Ludwig van Beethoven
Życiorys kompozytora
Ludwig van Beethoven był jednym z najważniejszych twórców w historii muzyki. Urodził się w Bonn w roku 1770 w muzykalnej rodzinie - już dziadek i ojciec zawodowo zajmowali się muzyką. Jego niezwykły talent muzyczny ujawnił się bardzo wcześnie, bo już w roku 1783 po raz pierwszy opublikowano jego kompozycje. Trudna sytuacja w rodzinie (ojciec był alkoholikiem) zmusiła go do zarabiania na utrzymanie najbliższych. Udało mu się wtedy objąć posadę pomocnika nadwornego organisty. Kiedy miał 18 lat wyjechał do Wiednia, gdzie poznał Mozarta i przez dwa tygodnie był jego uczniem. Niestety, kiedy dowiedział się o śmierci matki musiał wracać do rodzinnego miasta. Tam przez pięć lat utrzymywał się udzielając lekcji. W roku 1792 Beethoven ponownie przyjechał do Wiednia na zaproszenie Józefa Haydna, jednak Mozart już nie żył. Wtedy Ludwig zaczął studiować kompozycję u Józefa Haydna, najwybitniejszego w tym czasie kompozytora w Wiedniu. W tym mieście Beethoven miał pozostać już do końca życia.
Beethoven był prawdziwym wirtuozem fortepianu i jego gra robiła zawsze silne wrażenie na publiczności. Szybko więc stał się bardzo popularnym pianistą a także cenionym nauczycielem. Bardzo dużo komponował, tak że w wieku dwudziestu kilku lat swoje kompozycje bez problemu sprzedawał wydawnictwom. Miał również wiele cennych znajomości i kontaktów nawiązanych jeszcze w Bonn, które umożliwiały mu koncertowanie w najbogatszych salonach Wiednia.
Jednak jeszcze przed ukończeniem 30 roku życia Ludwig zauważył u siebie pierwsze objawy głuchoty. Początkowo nie mówił o tym nikomu, jednak zaczął unikać ludzi. Lekarze nie byli zgodni, co to za choroba męczy kompozytora, jednak wszyscy mówili, że jest ona nieodwracalna i kiedyś Beethoven całkowicie ogłuchnie. To było ogromnym ciosem dla młodego człowieka poświęconego muzyce, przed którym świt stał otworem. Myślał w tym czasie o samobójstwie, jednak jego silny charakter przezwyciężył złe myśli. Wtedy to jeszcze więcej i intensywniej zaczął komponować. Z pewnością też jego silny charakter miał duży wpływ na wolniejszy postęp choroby - dopiero 19 lat później, kiedy zbliżał się do pięćdziesiątki, zupełnie utracił słuch.
Jednak nawet wtedy nadal komponował - głównie dla siebie oraz, jak to kiedyś powiedział krytykowi muzycznemu, "dla przyszłych czasów". W tym czasie zaprzestał także publicznych występów.
Niemoc i kalectwo, jakie dotknęło kompozytora, sprawiło, że odciął się od ludzi, stał się oschły i nieprzyjemny. Miał kilka okazji by się ożenić, jednak nie potrafił podjąć takiej decyzji. Po raz pierwszy poważnie zakochał się dopiero gdy miał 30 lat. Jednak hrabina Giuletta Guiccaridi po długim czasie czekania na decyzję kawalera, zniechęciła się i wyszła za innego mężczyznę. Kolejną ważną kobietą w jego życiu była kuzynka Józefina, jednak i ona odrzuciła Ludwiga kiedy zorientowała się, że tak bardzo zwleka on z decyzją o małżeństwie. Potem Beethoven zakochał się jeszcze w Teresie Malfatti, jednak i te plany się nie powiodły. Znane są nam jednak listy Beethovena, które pisał około roku 1812 do "nieśmiertelnej ukochanej", nie wiadomo jednak kim była ta kobieta. Najwyraźniej jednak kompozytor odrzucił plany o małżeństwie. Wkrótce potem zmarł jego brat pozostawiając żonę i dziewięcioletniego synka, Karla. Beethoven uważał swoją szwagierkę za niezrównoważoną psychicznie, dlatego domagał się prawa do opieki nad siostrzeńcem. Po trzech latach sąd przyznał mu rację, jednak wtedy ich wzajemne stosunki zaczęły gwałtownie się pogarszać. Beethoven wywierał na bratanku ogromną presję, której Karl nie mógł znieść. Skończyło się to jego nieudaną próbą samobójczą, po której Beethoven popadł w ogromne przygnębienie.
Niezwykły jest fakt, że Beethoven, pomimo swej głuchoty, nie tylko nie obniżył poziomu swoich kompozycji - co w jego stanie byłoby już wielkim wyczynem - ale wręcz przeciwnie - to właśnie w ostatnim okresie życia powstały najwspanialsze jego dzieła i jego muzyka osiągnęła jeszcze wyższy poziom artystyczny.
Beethoven zmarł w Wiedniu przeżywszy pięćdziesiąt siedem lat - w roku 1827.
Wśród niezwykle bogatej twórczości kompozytora najważniejsze miejsce zajmuje dziewięć symfonii, 32 sonaty fortepianowe, pięć koncertów na fortepian i orkiestrę, dziesięć sonat na skrzypce i fortepian, a także kwartety smyczkowe, pieśni, opera "Fidelio". Wszystkie utwory Beethovena są przesiąknięte intensywnymi emocjami, co w połączeniu z mistrzowską techniką zapewniło im nieśmiertelność.
Twórczość Beethovena wywarła wielki wpływ na wielu innych kompozytorów, przede wszystkim zaś na Franciszku Schubercie, Piotrze Czajkowskim czy Richardzie Wagnerze.
Do dziś Beethoven uznawany jest za jednego z największych kompozytorów wszechczasów.
Kalendarium życia
1770 - narodziny kompozytora w Bonn w Niemczech.
1782 - pierwsza posada - asystent organisty na dworze w Kolonii.
1787 - podróż do Wiednia i lekcje i Mozarta.
1795 - pierwszy publiczny koncert w Wiedniu, a także pierwsze publikacje Beethovena.
1800 - koncert, który rozsławia imię Beethovena poza granicami Austrii.
1802 - pierwsze objawy głuchoty, depresja kompozytora.
1808 - prawykonania dwóch wielkich Symfonii Beethovena: V oraz VI.
1819 - ostateczna utrata słuchu.
1826 - próba samobójcza bratanka będącego na wychowaniu Beethovena; powstaje ostatni utwór kompozytora.
1827 - śmierć kompozytora w Wiedniu.
Najważniejsze utwory
Symfonie:
- I Symfonia C-dur op. 21
- II Symfonia D-dur op. 36
- III Symfonia Es-dur "Eroica" op. 55
- IV Symfonia B-dur op. 67
- V Symfonia c-moll op. 67
- VI Symfonia F-dur op. 93
- VII Symfonia A-dur op. 92
- VIII Symfonia F-dur op. 93
- IX Symfonia d-moll z udziałem chóru op. 125
Koncerty:
- III Koncert fortepianowy c-moll, op. 37
- IV Koncert fortepianowy G-dur, op. 58
- V Koncert fortepianowy Es-dur "Cesarski", op. 73
- Koncert skrzypcowy D-dur, op. 61
- Koncert potrójny C-dur, op. 56
Sonaty:
- Sonata fortepianowa nr 8 c-moll "Patetyczna", op. 13
- Sonata fortepianowa nr 14 Es-dur, cis-moll "Księżycowa", op. 27
- Sonata fortepianowa nr 23 f-moll "Appassionata", op. 57
- Sonata fortepianowa nr 26 Es-dur "Das Lebewohl", op. 81a
- Sonata fortepianowa nr 29 B-dur "Hammerklavier", op. 106
- Sonata skrzypcowa F-dur "Wiosenna", op. 24
- Sonata skrzypcowa A-dur "Kreutzerowska", op. 47
Inne:
- Trio fortepianowe B-dur "Arcyksiąże", op. 97
- Liczne chorały
- Fantazja c-moll op. 81
- Missa solemnis D-dur, op. 12
- Opera "Fidelio" op. 72
Cytaty dotyczące kompozytora:
- "Od dwóch lat zupełnie przestałem udzielać się towarzysko. Nie mogę przecież powiedzieć ludziom tak po prostu: Jestem głuchy" - Ludwig van Beethoven, 1801 rok.
- "Ach, zdało mi się nie do pomyślenia opuścić świat zanim stworzę to wszystko, do czego czułem się powołany" - Ludwig van Beethoven po przezwyciężeniu myśli samobójczych spowodowanych postępującą głuchotą, 1802 rok.
- "Trudny charakter, nieposkromiona osobowość" - Johann Wolfgang Goethe o Beethovenie, 1812 rok.
- "Ludzki rozum nie jest tworem na sprzedaż" - Ludwig van Beethoven, 1822 rok.
Fryderyk Chopin
Życiorys kompozytora
Fryderyk Chopin przyszedł na świat 1 marca 1810 r. Pochodził z rodziny inteligenckiej. Ojciec Fryderyka, Mikołaj, przybył do Polski w roku 1787, a pięć lat później zaczął uczyć języka francuskiego w domu hrabiów Skarbków.
Mały Fryderyk pierwsze lekcje fortepianu pobierał u matki, Justyny z Krzyżanowskich, już jako kilkuletni chłopiec. Bardzo szybko zaczął dawać koncerty dobroczynne, które nierzadko odbywały się w domach warszawskich arystokratów. W wieku lat trzynastu zaczął uczęszczać do Liceum Warszawskiego. W szkolnej ławie zasiadał m. in. z J. Fontaną, T. Woyciechowskim czy J. Matuszyńskim. Trzy lata później, po ukończeniu liceum, rozpoczął studia w Szkole Głównej Muzyki w Warszawie, gdzie jego nauczycielem fortepianu był Józef Elsner, który od razu zauważył, że ma do czynienia z niezwykłą osobowością muzyczną. Na świadectwie ukończenia szkoły napisał Fryderykowi "Geniusz muzyczny". Również w Szkole Głównej Muzyki zetknął się Chopin z K. Brodzińskim, L. Osińskim i F. Bentkowskim, którzy w tym czasie wykładali na uczelni.
Pasją Fryderyka była polska muzyka ludowa. Znalazło to wyraz w jego utworach, w których często możemy usłyszeć stylizowane tańce - czyli przekształcone w utwory wirtuozowskie, mające wysoką wartość artystyczną, już nie użytkową.
W okresie studiów młody Fryderyk był również częstym gościem na koncertach Opery Warszawskiej. Tam miał okazję posłuchać takich kompozytorów i wirtuozów jak Maria Szymanowska, Karol Lipiński, Johann Nepomuk Hummel, czy Niccolo Paganini.
Niestety, sytuacja polityczna w Polsce stała się przyczyną emigracji wielkiego kompozytora. 11 października 1830 r., niedługo przed wybuchem powstania listopadowego dał on w Warszawie ostatni koncert publiczny. Niedługo potem, 2 listopada 1830 r., na zawsze już opuścił kraj i udał się do Paryża. Tam zetknął się z wieloma rodakami, którzy po klęsce powstania wyjechali z kraju w ucieczce przed internowaniem. Wśród uchodźców byli przede wszystkim żołnierze, którzy bezpośrednio uczestniczyli w walkach, politycy, literaci jak Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Julian Ursyn Niemcewicz, a nawet niektórzy warszawscy przyjaciele Chopina - Stefan Witwicki i Bohdan Zaleski. W Paryżu Chopin rozpoczął intensywne życie towarzyskie - związał się z tzw. "Wielką Emigracją", wstąpił do Towarzystwa Literackiego Polskiego, grał, a często nawet sam organizował koncerty dobroczynne, z których dochód przeznaczony był na potrzeby ubogich emigrantów. W ten sposób jego pozycja, również jako artysty, bardzo szybko urosła. Nawiązał wtedy liczne przyjaźnie z takimi muzykami jak F. Liszt, H. Berlioz, F. Hiller, A. Franchômme, R. Schumann. W roku 1832 odbył się w Paryżu pierwszy publiczny koncert Chopina, po którym publiczność oszalała na punkcie młodego pianisty i kompozytora. Pociągnęło to za sobą kontrakt, jaki niedługo potem podpisał Chopin z najważniejszą paryską firmą wydawniczą.
Podstawowym źródłem utrzymania Chopina były jednak lekcje fortepianu. Jego uczniami byli przedstawiciele zarówno polskiej, jak i francuskiej arystokracji. Dlatego też często gościł w ich salonach występując jako pianista, co było zresztą jego ulubioną formą dawania koncertów. Umiejętności pianistyczne Chopina często porównywane były do umiejętności tak wybitnych pianistów jak F. Liszt, F. Kalkbrenner, H. Herz i Z. Thalberg. Jednak w przeciwieństwie do nich Chopin nie przepadał za publicznymi występami, wolał koncerty bardziej kameralne.
Po wyjeździe do Paryża Chopin otrzymał status politycznego uchodźca i nie mógł już wrócić do kraju. Jednak bardzo tęsknił za najbliższą rodziną. By nie czuć się tak bardzo samotnym, zamieszkał z A. Hoffmanem, lekarzem i powstańcem, a potem z J. Matuszyńskim, również lekarzem i uczestnikiem walk.
Kiedy dowiedział się, że jego rodzice jadą na kurację do Karlsbadu, sam również tam podążył. W drodze powrotnej odwiedził Drezno, gdzie spotkał warszawskich znajomych, rodzinę Wodzińskich. Tam poznał ich córkę Marię, bardzo utalentowaną muzycznie. Chopin pokochał ją całym sercem. Podczas następnych wakacji, kiedy przebywał wraz z Marią i jej matką w Marienbadzie, oświadczył się. Jego oświadczyny zostały wprawdzie przyjęte przez rodziców Marii, jednak pod jednym warunkiem - że będzie on dbał o swoje zdrowie. Miało to charakter nieoficjalny i do tego małżeństwa nigdy nie doszło, gdyż rok później państwo Wodzińscy, bardzo zaniepokojeni nieregularnym trybem życia Fryderyka i jego częstymi chorobami, uznali, że nie jest odpowiednim kandydatem na męża dla Marii. Dla Chopina decyzja ta była silnym ciosem. Wszystkie listy otrzymane od Wodzińskich związał razem i podpisał "moja bieda".
Jednak krótko potem poznał sześć lat starszą sławną francuską pisarkę używającą pseudonimu George Sand. Była to rozwódka z dwójką dzieci, która potrafiła dać Chopinowi wszystko to, za czym tęsknił od czasu wyjazdu z kraju - niezwykłą czułość, ciepło i troskę. W zimie 1838 roku razem wyjechali na Majorkę, jednak panujący tam klimat nie sprzyjał chorowitemu Chopinowi. Pojawiły się u niego pierwsze symptomy gruźlicy. Przez długie tygodnie nie był nawet w stanie wyjść z domu, dlatego też poświęcił się kompozycji. W tym czasie napisał takie arcydzieła jak słynny cykl 24 Preludiów, Scherzo cis-moll, Ballada F-dur, Polonez c-moll. Po powrocie z Majorki w roku 1839 Chopin zamieszkał w posiadłości swojej przyjaciółki w Nohant w Marsylii wierząc, że tamtejszy klimat przyniesie mu poprawę. Od tej pory każde wakacje spędzali tam razem, jedynie na zimę wracając do Paryża. Był to jeden z najszczęśliwszych okresów w życiu kompozytora, skomponował też wtedy najwięcej swoich utworów. To właśnie w Nohant napisał swoje najdoskonalsze dzieła. W Paryżu Chopina i George Sand traktowano jak małżeństwo, pomimo, iż oficjalnie nim nie byli. Obracali się w tych samych kręgach artystycznych, mieli wspólnych przyjaciół, takich jak E. Delacroix, M. Ferdinande Viardot, A. Mickiewicz. Przez wiele lat darzyli się głęboką miłością i przyjaźnią. Jednak dorastający syn George żywił do Chopina coraz większą wrogość, a ponieważ miał on ogromny wpływ na matkę, między kochankami dochodziło do coraz ostrzejszych konfliktów. W końcu, w lipcu 1847 roku, doszło między nimi do ostatecznego zerwania.
Był to ogromny cios dla Chopina który niemalże całkowicie przestał komponować. W kwietniu 1848 roku uczennica Chopina, Jane Stirling, namówiła kompozytora by wyruszył w podróż do Anglii. Sama pochodziła ze Szkocji, więc razem z siostrą organizowała Chopinowi liczne koncerty w różnych miejscowościach. Jednak ten bardzo intensywny tryb życia - ciągłe występy i podróże - oraz wilgotny klimat wpłynęły niekorzystnie na zdrowie kompozytora. Ostatni publiczny koncert odbył się 16 listopada 1848 roku w Sali Guildhall w Londynie, gdzie Chopin wystąpił na rzecz polskich emigrantów pomimo trawiącej go wysokiej gorączki. Wkrótce powrócił do Paryża, jednak bardzo szybko postępująca gruźlica nie pozwalała mu udzielać już lekcji. W lecie 1849 roku z Warszawy przyjechała Ludwika, najstarsza siostra Fryderyka, by opiekować się chorym bratem. Jednak już 17 października Chopin zmarł. Jego ciało pochowano na paryskim cmentarzu Pére-Lachaise, a serce, zgodnie z ostatnią wolą kompozytora, jego siostra przywiozła ze sobą do Warszawy. Zostało tam wmurowane w urnie w filar kościoła św. Krzyża.
Kalendarium życia
1810 - narodziny kompozytora w Żelazowej Woli pod Warszawą.
1817 - pierwsza publikacja utworu chłopca - Poloneza g-moll.
1818 - pierwszy publiczny występ Chopina podczas koncertu dobroczynnego.
1823 - rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim.
1826 - rozpoczęcie nauki w Szkole Głównej Muzyki w Warszawie.
1830 - oficjalny debiut młodego kompozytora, wyjazd z kraju.
1831 - podróż do Paryża, powstanie wielu dramatycznych dzieł, m.in. "Etiudy rewolucyjnej".
1838 - spotkanie George Sand.
1849 - śmierć kompozytora w Paryżu.
Najważniejsze utwory
Na fortepian z orkiestrą:
- Koncert fortepianowy e-moll, nr 1, op. 11
- Koncert fortepianowy f-moll, nr 2, op. 21
- Wariacje B-dur na temat "La ci darem la mano" Mozarta, op. 2
- Fantazja A-dur na tematy polskie op. 13
- "Rondo a la Krakowiak" op. 14
- Andante spianato i Grande Polonaise Brillante Op. 21
Utwory kameralne:
- Trio g-moll op. 8
- Sonata g-moll op. 65
- Introdukcja i Polonez C-dur op. 3
Utwory fortepianowe:
- Sonata fortepianowa c-moll op. 4
- Sonata fortepianowa b-moll op. 35
- Sonata fortepianowa h-moll op. 58
- 55 mazurków
- 27 etiud
- 25 preludiów
- 19 nokturów
- 14 walców
- 10 polonezów
- 4 ballady
- 4 scherza
- impromptus
- Ecossaises
- Fantazja-Impromptu
- Fantazja
- Bolero
- Berceuse
- Barkarola
- Tarantella
- Allegro de concert
Pieśni
- 17 Pieśni polskich, op. 74
Cytaty dotyczące kompozytora:
- "Nie ma nic wstrętniejszego niż muzyka bez ukrytego znaczenia" - Fryderyk Chopin.
- "Jakże odpychająca ta George Sand! Czy to aby na pewno kobieta? Skłonny jestem w to wątpić" - Fryderyk Chopin po pierwszym spotkaniu z George Sand,1836 rok.
- "Pierwszy powiedział, ze umrę; drugi że właśnie wydaję ostatnie tchnienie; trzeci, że już nie żyje" - Fryderyk Chopin o lekarzach na Majorce, 1839 rok.
Piotr Czajkowski
Życiorys kompozytora
Piotr Iljicz Czajkowski urodził się w Wotkinsku w Rosji 7 maja 1840 roku. Pochodził z rodziny drobnych posiadaczy, jego ojciec był właścicielem kopalni rudy żelaza. Rodzice Piotra zaplanowali dla niego karierę prawnika - dlatego początkowo posłali go do renomowanej szkoły z internatem, a po jej ukończeniu - na uniwersytet. Nie było to jednak posunięcie dobre dla psychiki chłopca. W dzieciństwie otoczony był miłością rodziców, ale już wtedy wykazywał pewne wewnętrzne zahamowania, które bardzo utrudniały mu nawiązywanie kontaktów z ludźmi. Dlatego, kiedy mając osiem lat musiał opuścić rodzinny dom i zamieszkać w internacie przy szkole, to przymusowe odcięcie się od rodzicielskiej miłości już na zawsze odcisnęło trwałe piętno na jego psychice. Najlepszą pocieszycielką okazała się być dla Czajkowskiego muzyka. Już w dzieciństwie uczył się grać na fortepianie i wcześnie objawił swój muzyczny talent. Dlatego później prywatnie kontynuował naukę muzyki aż do chwili, gdy skończył 22 lata i podjął decyzję o porzuceniu studiów prawniczych i poświęceniu się muzyce. Wtedy to zaczął regularne studia muzyczne w konserwatorium w Petersburgu, a pierwszy koncert, na którym wykonał swoje własne utwory, odbył się zaledwie trzy lata później.
Dalsze życie Czajkowskiego było pełne sprzecznych emocji i zachowań. Utrzymywał wprawdzie stosunki z innymi rosyjskimi kompozytorami tworzącymi tzw. "Potężną gromadkę" - Modestem Mussorgskim, Nikołajem Rimskim-Korakowem, Aleksandrem Borodinem, Cezarem Cuim i Aleksandrem Dargomyżskim - jednak nigdy do końca nie identyfikował się z ich grupą.
Czuł, że atmosfera panująca w rodzinnym kraju nie wpływa na niego dobrze, przytłacza go, powoduje depresję -dlatego też często podróżował po Europie. Nie potrafił jednak znaleźć dla siebie odpowiedniego miejsca więc za każdym razem powracał do Rosji. Ponieważ miał problemy z nawiązywaniem kontaktów, bardzo obawiał się związania uczuciowego z jakąkolwiek kobietą, jednak podświadomie cały czas tęsknił do uczucia gorącej miłości. Wtedy to zetknął się z Nadieżą von Meck, bardzo bogatą wdową, która była wprawdzie otoczona niezwykłym przepychem, ale w głębi duszy, podobnie jak Czajkowski, czuła się niezwykle samotna i nie potrafiła odnaleźć się wśród ludzi. Była jednak zauroczona muzyką Czajkowskiego i kiedy on zadedykował jej utwór, ona wysłała mu list ze słowami ogromnego wzruszenia i podziękowania. Czajkowski odpowiedział na ten list i w ten sposób rozpoczęła się ich trwająca około trzynastu lat, głęboka przyjaźń korespondencyjna. W tym czasie napisali do siebie ponad 1100 listów, które nierzadko pisane były nawet po kilka dziennie. Czajkowskiemu bardzo odpowiadał układ, kiedy miał bliską osobę, ale nie znał jej osobiście, jedynie poprzez listy. Nie czuł się skrępowany czyjąś obecnością, a równocześnie miał przed kim się otworzyć i opowiedzieć o targających nim emocjach. Podobnie czuła pani von Meck, czego dowodem może być fakt, że zaproponowała przyjacielowi roczną pensję 6000 rubli, stawiając jednak warunek - że nigdy się nie spotkają. Czajkowski przyjął tę ofertę, a ponieważ była to suma bardzo wysoka, nie musiał martwić się o pieniądze i mógł prowadzić życie na wysokim poziomie. W tym czasie stawał się on coraz bardziej popularnym kompozytorem, a jego twórczość była bardzo entuzjastycznie przyjmowana przez publiczność. Wprowadzał jednak bardzo wiele nowatorstwa do swej muzyki i dlatego często pojawiały się w stosunku do niej surowe opinie krytyków.
Kiedy miał 37 lat, w roku 1877, dostał niespodziewany list od Antoniny Iwanowny Milukowej, nieznanej mu młodej kobiety, która była pod ogromnym wrażeniem przepełnionej uczuciami muzyki Czajkowskiego. Antonina miała 20 lat i zachowywała się jak typowa niedojrzała fanka - wysyłała do Czajkowskiego ogromne ilości gorących listów przepełnionych namiętnym uczuciem. Równocześnie szantażowała go - groziła, że jeśli nie zgodzi się z nią spotkać, to popełni samobójstwo. Wrażliwy kompozytor przystał na jej prośbę, a potem wydarzenia potoczyły się błyskawicznie. Jeszcze tego samego roku, 6 lipca, odbył się ich ślub, który dla Czajkowskiego okazał się fatalnym posunięciem. Oboje bowiem posiadali zupełnie przeciwstawne charaktery, których nie potrafili pogodzić. Już podczas miesiąca miodowego Czajkowski pod wpływem swojej żony coraz bardziej zamykał się w sobie. Później odbywał podróże jeszcze bardziej liczne niż dawniej - aby być jak najdalej domu i żony. Po czterech latach małżeństwa, w roku 1881, rozwiedli się, co Czajkowski przypłacił kilkoma poważnymi załamaniami nerwowymi. Antonina natomiast niedługo potem trafiła do zakładu dla psychicznie chorych.
Również w tym okresie Czajkowski znalazł ukojenie w muzyce. Popadł w rutynę codziennego komponowania i na niej oparł swoje życie. Natchnienie nie opuszczało go ani na chwilę. Sam zwykł powtarzać, że dla niego "muza pracuje 24 godziny na dobę". I rzeczywiście - codziennie o wpół do dziesiątej siadał przy fortepianie i komponował, by wczesnym popołudniem wybrać się na spacer, podczas którego analizował wyniki porannej pracy. Po powrocie wprowadzał do utworów poprawki, a pod koniec dnia miał zwyczaj grać w karty przy szklance whisky. Sam twierdził, że właśnie tak ułożony plan dnia, w którym nie było miejsca na nagłe niespodzianki, utrzymywał go w dobrym stanie psychicznym.
W 1890 roku przeżył silne załamanie psychiczne, które było spowodowanie nagłym zakończeniem korespondencji przez panią von Meck. Otóż zorientowała się ona, że jest w sytuacji bankructwa i nie tylko przestała płacić Czajkowskiemu pensję, ale także zerwała z nim wszelki kontakt. To doprowadziło Czajkowskiego do głębokiej depresji i finansowego upadku.
Gdyby Czajkowski żył współcześnie, z pewnością szybko nazwano by go odludkiem i ponurakiem. Otóż bardzo rzadko spotykał się z ludźmi, a najlepiej czuł się w samotności. Nie należał też do osób, które wzbudzałyby sympatię - bezustannie krytykował nielicznych przyjaciół, choć najbardziej zgryźliwe uwagi kierował do innych, współczesnych mu i dawniejszych kompozytorów. Tak więc Josepha Haydna nazywał "twórcą drugiej kategorii... nawet nie interesującego", a o Richardzie Straussie mówił, że cechuje go "zdumiewający brak talentu".
W wieku 53 lat, 6 listopada 1893 roku, Czajkowski zmarł. Do dziś nie wiadomo, czy powodem była panująca wtedy w Petersburgu epidemia cholery, czy może kompozytor popełnił samobójstwo. Ta niejasność może być jednak podsumowaniem jego, pełnego sprzeczności, życia.
Pomimo, ze w muzyce Czajkowski stosował proste formy, to jednak przelewał w nią wszystkie targające nim emocje. To właśnie sprawia, że do dziś cieszy się ona niesłabnącą popularnością i przyciąga wielu melomanów, którzy słuchają jej z niekłamanym zachwytem.
Kalendarium życia
1840 - narodziny w Wotkinsku w Rosji.
1848 - wyjazd chłopca do szkoły z internatem.
1863 - rezygnacja z dotychczasowej nauki, podjęcie studiów w konserwatorium w Petersburgu.
1865 - pierwszy publiczny występ Czajkowskiego, na którym zaprezentował własne kompozycje.
1877 - prapremiera "Jeziora Łabędziego", nawiązanie kontaktu z hrabiną von Meck, małżeństwo z Antoniną Milukową.
1888 - pierwsza podróż po Europie w roli dyrygenta.
1893 - niewyjaśniona śmierć kompozytora.
Najważniejsze utwory
Orkiestrowe:
- Uwertura "Romeo i Julia"
- Marsz słowiański
- Serenada na orkiestrę smyczkową op. 48
- Uwertura "Hamlet" op. 67a
- Symfonia "Manfred" op. 58
Symfonie:
- I Symfonia g-moll "Zimowe marzenia" op. 13
- II Symfonia c-moll "Mały Rosjanin" op. 17
- III Symfonia D-dur "Polska" op. 29
- IV Symfonia f-moll, op. 36
- V Symfonia e-moll, op. 64
- VI Symfonia b-moll "Patetyczna" op. 74
Koncerty:
- I Koncert fortepianowy b-moll, op. 23
- Koncert skrzypcowy D-dur, op. 5
Balety:
- "Jezioro łabędzie" op. 20
- "Śpiąca królewna" op. 66
- "Dziadek do orzechów" op. 71
Utwory kameralne:
- Trio fortepianowe a-moll, op. 50
Cytaty dotyczące kompozytora:
- "Pierwszy koncert fortepianowy Czajkowskiego jest jak pierwszy naleśnik: do niczego" - Nikolai Solowiew, Petersburg 13 listopada 1875 roku.
- "Jakże trudno sprawić, aby inni widzieli i czuli w muzyce to, co my widzimy i czujemy w sobie" - Piotr Czajkowski, list do Madame von Meck, 28 marca 1878 roku.
- "Postanowiłem kiedyś zagrać coś z Brahmsa. Cóż za beztalencie!" - Piotr Czajkowski, Pamiętnik, 9 października 1886 roku.
