas narodzin nowego spojrzenia, możliwego odrodzenia świata Prawieku. 

Czas Pawła 

Paweł dojrzewa, próbuje się odnaleźć. Szuka miłości, bliskości, zrozumienia. Bohaterowie powieści Olgi Tokarczuk w jego pokoleniu muszą od nowa układać życie, nie mając już punktów odniesienia w dawnym porządku. Czas Pawła to czas prób, błędów i poszukiwań sensu. 

Czas Ruty 

Ruta staje się jeszcze bardziej duchową przewodniczką. Mówi mało, działa intuicyjnie, przyjmuje świat takim, jaki jest. Jej czas to czas starości pełnej czułości i zgody, czas mądrości kobiecej, która nie potrzebuje wielkich słów. 

Czas Misi 

Kolejny rozdział poświęcony Misi ukazuje ją jako istotę prawie przezroczystą, znikającą z rzeczywistości, ale obecna w innej formie. Ludzie traktują ją jako obłąkaną, ale jej sposób postrzegania świata staje się coraz bardziej zbliżony do boskiego. 

Czas sadu 

Sad – przestrzeń dawnego życia, teraz zapuszczony, dziki. Czas sadu to czas zaniku, ale też trwania przyrody bez ludzi. W tym symbolicznym rozdziale świat Prawieku przemawia sam przez siebie. Bez narratora, bez bohaterów, tylko rośliny, gleba i czas. 

Czas Pawła 

Paweł wraca do sadu, szuka odpowiedzi, zbliża się do ziemi, do tego, co pierwotne. Jego czas to czas powrotu, zanurzenia w tym, co istotne, próby odbudowania więzi z miejscem i przeszłością. To czas refleksji i gotowości na przemianę. 

Czas Zmarłych 

Zmarli pojawiają się jako pamięć, obecność bez ciała, ale wciąż wpływają na żywych. Powieść Olgi Tokarczuk ukazuje, że życie i śmierć nie są przeciwieństwami, lecz ciągłością. Czas Zmarłych to czas wspomnień, więzi, niewidzialnej obecności przodków. 

Czas Ruty 

Ruta przygotowuje się do odejścia, czuje bliskość śmierci, ale nie boi się jej. Ma świadomość, że jej życie miało sens, że była potrzebna innym. 

Czas Gry 

Gra wciąż szuka, wciąż ucieka. Nie umie zapuścić korzeni, nie znajduje trwałości. Jej czas to czas nieustannego ruchu, który nie daje spokoju, ale też chroni przed stagnacją. Jest postacią zawsze między pragnieniem wolności a potrzebą miłości. 

Czas Lili i Mai 

Lila i Maja to córki Gry – dzieci nowego pokolenia, które dorastają już poza porządkiem dawnego świata Prawieku. Ich czas to czas dzieciństwa w transformującym się świecie, w którym brakuje ciągłości, a relacje rodzinne są pełne pęknięć. Dziewczynki są symbolem przyszłości, ale też braku stabilnych wzorców. 

Czas lip 

Lipy kwitną, trwają mimo ludzkich dramatów. W ich czasie nic się nie dzieje, a jednak dzieje się wszystko. To czas przyrody, czas Prawieku, który nie zależy od człowieka. 

Czas Izydora 

Izydor wycofuje się z życia publicznego, zamyka się w myśleniu, ale nie popada w rozpacz. Czas Izydora to czas mądrości samotnej, kontemplacji i pojednania ze światem. 

Czas Papugowej 

Papugowa traci siły, starzeje się, staje się coraz bardziej karykaturalna, a jednocześnie ludzka w swej kruchości. Jej czas to czas przemijania, ale też niezłomnej obecności. 

Czas Izydora 

Izydor powraca jako figura cichego świadka przemian, który nie osądza, ale obserwuje. Jego filozofia dojrzewa do zgody na przemijalność. 

Czas Kłoski 

Kłoska zmęczona, starsza, lecz wciąż silna i zakorzeniona w rzeczywistości. Jej czas to czas odpowiedzialności i ciągłości, gdzie nie ma już miejsca na bunt, lecz na trwanie. 

Czas Gry 

Gra staje się łagodniejsza, nadal nie daje się zamknąć w ramach, ale jej energia słabnie. Czas Gry to czas gasnącego niepokoju, kobiecej niezależności w wersji dojrzałej. 

Czas Izydora 

Jeszcze jeden powrót Izydora. Tym razem jako człowieka gotowego odejść, ale pozostawiającego niewidzialne dziedzictwo: myślenie, dystans, uważność. 

Czas Lalki 

Lalka, przedmiot z dzieciństwa, staje się symbolem utraconej niewinności, dziecięcej wrażliwości. Jej czas to czas rzeczy, które przechowują wspomnienia i emocje, świadków życia mieszkańców Prawieku. 

Czas wnuków Popielskiego 

Pojawiają się nowe pokolenia, które nie pamiętają już poprzednich dramatów, patrzą w przyszłość, żyją w innym świecie. Czas wnuków to czas przyszłości oderwanej od przeszłości. 

Czas dziedzica Popielskiego 

Dziedzic Popielski umiera. Jego czas się kończy. Wraz z nim znika cały świat szlachecki, arystokratyczny, hierarchiczny. 

Czas Gry 

Ostatni czas Gry to czas wolności już bez siły, kobiety, która przetrwała, ale została sama. Jej życie nie było łatwe, ale pozostała wierna sobie. 

Czas Papugowej 

Papugowa znika jak wiele innych postaci: nie efektownie, ale naturalnie. Jej czas to czas starości, która kończy się tak samo cicho, jak się zaczęła. 

Czas rzeczy poczwórnych 

Czas rzeczy poczwórnych – ziemi, wody, powietrza, ognia – przypomina o porządku, który istniał, zanim przyszli ludzie i będzie trwać po nich. 

Czas Misi 

Misia znika. Być może umiera, być może przechodzi w inny stan istnienia. Czas anioła Misi łączy się z jej odejściem, nie do końca ludzkim, ale też nie całkiem boskim. 

Czas Pawła 

Paweł zostaje – ostatni świadek, ostatni, który nosi w sobie pamięć i przyszłość. Jego czas to czas trwania, zapisu, pamięci. Dzięki niemu świat Prawieku może przetrwać jeszcze chwilę. 

Czas Izydora 

Ostateczny czas Izydora to czas wycofania, ukojenia, być może – śmierci. Ale jego myśl i obecność nie giną. Świat Prawieku zachowuje ich ślad, cichy, lecz trwały. 

Czas Gry 

Gra, stara i samotna, przyjmuje świat takim, jaki jest. Jej czas się kończy, ale w niej przetrwała energia buntu i wolności. 

Czas Adelki 

Adelka, jako najmłodsza postać, patrzy w przyszłość. Jej czas dopiero się zaczyna. Bohaterowie powieści Olgi Tokarczuk zostają w przeszłości, ale Prawiek żyje nadal.