Streszczenie szczegółowe
Pieśń I
Beniowski rozpoczyna się informacją o tym, że czas akcji przypada na okres panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W tym czasie na Podolu mieszkał ubogi 20-letni szlachcic. Maurycy Kazimierz Zbigniew Beniowski był posiadaczem wsi, którą stracił w wyniku sprawy granicznej i braku doświadczenia. Ograbiono go ze wszystkiego. Niestety uniemożliwiło mu to także związek z ukochaną Anielą. Ekscentryczny ojciec (wierzący jednocześnie w Chrystusa, rzymskich bogów i senniki) odmówił mu ręki ukochanej.
Dalej narrator w pierwszej osobie opisuje swój kraj z ogromną emfazą i melancholią. Jednocześnie jednak zaznacza, że melancholią łatwo się w Polsce zarazić, on jednak nie jest już Polakiem, lecz bajronistą, a poza tym musi wracać do poematu.
Dowiadujemy się więc, że Beniowski wyrusza w podróż ze swoim sługą Grzesiem, który jednak spada z konia (najprawdopodobniej pod wpływem wódki). W pewnym momencie Beniowskiego wyprzedza wiedźma, która przyprowadza go do pasieki Anieli. Wiedźmą okazuje się Diwa – niańka Anieli. Ta skarży się, że chciał wyjechać bez pożegnania. Mówi także, że ojciec chce ją wydać za Dzieduszyckiego.
Tutaj narrator przerywa i mówi, że ciąg dalszy historii nastąpi w części drugiej, natomiast on się musi zastanowić, jak wprowadzić rzeczy nadzmysłowe do utworu, bo w Balladynie wszystko mu się nie udało.
Pieśń II
Narrator ponownie mówi o sobie, o swojej zdolności do układania dram w cztery dni, o tym, że może napisać jeszcze wiele Ód do młodości.
U ojca Anieli siedzi natomiast Dzieduszycki, który chce stłumić konfederację barską. Wszyscy znali go jako zdrajcę, ale – jak wtrąca znów narrator – nie było wtedy jeszcze Konrada Wallenroda i nie wiedziano, jak można potraktować kogoś takiego. Dzieduszycki chce się bogato ożenić, już jest po słowie z ojcem Anieli, kiedy pojawiają się konfederaci barscy (buntujący się przeciwko kurateli Rosji nad Polską i walczący o utrzymanie niepodległości kraju). Wchodzi ksiądz, który przedstawia się jako Ksiądz Marek, jeden z przywódców konfederacji. Podczas dyskusji z Dzieduszyckim przybija mu ręce sztyletami do stołu.
W Anielinkach tymczasem kochankowie wyznają sobie miłość. Narrator po raz kolejny przypomina własne doświadczenia, gdy był na piramidzie i dostał wiadomość, że jego ukochana wychodzi za mąż. Maurycy odjeżdża, zostawia Anielę, która biegnie nad staw. Widzi jednak racę nad zamkiem, więc wraca do ojca. Zastaje tam obcych ludzi - konfederatów barskich, awanturującego się ojca (niepopierającego do końca szlacheckiego buntu, jakim była konfederacja) i konającego Dzieduszyckiego (uznanego za zdrajcę narodu). Zaczyna się rzeź, którą przerywa pojawienie się Sawy - jednego z głównych dowódców konfederacji barskiej..
Pieśń III
Beniowski stoi na polach podolskich, a narrator po raz kolejny snuje opowieści o własnych losach, w tym krytyce twórczości, z jaką się cały czas spotykał. Mówi, że planował 44 pieśni, ale nie wie, czy da radę stworzyć tak rozbudowane dzieło.
Maurycy widzi za to walkę z konfederatami. Chce iść w ogień, ale jednocześnie się boi. Na ramieniu siada mu para zakochanych gołębi. Maurycy widzi Rosjan, którzy chcą podpalać dąb. Zabija dwóch z nich, resztę przegania. Wchodzi do środka dębu, gdzie widzi 16-letnią dziewczynę, która uciekając przed Rosjanami, tam się schowała. Nadchodzi Sawa i ksiądz Marek. Ten ostatni rozpoznaje Beniowskiego.
Pieśń IV
Pod dębem ksiądz Marek pisze pełne grozy listy, obok stoi dziewczyna (jak się potem okaże Swentyna - siostra Sawy), a Sawa i Beniowski się pojedynkują. Sawa był już bliski zastrzelenia Maurycego, ale dziewczyna wsiadła na konia i pociągnęła za jego lejce tak, że Sawa wystrzelił w powietrze. Odjechała. Beniowski tłumaczy księdzu, że pojedynkowali się o medalion na szyi Sawy. Ksiądz wyjaśnia Maurycemu, że tę miniaturę zostawiła dla niego Aniela. Przekazuje bohaterowi listy od ukochanej. Z nich Maurycy dowiaduje się , że Diwa, wróżąc, widziała go na saniach z wieloryba, a obok niego dziewicę. Widziała również, że zawrze przymierze z królem indyjskim. Ksiądz Marek wyprawia Beniowskiego z listami na Krym.
Pieśń V
Beniowski podąża na Krym. Jest już za Dnieprem. Pewnego wieczora zatrzymuje się przy ludziach siedzących przy ognisku, bo jest głodny. Narrator porzuca w tym momencie swojego bohatera. Wraca na step, bo chce, „aby język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa”.
Narrator wraca do Sawy, z którym rozmawia Swentyna, jego siostra. Zarzuca mu ona brak zainteresowania, on jej, że łajdaczy się z pierwszym lepszym szlachcicem. Sawa wybiega z groty na step, gdzie widzi maszerujące wojsko.
Narrator przerywa opowieść i przechodzi do dyskusji z wieszczem (czyli Mickiewiczem). Spiera się z nim o emigrację, a jednocześnie mówi, że naród nie widział go (Słowackiego), gdy był samotny i cierpiący. Na koniec mówi o pozdrowieniu wroga:
“Bądź zdrów! – A tak się żegnają nie wrogi,
Lecz dwa na słońcach swych przeciwnych – Bogi”.
Streszczenie krótkie
Pieśń I: W czasie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego na Podolu mieszkał ubogi 20-letni szlachcic, Maurycy Kazimierz Zbigniew Beniowski. Ograbiono go ze wszystkiego i uniemożliwiono ślub z ukochaną Anielą. Beniowski wyrusza w podróż. Po drodze spotyka jednak nianię Anieli, która prowadzi go do czekającej ukochanej. Ta wyrzuca mu, że chciał wyjechać bez pożegnania i mówi o tym, że ojciec chce ją wydać za Dzieduszyckiego. Cała opowieść przerywana jest przez narratora, który opowiada o Polsce jako utraconym kraju, własnej twórczości i układaniu poematu.
Pieśń II: Ojciec Anieli i Dzieduszycki – wróg konfederatów barskich snują plany ślubu tego drugiego z Anielą. Wszystko przerywa jednak wtargnięcie konfederatów na czele z księdzem Markiem. Dzieduszyckiemu przybija on ręce do stołu sztyletami. Maurycy opuszcza Anielę, a ta widząc racę nad zamkiem, wraca do ojca. Zaczyna się rzeź szlachty, ale przerywa ją wejście Sawy – jednego z głównych przywódców konfederacji barskiej. Narrator ponownie mówi o swojej twórczości, zdolności do szybkiego układania dram i tworzenia utworów takich jak Oda do młodości.
Pieśń III: Beniowski patrzy z oddali na walczących, boi się jednak rzucić w wir walki. Widzi gołębie, które prowadzą go do dębu podpalanego właśnie przez Rosjan. Beniowski udaremnia to, ratując tym samym chowaną w środku młodą dziewczynę. Nadchodzą ksiądz Marek i Sawa. Narrator wątpi, czy da radę napisać planowane 44 pieśni.
Pieśń IV: Ksiądz Marek pisze listy. Beniowski i Sawa pojedynkują się o miniaturę na szyi Sawy. Z pomocą przychodzi Maurycemu dziewczyna. Ksiądz Marek tłumaczy Beniowskiemu, że medalion przekazała sama Aniela, ma też od niej listy dla Maurycego, w których pisze ona o wróżbach Diwy. Ksiądz Marek wyprawia Beniowskiego z listami na Krym.
Pieśń V: Beniowski pokonuje Dniepr, zatrzymuje się jednak wieczorem przy grupie osób siedzących przy ognisku. Tutaj zostawia go narrator, który wraca do Sawy dyskutującego ze swoją siostrą – Swentyną (którą Beniowski odnalazł w dębie i ocalił). W pewnym momencie widzą oni jednak maszerujące wojsko. Tutaj narracja się urywa, ponieważ narrator przechodzi do dyskusji z „wieszczem” (Mickiewiczem), która kończy się w Beniowskim stwierdzeniem:
“Bądź zdrów! – A tak się żegnają nie wrogi,
Lecz dwa na słońcach swych przeciwnych – Bogi”.
Plan wydarzeń
Pieśń I.
1. Prezentacja Beniowskiego jako zubożałego szlachcica.
2. Informacja o utracie rodzinnego majątku, co skutkuje odmową ze strony ojca prawa starania się o rękę ukochanej Anieli.
3. Rozstanie z ukochaną i wyjazd z domu.
4. Spotkanie Beniowskiego z Anielą pełne wzajemnych zapewnień o miłości, zakończone rozstaniem kochanków.
Pieśń II.
5. Spotkanie ojca Anieli i Dzieduszyckiego starającego się o jej rękę.
6. Zgoda między mężczyznami zostaje przerwana przez atak konfederatów na zamek.
7. Wejście księdza Marka i dyskusja ze Starostą, atak na Dzieduszyckiego.
8. Powrót Anieli.
9. Rzeź szlachty, którą przerywa wejście kozaka Sawy.
Pieśń III.
10. Beniowski obserwuje atak na Bar, ale nie włącza się do walki.
11. Ratuje natomiast Swentynę – siostrę Sawy, ukrytą w dębie przed atakiem Moskali.
12. Spotkanie Beniowskiego z księdzem Markiem.
Pieśń IV.
13. Pojedynek Beniowskiego z Sawą o miniaturę Anieli.
14. Swentyna ratuje Beniowskiego przed śmiercią z rąk Sawy.
15. Informacja o jej wyjeździe i przekazanie przez księdza Beniowskiemu listów od niej.
Pieśń V.
16. Podróż Beniowskiego z listami od księdza Marka na Krym.
17. Zatrzymanie się na wieczorny postój.
18. Dyskusja między Sawą a Swentyną.
19. Sawa wychodzi na step, gdzie maszerują już wojska.
Charakterystyka bohaterów
Główny bohater Beniowskiego to Maurycy Beniowski – polski zubożały szlachcic ze wszystkimi wadami tego stanu; dumny, ale nieporadny, odważny, ale jednak wzbraniający się przed udziałem w najważniejszej walce, zakochany, ale jednak porzucający swoją ukochaną Anielę. Ma jakieś plany, ale niespecjalnie sprecyzowane. Wdaje się w awantury, a nie ma odwagi stanąć po jednej ze stron sporu w trakcie konfederacji barskiej. Bardziej poddaje się prądowi zdarzeń, niż sam na nie wpływa. To karykatura polskiego szlachcica, bohater za pomocą którego Słowacki uruchamia całą siłę ironii wymierzoną w polską szlachtę. To jednocześnie także bohater, który swoim postępowaniem w znaczącym stopniu parodiuje postawę romantyczną, tak w kontekście mitu miłości romantycznej, jak i tragicznego bohatera walczącego za ojczyznę.
Jako postać historyczna Maurycy Beniowski był węgierskim i polskim szlachcicem, uczestnikiem konfederacji barskiej. Później został zesłany na Kamczatkę. To także uciekinier i podróżnik oraz “król Madagaskaru”, którego Pamiętniki były w XIX wieku bardzo popularną lekturą.
Aniela – ukochana Beniowskiego, córka Starosty; obiekt miłości romantycznej, znacznie jednak bardziej aktywna i gotowa do działania niż inne bohaterki romantyczne.
Starosta – ojciec Anieli, właściciel zamku w Ladawie, przedstawiciel polskiej magnaterii, zainteresowany jedynie własnym losem.
Dzieduszycki – zdrajca narodowy, konkurent do ręki Anieli; ksiądz Marek traktuje go jednoznacznie jako wroga, przybijając mu ręce do stołu sztyletami.
Sawa – Józef-Sawa Caliński, jeden z przywódców konfederacji barskiej o kozackich korzeniach, buntownik, prawa ręka księdza Marka.
Ksiądz Marek – karmelita, prorok konfederacji barskiej, przedstawiony przez Słowackiego jako biegły w polityce wojennej, temperamentny obrońca ojczyzny i wiary.
Swentyna – siostra Sawy, trochę rusałka, ale trochę ruska chłopka; stanowi symbol swobody i dumy z kozaczego życia.
Czas i miejsce akcji
Czas akcji Beniowskiego to wybuch konfederacji barskiej, a więc rok 1768. Główne miejsce akcji to Bar na Podolu, natomiast akcja przenosi się później dalej, na Krym. W kolejnych, dopisywanych później przez Słowackiego pieśniach także na równik i Kamczatkę.
Warto jednak pamiętać, że wiele wypowiedzi narratora odnosi się do czasów pisania utworu, a więc roku 1840-1841 i sytuacji w Paryżu.
Geneza utworu i gatunek
Poemat dygresyjny Beniowski ukazał się w Paryżu w połowie maja 1841 roku. Traktuje się go przede wszystkim jako rozprawę Słowackiego z jego wrogami wśród literatów i krytyki emigracyjnej, przede wszystkim z Eustachym Januszkiewiczem, Stefanem Witwickim, Józefem Bohdanem Zaleskim oraz Stanisławem Ropelewskim. Jest to także kolejne wcielenie konfliktu z Mickiewiczem. Wiadomo, że Słowacki wprowadził istotne zmiany do pieśni IV i V po uczcie u Eustachego Januszkiewicza z 25 grudnia 1840 roku, kiedy to Słowacki i Mickiewicz zmierzyli się na improwizacje, a gospodarz w relacji po niej po raz kolejny wyniósł Mickiewicza nad autora Beniowskiego. To wydarzenie miało także wpłynąć na słynne zakończenie utworu.
Fabuła w poemacie dygresyjnym jest potraktowana jedynie pretekstowo, ma luźną, fragmentaryczną kompozycję. Znacznie więcej miejsca zajmują komentarze samego narratora, który mówi o swojej twórczości, dyskutuje z krytyką literacką, odsłania własny warsztat, w końcu mierzy się ze swoim największym konkurentem. O ile historia Beniowskiego jest tutaj jedynie przyczynkiem do toczenia przez Słowackiego zupełnie innej dyskusji, o tyle sama kreacja bohaterów i fabuły zdaje się pełnić funkcję jeszcze jednego, ironicznego komentarza do całej dotychczasowej twórczości romantycznej. Przede wszystkim główny bohater to bohater romantyczny a rebours. Beniowski nawiązuje swoją formą do Don Juana Georga Byrona, Jerozolimy wyzwolonej Torquata Tassa czy Orlanda szalonego Ariosta. Toczy się tutaj także polemika z Panem Tadeuszem Mickiewicza.
Problematyka
Beniowski jako poemat dygresyjny to utwór, który czytać należy jako autoprezentację samego Słowackiego i jego myślenia o literaturze. Z tego utworu pochodzi w końcu słynne „aby język giętki powiedział to, co pomyśli głowa”. Utwór wyraźnie koncentruje się na narratorze, jego komentarzach, dygresjach, za pomocą których prezentuje on swoje stanowisko w świecie polskiej emigracji we Francji. Rysuje się tutaj postawa pełnego ciętych ripost ironisty, szydercy, osobowości pełnej kontrastów, której odpowiada tak samo ironicznie-szydercza twórczość. Słowacki pokazuje się tutaj jako indywidualista, który walczy o swoje miejsce w świecie literatury, nie tylko z Mickiewiczem, ale i jego gorącymi admiratorami takimi jak Januszkiewicz czy Ropelewski, którzy nie chcieli uznać prawa do innego opowiadania o świecie niż to, które prezentował autor Pana Tadeusza.
We wcześniejszych swoich utworach Słowacki prezentował się jak wyobcowany, nieszczęśliwie zakochany, wrażliwy – tutaj jest zdecydowanie bardziej szyderczy i godzący we wrogów zjadliwymi komentarzami.
Beniowski to także utwór, który w krzywym zwierciadle stawia kwestie dotychczasowej romantycznej twórczości, mitu bohatera romantycznego, nieszczęśliwej miłości, narodowowyzwoleńczej walki. Zmusza do spojrzenia na wykreowany (także przez niego) świat zupełnie z innej perspektywy.
Pytania i odpowiedzi z podręczników, w których omawiana jest ta lektura, znajdziesz na stronie Skul.pl
Język polski. Przeszłość i dziś. Klasa 2. Podręcznik. Część 1 - odpowiedzi i rozwiązania
Biografia autora
Juliusz Słowacki to jeden z trzech wieszczów polskich. Obok Mickiewicza i Krasińskiego uznawany za największego twórcę polskiego romantyzmu.
Urodził się 4 września 1809 roku w Krzemieńcu na Ukrainie. Jego ojciec był profesorem literatury. Po jego przedwczesnej śmierci wychowanie syna spadło na matkę Salomeę. 4 lata później wyszła ona za mąż za Augusta Ludwika Becu, profesora medycyny – pierwowzór Doktora z trzeciej części „Dziadów” A. Mickiewicza. Becu w 1824 roku zginął rażony piorunem.
Młody Słowacki najpierw kształcił się w gimnazjum krzemienieckim, potem na Uniwersytecie Wileńskim (na wydziale prawa). W 1829 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował w komisji rządowej. Wtedy jednak już coraz mocniej znać o sobie dawała jego pasja do pisania. Pierwsze jego próby literackie wiążą się z okresem powstania listopadowego. Po jego wybuchu wyjechał do Drezna, a potem do Londynu z misją dyplomatyczną, co wielokrotnie mu wytykano jako ucieczkę z pola walki. W 1832 roku osiadł w Paryżu. W tym samym roku wydał dwa tomy Poezji, w których znalazły się też powieści poetyckie i próby dramatyczne – Jan Bielecki, Maria Stuart, Żmija. W 1833 roku wyjeżdża do Szwajcarii. Tutaj pisze Kordiana, Balladynę, Horszyńskiego. W 1836 wyjeżdża ze Szwajcarii, udaje się do Włoch. Tam poznaje Zygmunta Krasińskiego, który staje się pierwszym admiratorem, ale i krytykiem jego twórczości. Później rozpoczyna swoją podróż na Wschód: do Grecji, Egiptu, Palestyny, Syrii. Z tego okresu pochodzi m.in. Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu oraz Ojciec zadżumionych. W 1838 roku Słowacki wraca do Paryża. Wydaje dramat Lilla Weneda oraz poemat dygresyjny Beniowski.
Przeżywa objawienie w Pornic. Wstępuje do Koła Sprawy Bożej mistyka Andrzeja Towiańskiego głoszącego mesjanizm polski. W ostatnim okresie życia wydaje mistyczne dramaty takie jak: Ksiądz Marek, Sen srebrny Salomei.
W 1848 roku dociera do granic dawnej Rzeczpospolitej, chcąc spotkać się z matką oraz wziąć udział w powstaniu wielkopolskim. To drugie się jednak nie udaje. Z matką spotyka się we Wrocławiu. Wraca do Paryża, gdzie 3 kwietnia 1849 roku umiera. W 1927 roku jego prochy zostają sprowadzone do Polski i złożone na Wawelu.
Znaczenie tytułu
Tytuł Beniowskiego jest przewrotny, ponieważ buduje wrażenie, że fabuła utworu będzie się koncentrować na głównym bohaterze. Tak się jednak w poemacie dygresyjnym nie dzieje. Słowacki gra więc z przekonaniami odbiorców, którzy są pewni, że jego utwór będzie kolejną literacką wersją życia Maurycego Augusta Beniowskiego. Warto pamiętać, że pamiętniki tego ostatniego zostały po raz pierwszy wydane po angielsku w 1790 roku. Historia Beniowskiego, który prawie otarł się o „tron” Madagaskaru, to dla Słowackiego jednak kolejna przestrzeń gry z czytelnikiem.
