Wypracowania

Płeć mózgu

Mózgi kobiet i mężczyzn różnią się między sobą budową anatomiczną, funkcjonalną i sposobami przetwarzania informacji. Dlaczego więc nadal dziwią nas, niepokoją i nierzadko irytują odmienne zachowania obu płci?

Pierwsze eksperymenty badające zagadnienie różnic międzypłciowych prowadził w londyńskim South Kensington Museum słynny naukowiec Francis Galton w 1882 roku. Udało mu się wtedy zidentyfikować kilka obszarów, w których wystąpiły różnice między płciami - odkrył, że kobiety mają większą wrażliwość na ból, a mężczyźni są bardziej odporni na stres, ostre, świszczące dźwięki i mają silniejszy chwyt. Minęła dekada i kolejne badania, tym razem w Stanach Zjednoczonych, wykazały, że mężczyźni wypowiadają się swobodniej niż kobiety i preferują czerwoną barwę, natomiast płeć piękna używa słownictwa konwencjonalnego i woli niebieski kolor. Dowiedziono także, że mężczyźni rozumują w sposób abstrakcyjny i ogólny, a kobiety zdecydowanie lepiej rozwiązują praktyczne, konkretne problemy.

Wiele badań nad różnicami interseksualnymi zaprezentowano w książce "Płeć mózgu" autorstwa Anne Moire i Davida Jessela. Niektóre informują o rzeczywistych zależnościach pomiędzy płcią a budową mózgu i właściwościami procesu myślenia.

Herbet Landsell, amerykański psycholog, prowadząc badania w ośrodku naukowym w Bethesda, odkrył, że uszkodzenie tych samych obszarów mózgu u kobiet i u mężczyzn nie daje takich samych skutków. Jeżeli mężczyźnie cierpiącemu na epilepsję na padaczkę usunięto obszar prawej półkuli odpowiedzialny za percepcję przestrzeni i kształtów, na ogół miał on potem gorsze wyniki w testach na orientację przestrzenną. Natomiast kobiety-epileptyczki z takim samym rodzajem uszkodzenia nie wykazywały pogorszenia zdolności do orientacji w przestrzeni w porównaniu do stanu przed operacją.

Lewa, prawa

Landsell testował również efekty uszkodzeń lewej półkuli, odpowiedzialnej za produkcję i rozumienie mowy. Skutki były podobne, jak w przypadku pierwszej serii eksperymentów - u mężczyzn następowała utrata zdolności językowych; u kobiet dochodziło do minimalnego pogorszenia sprawności językowej. Jak się okazało, trudności z werbalizacja występują znacznie częściej u mężczyzn, niż u płci pięknej.

Analizując wyniki badań, Landsell stwierdził, że ośrodki mózgowe kontrolujące umiejętności przestrzenne i językowe muszą być u kobiet rozmieszczone 'symetrycznie' w obu półkulach, zaś u mężczyzn są zlokalizowane dokładnie w jednej połowie mózgu - zdolności językowe w lewej, a przestrzenne w prawej.

Te same eksperymenty przyczyniły się do wykrycia specjalizacji obu półkul męskiego mózgu. Otóż prawa męska półkula jest mistrzynią w nadzorowaniu funkcji wzrokowych, a lewa - słownych. Badani polegało na rejestrowaniu zapisu pracy mózgu (EEG) podczas wykonywania zadania, polegającego na utworzeniu ze zwykłej kartki papieru formy trójwymiarowej. Okazało się, że u chłopców silnie pobudzona była prawa półkula; u dziewcząt "pracowały" obie. Gdy chłopcom eksponowano po raz pierwszy kartkę tylko do lewego oka, czyli do prawej półkuli, wówczas lepiej wypadali w całym zadaniu. Mózg dziewczynek nie zwracał uwagi na to, które oko było pierwsze.

Co ciekawe, mężczyzna z uszkodzoną prawą półkulą nie sprawdziłby się w roli krytyka sztuki, gdyż upośledzona jest u niego zdolność dokonywania oceny ze względu na aspekt twórczy lub estetyczny. U kobiet nie obserwuje się takich deficytów.

Na podstawie tych badań wywnioskowano także, że im bardziej męski mózg jest podobny do kobiecego, tym bardziej rozproszone są jego funkcje. U mężczyzn, którzy w łonie matki odebrali mniejszą niż przeciętna ilość testosteronu, można stwierdzić kobiecy schemat organizacji funkcjonalnej mózgu.

Doreen Kimura również porównywała budowę półkul mózgowych między płciami. Udało jej się dowieść, że lewa półkula kobiecego mózgu jest skonstruowana inaczej niż ta sama część mózgu męskiego. U mężczyzn ośrodki mowy, odpowiadające za takie umiejętności, jak opanowanie gramatyki, ortografii i fonetyki znajdują się w przedniej i tylnej części lewej półkuli , zaś u kobiet koncentrują się w przedniej jej części.

Wyżej wymienione różnice powodują, że kobiety i mężczyźni inaczej myślą. Pokazują też, że sprawność czy talent w określonej dziedzinie zależą od stopnia przystosowania danego obszaru mózgu do pełnienia konkretnej funkcji.

Nerw pełen emocji

Od lokalizacji ośrodka-kontrolera w mózgu zależą nie tylko intelekt i specyficzne predyspozycje, lecz także percepcja emocji. Istnieją wyraźne różnice wynikające z płci mózgu. Mężczyźni rozpoznają emocjonalną treść przekazu pod warunkiem, że jest on kierowany do prawej półkuli. W mózgu kobiety obie półkule dekodują znaczenie bodźców emocjonalnych.

Różnice te są przede wszystkim konsekwencją odmiennej budowy ciała modzelowatego u kobiet i u mężczyzn. Ciało modzelowate, inaczej spoidło wielkie, to wiązka włókien nerwowych łącząca obie półkule. W ten sposób zapewniony jest przepływ informacji między półkulami. Jednak uwaga naukowców koncentruje się na jednej części ciała modzelowatego, która u kobiet jest grubsza niż u mężczyzn (wiedzy tej dostarczyły analizy próbek pobranych podczas sekcji zwłok). Stosunek ogólnej wagi spoidła wielkiego do wagi mózgu jest u kobiet wyższy. W kobiecym mózgu jest więcej włókien odpowiedzialnych za międzypółkulową wymianę informacji, w związku tym jest ona szybsza i szersza. Ilość połączeń nerwowych budujących spoidło przekłada się na większa sprawność językową, stąd kobieca mowa jest zazwyczaj bardziej wyrafinowana, poprawna i płynna.

Kobieca intuicja? Również jest związana z budową mózgu zależną od płci. Ośrodki generujące i kontrolujące doznania emocjonalne w męskim mózgu znajdują się w półkuli prawej. Niestety, umiejętność ich werbalnego wyrażania podlega kontroli półkuli lewej. Co prawda obie są połączone ciałem modzelowatym, ale u mężczyzn jest ono cieńsze, dlatego trudniej jest mu przełożyć uczucia na słowa, co zazwyczaj w związkach staje się problemem.

Kobieca ekspresja emocjonalna i przysłowiowa intuicja są facylitowane przez lepszą budowę połączeń międzypółkulowych, która jednakże oznacza także przemożny wpływ doznawanych przez kobietę emocji na procesy poznawcze, na cały tok rozumowania.

Seks w sieci

Wzajemny pociąg fizyczny obu płci jest konsekwencją różnic między nimi. Istnieją teorie głoszące, że mózg mężczyzny predysponuje go do zachowań agresywnego seksualnie łowcy. Mężczyznom zawsze brakuje seksu, kobietom - dodatków. Taki punkt widzenia uprawnia do twierdzenia, że świat męski to świat rzeczy, a kobiecy - uczuć. Dlatego nie powinno być kontrowersyjnym odbieranie przez mężczyzn pornografii w sposób przedmiotowy i bezosobowy. Taka już męska natura, że seksu samego w sobie nie łączą z konkretną partnerką, interesuje ich sam akt. Natomiast kobiety nie są wdzięcznymi adresatkami pornografii, gdyż nie potrafią oddzielić doznań erotycznych od osoby partnera.

Mężczyźni boleśnie odczują przypadkowy seks partnerki z innym. Kobiety nie poradzą sobie z długotrwałym związkiem partnera z inną.

Ogólnie rzecz biorąc, można pokusić się o następującą złotą myśl: mężczyźni chcą seksu, a kobiety związku. Albo, jak kto woli: mężczyźni pragną ciała, a kobiety uczucia. O ileż bardziej dojrzałe i satysfakcjonujące byłyby ich relacje, gdyby potrafili wzajemnie rozpoznać i zrozumieć swoje zdeterminowane przez budowę mózgu role…

W środowisku psychologów popularna jest anegdota, będąca przejaskrawioną ilustracją damsko-męskich nieporozumień: mężczyzna, którego partnerka poprosiła o okazanie jej więcej uczucia, po prostu umył jej samochód.

Pytanie czy takie twierdzenia nikogo nie krzywdzą i zbyt wiele nie upraszczają.

Skąd biorą się różnice?

O naszej płci decydują oczywiście geny, zawierające projekt cech indywidualnych. Różnimy się międzypłciowo wszystkimi komórkami ciała - kobiety mają inny zestaw chromosomów niż mężczyźni; one są XX, oni - XY. Jeżeli plemnik zapładniający komórkę jajową, która jest X, jest "iksem" to poczęta zostanie dziewczynka, jeżeli plemnik jest "igrekiem" będzie chłopiec.

Co oprócz genów

Płeć determinuje także poziom hormonów. Jeżeli poziom tak zwanych męskich hormonów (w tym testosteronu) będzie zbyt niski, rozwinie się płód płci żeńskiej; dopiero gdy stężenie tych hormonów będzie odpowiednio wysokie rozwinie się płód płci męskiej.

Określona płeć "fizyczna" ustala się około szóstego, siódmego tygodnia ciąży. Tożsamość płciowa, za której rozwój odpowiada mózg, także nie powstaje od razu po zapłodnieniu. Niezwykle interesujący jest fakt, że w naturalnej, "neutralnej" postaci mózg funkcjonuje wg wzorca żeńskiego. Jeśli więc genetyczna płeć płodu odpowiada temu modelowi - zmiany rozwojowe nie będą duże. Co innego, kiedy urodzić ma się genetyczny chłopiec - radykalne zmiany wymagają radykalnych działań, płód męski zostaje "dostymulowany" potężną dawką testosteronu. W okresie prenatalnym stężenie tego hormonu we krwi jest czterokrotnie wyższe od jego poziomu w dzieciństwie - i wzrasta do podobnych wartości dopiero w okresie adolescencji.

Wyróżnić można cztery stadia rozwoju płciowego mózgu (za Miltonem Diamondem):

1) podstawowe modelowanie płciowe, wybór wzorca zachowania agresywność vs bierność;

2) wykształcanie się płciowej tożsamości, czyli mamy taką płeć, jaką wybierzemy sobie sami;

3) wybór obiektu zainteresowania płciowego, określenie preferencji seksualnych;

4) powstanie ośrodków kontroli funkcjonowania narządów płciowych, w tym mechanizmu orgazmu.

Model Diamonda bardzo dobrze sprawdza się przy rozpoznawaniu i wyjaśnianiu zdrowych zachowań seksualnych i dewiacji.

Zdaniem badaczy powszechność małżeństwa jest świadectwem triumfu kobiecego mózgu i woli.

Kobiety - lepsze czy gorsze

Havelock Ellis (1894) w swoich badaniach wykazał, że kobiety są sprytniejsze od mężczyzn, lepiej udają i współczują, są bardziej cierpliwe i schludne. Przyznał kobietom, ze jako naukowcy są dokładniejsze, ale za to niesamodzielne, niezbyt twórcze i ograniczają się do wąskiego kręgu zainteresowań. A geniusz Marii Curie-Skłodowskiej objawił się dzięki szczęśliwemu małżeństwu z odpowiednim człowiekiem, zawartemu we właściwym momencie. mają wyraźną przewagę nad mężczyznami, jeśli chodzi o spryt, pamięć, umiejętność udawania, zdolność do współczucia, cierpliwość i schludność. Ellis sądzi, że kobiety niechętnie przyjmują analityczny punkt widzenia, ponieważ w ten sposób narażają na szwank sferę swoich emocji, główną siłę napędową ich aktywności.

Kobiety mają gorszą wyobraźnię przestrzenną. Mężczyźni znacznie sprawniej radzą sobie w rysowaniu, konstruowaniu trójwymiarowych przedmiotów, lepiej wizualizują. Wyniki najprostszego testu badającego te zdolności (składanie przestrzennego urządzenia w ograniczonym czasie) pokazują, że tylko 25% kobiet wypada nim lepiej od mężczyzn. Poza tym najwyższe miejsca na skali umiejętności technicznych zajmują mężczyźni; dwa razy więcej najlepszych miejsc, niż kobiety.

U chłopców wyraźnie lepsza jest koordynacja wzrokowo-ruchowa. To oni są lepszymi piłkarzami i budowniczymi - nawet jeżeli ograniczają się do układania domków z klocków. Są zdolni do odwzorowania w wyobraźni planu budowy, toru lotu piłki, kąta nachylenia lustra wody w przechylonej szklance. Częściej są utalentowani matematycznie, są sprawnymi strategami - i dlatego wygrywają bitwy, te rzeczywiste i te szachowe.

Poza tym, mają bardziej niż kobiety sprawny wzrok, zwłaszcza w świetle o wysokim natężeniu.

Kobiety zwracają uwagę głownie na obiekty i relacje społeczne, mężczyźni - na obiekty i relacje pozaspołeczne.

Neutralna inteligencja

Na przełomie XIX i XX wieku zaczęto zastanawiać się, czy istnieje wskaźnik sprawności intelektualnej płciowo neutralny. Iloraz inteligencji (IQ) wyznaczany przy pomocy baterii testów opracowanych przez Davida Wechslera przechylał bowiem szalę na korzyść jednej z płci. Zdaniem Wechslera wyniki około trzydziestu testów wykazywały różnice między płciami. Świat nauki nie potrafił jednak przyjąć do wiadomości, że jest to wystarczająco wiarygodne świadectwo występowania rzeczywistych różnic między kobiecy a męskim mózgiem. Stąd określenie "cechy kobiece" i "cechy męskie" - taka wczesna poprawność polityczna. I wyniki mogły, teoretycznie, być podobne.

Różnice w budowie i funkcjach kobiecych i męskich mózgów były bagatelizowane, zbywane milczeniem, a najczęściej zrównywane z konsekwencjami warunków społecznych. Badania jednakże prowadzono nadal, po cichu. Rozbieżności pomiędzy średnimi wynikami kobiet i mężczyzn w rozmaitych testach IQ osiągały pułap 25, a nawet 30% - jak wiadomo różnice na poziomie 5% istotnie wpływają na poziom sprawności w danej dziedzinie.

Dzięki tym eksperymentom okazało się, że wnioski z pierwotnych badań, dotyczące słabszego funkcjonowania intelektualnego kobiet były błędne.

Oczywiście, nie należy rozpatrywać tego problemu badawczego, a zarazem społecznego w kategoriach "gorszy"-"lepszy". Wszelkie generalizacje i skróty myślowe nie służą nauce.

Trzeba umieć przyznać, że w niektórych dziedzinach lepiej sprawdza się silna, brzydka płeć, zaś w innych piękna i słaba. Uznanie takiego stanu rzeczy pozwoli na budowanie dojrzałych relacji intymnych, bliskich stosunków społecznych i wydajnych zawodowych.

Wierszokletki i poeci?

Poezja kobiet różni się od twórczości mężczyzn. Mężczyźni podczas rymowania wykorzystują głównie lewą półkulę mózgu, a kobiety obydwie.

Badania na uniwersytecie w Yale polegały na monitorowaniu przy użyciu fMRI (czynnościowego rezonansu magnetycznego) aktywności mózgów osób badanych, które w tym czasie samodzielnie układały proste rymowanki lub rymowały do prezentowanych przez eksperymentatorów słów. Badano mężczyzn i kobiety, wykorzystano trzy testy werbalne i jeden wizualny. Jak się okazało, podczas badania u mężczyzn pobudzony był obszar lewego płata czołowego, a u kobiet części prawego i lewego płata czołowego.

Ten bardzo interesujący eksperyment wykazał, że mężczyźni i kobiety w różny sposób przetwarzają i opracowują słowa.

Reakcje na bodźce

Kobiety są bardziej wrażliwe emocjonalnie. Ma to związek z cyklem miesięcznym i fluktuacją poziomu hormonów. Kobieta jest w bardzo optymistycznym i towarzyskim nastroju tuż przed owulacją (jajeczkowaniem), jej stan emocjonalny jest zrównoważony. Potem, im bliżej menstruacji, tym gorzej - kobieta staje się labilna emocjonalnie i bardzo drażliwa.

Wychowanie

Wzorce socjalizacji są różne w zależności od płci dziecka. Otoczenie daje dziewczynce przyzwolenie na ekspresyjne wyrażanie pełnego wachlarza emocji, pokazywanie wrażliwości, ćwiczenie empatii. Zadaniem chłopca jest kreowanie się na "twardziela" posiadającego pełną kontrolę nad własnymi uczuciami i doznaniami. Społeczne oczekiwania są zgodne z biologią mózgu - kobiety powinny być bardziej, a mężczyźni mniej reaktywni.

"Nie zauważyłem" - "Nie zauważyłam"

Mężczyźni brylują w matematyce i czytaniu map (na 13 uzdolnionych matematycznie chłopców przypada jedno dziewczę); kobiety lepiej rozpoznają charaktery ludzkie. Mąż nie zauważy nowej żoninej koafiury lub bluzki, jednak pewne jest, że nie przeoczy najdrobniejszej rysy na lśniącej karoserii swojego auta.

Rozum na centymetry

W 1911 roku niemiecki uczony Bayerthal zawyrokował: profesor chirurgii musi mieć minimum 52-53-centymetrowy obwód głowy; poniżej tego wymiaru nie można oczekiwać żadnej znaczącej działalności intelektualnej. Co więcej: przy obwodzie poniżej 50,5 cm nie można mówić o normie intelektualnej. Stąd wniosek, że wśród kobiet nie ma geniuszy, bo też być nie może!

Podobne poglądy głosił francuski badacz Gustave Le Bon, który twierdził, że rozmiar mózgu przeciętnej paryżanki jest zbliżony do rozmiaru mózgu przeciętnego goryla… Dla niego niższość intelektualna kobiet była rzeczą oczywistą.

Mózg męski i mózg kobiecy

Funkcja

Lokalizacja

Efekt

Język

(gramatyka, ortografia itp.)

M: przód i tył lewej półkuli

K: przód lewej półkuli

Rozproszenie ośrodków

Skupienie ośrodków

Słownictwo, definiowanie pojęć

M: przód i tył lewej półkuli