Psychodynamiczna koncepcja człowieka zakłada, że jest on stworzeniem niedoskonałym, a niedoskonałość jego wynika z faktu, że ludzkim działaniem i losem rządzą siły pochodzące z wnętrza ludzkiej nieświadomości. W związku z tym człowiek jest istotą bezwolną, całkowicie podporządkowaną siłom psychodynamicznym, nie ma żadnego wpływu na swoje życie i swój los.

Portrety psychodynamiczne tworzy się w klinikach psychiatrycznych, neurologicznych albo w gabinetach psychoterapeutów, w których wszelkie obserwacje pacjentów prowadzone są w sposób spontaniczny. Pierwsi twórcy portretów psychodynamicznych, do których zalicza się na przykład Fromma lub Maya badania swoje prowadzili przy pomocy prostych obserwacji, bez stabilnej podstawy metodologicznej. Również wyniki tych badań poddawanej były dość dowolnym i chaotycznym nie raz interpretacją, co również budzi pewne obawy i sceptyczne wątpliwości, jednak ich wkład w rozwój psychodynamicznej koncepcji człowieka jest niezaprzeczalny.

Psycholog badając człowieka nie dąży do poznania jego zachowań wewnętrznych, ale do poznania jego osobowości i charakteru. Osobowość człowieka stanowi system złożony z licznych dynamicznych sił, czyli z popędów i potrzeb. Posiadając wiedzę o owych siłach dynamicznych psycholog lub psychoterapeuta może prognozować zachowania człowieka, jak również poddawać je wpływom korekcyjnym. Właśnie w takim celu tworzy się portrety psychodynamiczne, dzięki którym można określić to, w jaki sposób człowiek funkcjonuje, ale także wskazać, w jaki sposób można zmieniać i modyfikować jego osobowość.

Do dokonań twórców koncepcji psychodynamicznej należy również wypracowanie fundamentalnych zasad psychoterapii. Psychoterapia jest kliniczną metodą wspomagania jednostki w procesie rozwiązywania podświadomych konfliktów. Psychoterapia ma również ułatwiać wybór życiowej drogi oraz umożliwiać przystosowanie się do warunków otaczającego jednostkę środowiska. Psychoterapia posiada wiele wariantów, podobnie jak i koncepcja psychodynamiczna, której warianty różnią się między sobą w sposób znaczący. Najbardziej znanym portretem psychodynamicznym jest stworzona przez Zygmunta Freuda psychoanaliza. Zygmunt Freud uważany jest za jednego z najwybitniejszych myślicieli XX wieku. Jego teoria osobowości zrewolucjonizowała nie tylko ówczesną psychologię, ale również szerokie pole filozofii i sztuki. Wpływ teorii Freuda do dziś pozostaje niezaprzeczalny, mimo, iż w miarę rozwoju nauk psychologicznych poglądy Freuda były stopniowo kwestionowane. Jednak pewne kwestie pozostały niezmienne i fundamentalne. Na przykład twierdzenie Freuda o nieświadomej motywacji lub idea mechanizmu obronnego, czy też teoria, w myśl której początkowe lata życia człowieka mają największy wpływ na kształtowanie jego osobowości i całe późniejsze życie. Współczesna wersja psychoanalizy - psychoanaliza społeczna różni się w znaczny sposób od biologicznie zdeterminowanej teorii Freuda. Psychoanaliza społeczna jest teorią o wiele bardziej złożoną. Jest to swoista metoda leczenia psychicznych zaburzeń, będąca częścią medycyny, ale mająca także znamiona koncepcji filozoficznej i struktury psychologicznej.

Według koncepcji psychodynamicznej działaniem ludzi kierują wewnętrzne potrzeby i popędy, które są nieuświadomione. Stanowią one swoisty zew natury, uwarunkowany przez naturę, a kształtowany w trakcie rozwoju poprzez proces uspołecznienia. Pośród nieuświadomionych popędów psychoanalitycy wyodrębniają dwie podstawowe klasy: popędy pierwotne i popędy wtórne. Popędy pierwotne są wrodzone i należą do nich na przykład pęd do zdobywania pokarmu, czy potrzeba utrzymywania mniej więcej tej samej temperatury ciała. Natomiast popędy wtórne powstają w wyniku procesu uspołeczniania. Należą do nich takie potrzeby, jak na przykład potrzeba społeczna, czy bezpieczeństwa. Z reguły ludzie nie są świadomi siły, która kieruje ich zachowaniem, gdyż podstawowe popędy są nieuświadomione. Ludzie nie potrafią określić siły motywacyjnej, która nakazuje działać im w taki, a nie inny sposób. Nieuświadomiona motywacja jest pojęciem kluczowym dla całej koncepcji psychoanalitycznej. Natomiast socjalizacja człowieka jest procesem kształtowania popędów oraz sposobów ich zaspokajania wskutek oddziaływań społecznych i kulturowych. W procesie socjalizacji jednostka nabywa także fundamentalne popędy wtórne. Pierwszym etapem socjalizacji jest socjalizacja pierwotna. Ma ona miejsce w najmłodszych latach życia jednostki i odbywa się w środowisku rodzinny, które wywiera niezaprzeczalnie ogromny wpływ na całe życie człowieka. Wśród popędów pierwotnych jednym z podstawowych jest popęd głodu. Zaspokojenie tego popędu warunkuje utrzymanie egzystencji człowieka. Zaspokajając potrzebę głodu kształtowane są inne potrzeby społeczne. Na przykład potrzeba mocy, czyli dążenie do dominacji, władzy i sławy, którą odkrył i opisał Alfred Adler. Inną jest potrzeba mocy, która stanowi mechanizm pobudzający człowieka do działania, a jej siła jest tak ogromna, że może nawet wstrząsnąć stabilizacją społeczną. Potrzebę mocy zaakcentował Tomasz Kocowski. Bywa również tak, że niektóre osoby mają pozorną świadomość swoich realnych pragnień, jak twierdzi Rollo May. Ale w wyniku długotrwałych badań i obserwacji klinicznych przyjęto tezę o nieuświadomionej naturze ludzkich motywacji. Działania człowieka i jego aktywność kierowane są przez dążenia i popędy, które są nieuświadomione i to one właśnie wpływają na to, czego człowiek pragnie, co chciałby osiągnąć, czego się boi i czego chce uniknąć. Współczesne badania empiryczne wykazały, że ludzie zwykle nie zdają sobie sprawy z tego, że ich działaniami kierują popędy i motywacje. Jest to właśnie główny zarzut, który stawiany jest współczesnym koncepcjom psychoanalitycznym - zbyt wyraźnie bagatelizują one motywacje świadome. Wszystkie dane, na podstawie których buduje się współczesne koncepcje pochodzą z obserwacji czynionych przez psychoanalityków w gabinetach terapeutycznych, ewentualnie z klinicznych obserwacji. Pacjenci zgłaszający się do poradni terapeutycznych borykają się zwykle z zaburzeniami emocjonalnymi. Z reguły jednak nie są oni świadomi popędów, które kierują ich dążeniami i konfliktami. Dlatego właśnie danych zdobywanych w ten sposób nie można generalizować.

Kolejnym pojęciem psychoanalitycznym jest dialektyka konfliktów. Pojęcie to tłumaczy oddziaływanie popędów i motywacji na zachowanie człowieka. Powodują one, że zachowania ludzkie stają się działaniami celowymi. Jeżeli w działaniach zmierzających do osiągnięcia celu pojawi się przeszkoda uniemożliwiająca jego osiągnięcie pojawia się sytuacja konfliktu. Wyróżnia się różne rodzaje konfliktów. Konflikt wewnętrzny, inaczej motywacyjny toczy się we wnętrzu psychiki człowieka, natomiast konflikt zewnętrzny to konflikt o charakterze interpersonalnym. Zjawisko konfliktu ma charakter dwubiegunowy. Z jednej strony są one czynnikiem mobilizującym ludzi do efektowniejszego działania, stając się tym samym czynnikiem postępu, zaś z drugiej strony mogą mieć charakter głęboko destrukcyjny, prowadząc do rozbicia wewnętrznego jednostki i więzi pomiędzy ludźmi. Konflikty wywołują u ludzi frustrację i napięcia lękowe, ale z drugiej strony pobudzają one mechanizmy samoobrony, dzięki którym człowiek broni się przed destrukcją i autodestrukcją. Ten swoisty system obronny człowieka to jego własne "ja". Odkrył go i opisał Zygmunt Freud. Według niego mechanizmy obronne, czyli naukowe metody radzenia sobie ze zjawiskiem stresu, funkcjonują głęboko w podświadomości człowieka. Ich oddziaływanie nie powoduje rozwiązania sytuacji konfliktowych, a jedynie doprowadza do złagodzenia ich objawów. Do mechanizmów obronnych zalicza się represję, stłumienie, projekcję, racjonalizację i substytucję, które nie tylko nie usuwają faktycznych konfliktów, ale nawet mogą doprowadzać do różnych niekorzystnych skutków ubocznych.

Psychoanalitycy opisali również zjawisko psychiczne, określając je jako anatomia lęku. Zainteresowanie zagadnieniami lęku i strachu - specyficznymi stanami psychicznymi, jak również reakcjami zewnętrznymi, zawsze było ogromne. Anatomia lęku jest bardzo ważną częścią teorii psychoanalitycznej. Jednak do tej pory nie ma jasnej i wyraźnej teorii, która tłumaczyłaby, czym tak naprawdę są lęk i strach. Należy również zwrócić uwagę, że nie są to pojęcia jednoznaczne. Strach jest negatywnym stanem emocjonalnym, który jest dla człowieka nieprzyjemny i zawsze sygnalizuje jakieś niebezpieczeństwo pochodzące z zewnątrz. W przypadku strachu jego przyczyna znajduje się w środowisku zewnętrznym - fizycznym lub społecznym. Dla człowieka oznacza to, że przyczyny strachu są mu znane i może on podejmować próby obrony przed emocją strachu. Natomiast lęk jest objawem zagrożenia wewnętrznego. Jest więc to przyczyna nie do końca określona i człowiek nie uświadamia jej sobie dokładnie. Poza tym, jeżeli do końca człowiek nie jest świadomy przyczyn swojego lęku to nie może podjąć próby ucieczki przed nim lub obrony przed jego wpływem. W związku z tym zwalczanie strachu jest procesem o wiele prostszym niż zwalczanie lęku, z tego względu, że człowiek nie zna jego źródeł. Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje lęków: lęk normalny, jest to lęk rzeczywisty. Natomiast lęk neurotyczny jest lękiem przesadzonym.

Psychoanalitycy zajmują się również psychoterapią swoich pacjentów. Psychoterapia jest drogą pacjentów do samodzielności. Jest to systematyczny i celowy sposób modyfikowania i korygowania osobowości. Jest to również proces, w którym leczone są zaburzenia emocjonalne. W przypadku leczenia wykorzystuje się różnorodne środki psychologiczne. Zalicza się do nich metodę toku słów, dyskursu, mimiki, tworzenia z pacjentem więzi emocjonalnej, czy też nauczanie pacjenta nowych umiejętności. Psychoterapia również ma wiele odmian tworzonych w konsekwencji rozwoju praktyk psychoanalitycznych. Na przykład istnieje psychoterapia analityczna, psychoterapia Gestalt, jak również psychoterapia grupowa i indywidualna.