Beniowski - geneza utworu i gatunek
Poemat dygresyjny Beniowski ukazał się w Paryżu w połowie maja 1841 roku. Traktuje się go przede wszystkim jako rozprawę Słowackiego z jego wrogami wśród literatów i krytyki emigracyjnej, przede wszystkim z Eustachym Januszkiewiczem, Stefanem Witwickim, Józefem Bohdanem Zaleskim oraz Stanisławem Ropelewskim. Jest to także kolejne wcielenie konfliktu z Mickiewiczem. Wiadomo, że Słowacki wprowadził istotne zmiany do pieśni IV i V po uczcie u Eustachego Januszkiewicza z 25 grudnia 1840 roku, kiedy to Słowacki i Mickiewicz zmierzyli się na improwizacje, a gospodarz w relacji po niej po raz kolejny wyniósł Mickiewicza nad autora Beniowskiego. To wydarzenie miało także wpłynąć na słynne zakończenie utworu.
Fabuła w poemacie dygresyjnym jest potraktowana jedynie pretekstowo, ma luźną, fragmentaryczną kompozycję. Znacznie więcej miejsca zajmują komentarze samego narratora, który mówi o swojej twórczości, dyskutuje z krytyką literacką, odsłania własny warsztat, w końcu mierzy się ze swoim największym konkurentem. O ile historia Beniowskiego jest tutaj jedynie przyczynkiem do toczenia przez Słowackiego zupełnie innej dyskusji, o tyle sama kreacja bohaterów i fabuły zdaje się pełnić funkcję jeszcze jednego, ironicznego komentarza do całej dotychczasowej twórczości romantycznej. Przede wszystkim główny bohater to bohater romantyczny a rebours. Beniowski nawiązuje swoją formą do Don Juana Georga Byrona, Jerozolimy wyzwolonej Torquata Tassa czy Orlanda szalonego Ariosta. Toczy się tutaj także polemika z Panem Tadeuszem Mickiewicza.
