Pan Tadeusz - streszczenie krótkie

Księga I: Gospodarstwo

Po dziesięciu latach nauki w Wilnie do domu wraca Tadeusz Soplica. Nikt jednak na niego nie czeka. W swoim dawnym pokoju zastaje dziewczynę, która jednak błyskawicznie przed nim ucieka. Sędzia Soplica gości wiele osób w dworku. Wszyscy znajdują się tutaj ze względu na spór graniczny między Sędzią a Hrabią, który dotyczy przede wszystkim zamku – dawnej siedziby rodziny Horeszków. W zamku zostaje zorganizowana uroczysta kolacja, w trakcie której Sędzia i Podkomorzy wygładzają mowy o grzeszności i współczesnej modzie i tradycji. W tym samym czasie Tadeusz poznaje Telimenę, którą bierze za kobietę, którą spotkał w swoim dawnym pokoju. Między parą rozpoczyna się flirt.

W trakcie kolacji dochodzi również do kolejnej odsłony sporu między Asesorem i Rejentem, który z ich psów miał upolować zająca. Wojski rozstrzygnięcie sporu przenosi na dzień kolejny i proponuje organizację nowego polowania. Po uczcie do Sędziego przybywa ksiądz Robak, który przynosi wieści o Europie pogrążonej w wojnach napoleońskich.

Księga II: Zamek

Poranek przynosi kolejne polowanie. Spóźnia się na nie Hrabia, który w zamku spotyka Gerwazego. Ten zaś postanawia opowiedzieć mu historię rodziny Horeszków, a przede wszystkim ostatniego z nich – Stolnika. W ten sposób Hrabia dowiaduje się, że Stolnik zginął z ręki Jacka Soplicy, brata Sędziego. Jacek starał się o rękę Ewy – córki Stolnika, ale ten – mimo pozornej przyjaźni z Soplicą – tego prawa mu odmówił. Hrabia uniesiony opowiadaniem Gerwazego obiecuje, że nie odda zamku Soplicom.

Podczas polowania nie udaje się rozstrzygnąć sporu o charty. Po porannych aktywnościach towarzystwo wraca na śniadanie. Aby zażegnać choćby na chwilę spór między Asesorem a Rejentem, Telimena proponuje grzybobranie.

Księga III: Umizgi

Hrabia, który cały czas nie dołączył do reszty towarzystwa, teraz skrada się pod sadem, gdzie widzi przepiękną, tajemniczą dziewczynę. Ta jednak niespecjalnie jest zainteresowana rozmową z nim, ponadto obserwację przerywa mu ksiądz Robak. W końcu Hrabia kieruje się dworu, gdzie jest już po śniadaniu a całe towarzystwo zbiera grzyby.

Sędzia próbuje przekonać Telimenę do koncepcji małżeństwa między Zosią a Tadeuszem, ale kobieta sama zainteresowana mężczyzną nie chce się na nią zgodzić.

Hrabia dołącza do Telimeny, z którą dyskutuje o wyższości włoskiego nieba nad polskim. Przysłuchujący się rozmowie Tadeusz nie jest się w stanie z tym zgodzić, podkreśla piękno Litwy. Wszyscy zbierają się do domu. Telimena przekazuje Tadeuszowi karteczkę z kluczem. Gajowy przynosi wiadomość, że w lesie pojawił się niedźwiedź.

Księga IV: Dyplomatyka i łowy

Tadeusz zasypia na polowanie na niedźwiedzia. Budzi go dziewczę, które po raz kolejny ucieka mu sprzed oczu. Mężczyzna zdaje sobie sprawę, że to ta sama kobieta, która widział wcześniej.

W karczmie wśród szlachty czekającej na polowanie ksiądz Robak prowadzi agitację na rzecz dołączenia do wojsk napoleońskich. Sugeruje, że czas najwyższy, aby zorganizować na Litwie powstanie. Przerywa swoją tyradę, kiedy widzi Tadeusza udającego się na polowanie.

Trwa tropienie niedźwiedzia. Kiedy udaje się go zlokalizować, walka okazuje się trudniejsza niż zakładano. Ranny niedźwiedź atakuje Tadeusza i Hrabiego. Od śmierci wybawia ich celny strzał Robaka. Niedźwiedź pada martwy, Wojski zamyka polowanie popisową grą na rogu. W drodze powrotnej Wojski opowiada o Domejce i Dowejce.

Księga V: Kłótnia

Telimena planuje ślub z Tadeuszem. Jednocześnie postanawia wepchnąć Zosię z ramiona Hrabiego. Przygotowuje więc dziewczynę do wejścia w świat. Zosia zostaje przedstawiona powracającym z polowania myśliwym. Tadeusz w dziewczynie poznaje tajemniczą kobietę. Telimena zauważa jego zmianę, doprowadza do miłosnej sprzeczki. Kobieta opuszcza salę. Tadeusz w końcu zastaje ją w Świątyni dumania, kiedy walczy ona z mrówkami. Rycersko ratuje ją z opresji.

W zamku po raz kolejny zorganizowana zostaje wieczerza. Przebiega ona z dość grobowej atmosferze. Do tego Tadeusz, poirytowany zachowaniem Telimeny, złości się jeszcze bardziej, widząc umizgi Hrabiego do Zosi. Kiedy pojawia się Gerwazy, dochodzi do kłótni między Hrabią a Soplicami. Hrabia zainspirowany przez Gerwazego decyduje się na organizację zajazdu na Sopliców.

Księga VI: Zaścianek

Protazy zostaje przez Sędziego wysłany z pozwem, który do sądu grodzkiego pisze przeciwko Hrabiemu i Gerwazemu. Robak nakłania Sędziego do zmiany zdania. Protazy nie ma jednak komu odczytać pozwu, bo Hrabia jest już w drodze do Dobrzyńskich, gdzie rozpoczyna się narada.

Księga VII: Rada

Na naradzie w Dobrzynie Maciej stara się opanować zapał szlachty, ale kiedy pojawia się Gerwazy i manipuluje słowami Robaka o „wymiataniu śmieci”, emocje sięgają zenitu. Próba Maćka i Jankiela ich opanowania nic nie daje. Kiedy pojawia się Hrabia, szlachta decyduje się ruszyć z nim na Sopliców.

Księga VIII: Zajazd

Ksiądz Robak wyznaje Sędziemu, że jest jego bratem. Tadeusz z kolei wyznaje Sędziemu, że rozważa wyjazd do wojska (ma być to ucieczka przed miłosnymi dylematami). Jest przekonany, że związek Zosi i Hrabiego to kwestia czasu. Chce się utopić, przeszkodzić stara się mu Telimena, ale nad stawem Tadeusza atakuje Hrabia, który zaraz opanowuje cały dwór.

Księga IX:  Bitwa

W nocy szlachtę dobrzańską atakują Moskale. Sędzia rano próbuje załagodzić sytuację. Pojawia się Robak, zaprasza rosyjskich dowódców na zakrapiane śniadanie. Ostatecznie jednak z prób porozumienia nic nie wychodzi. Dochodzi do bitwy między Polakami a Moskalami. Robak ratuje życie Hrabiemu, sam zostaje ranny. Moskale przegrywają.

Księga X: Emigracja. Jacek

Burza spowalnia rozchodzenie się wieści o walce. Trwa narada u Sędziego. W końcu z kapitanem Rykowem udaje się dojść do porozumienia. Najaktywniejsi walczący muszą jednak uciekać do Księstwa Warszawskiego. Będą wśród nich Tadeusz i Hrabia. Ten pierwszy przed odjazdem zapowiada, że poślubi Zosię po powrocie, jeśli spisze się w walce.

Śmiertelnie ranny Robak spowiada się. Wyznaje Gerwazemu, że jest Jackiem Soplicą. Opowiada swoje dzieje. Uzyskuje przebaczenie od Gerwazego,  po czym umiera. Do Soplicowa dociera wieść, że Francja wypowiedziała Rosji wojnę.

Księga XI: Rok 1812

Na Litwę wkraczają wojska Napoleona, w tym polskie legiony. W Soplicowie zatrzymują się najważniejsi polscy generałowie. Dokonuje się rehabilitacja Jacka Soplicy. Odbywają się potrójne zaręczyny: Tadeusza i Zosi, Asesora i Hreczeszanki, Rejenta i Telimeny.

Księga XII: Kochajmy się

Podczas uczty podziwia się serwis Wojskiego. W końcu pojawia się Telimena z Rejentem. Hrabia czyni jej wyrzuty na temat niewierności. Tadeusz i Zosia uwalniają chłopów od pańszczyzny. Jankiel wykonuje koncert, po czym wszyscy ruszają tańczyć poloneza.