BIOGRAFIA

Jan Sebastian Bach przyszedł na świat 21. marca 1685 roku w Turyngii, w Eisenach. Zmarł w Lipsku, 28. lipca 1750 roku. Historia jego rodziny na terenie Niemiec sięga szesnastego wieku, kiedy do Turyngii przybył węgierski piekarz- Veit Bach, by zamieszkać w niej na stałe. Tradycje muzyczne rodziny Bachów sięgały wielu pokoleń. Doskonałym przykładem są krewniacy Jana Sebastiana Bacha zamieszkujący miasto Erfurt, gdzie przez pokolenia piastowali pozycje miejskich "piszczków" i "otrębusów". Ich obecność na tych stanowiskach była dla mieszkańców miasta czymś tak oczywistym, że nawet gdy żadnego Bacha już tam nie było ciągle powtarzano sobie: "Słuchajcie, jak tam Bachy grają!"

Członkowie rodu Bachów zazwyczaj posiadali bardzo liczne potomstwo. Większość przedstawicieli klanu Bachów zajmowała się muzykowaniem. Ponadto mieli oni zwyczaj organizowania corocznych zjazdów, na których nie mogło braknąć muzyki. Każde takie spotkanie w którymś z miasteczek Turyngii rozpoczynano śpiewaniem chorału, później zaś śpiew przeradzał się w wesołą zabawę i improwizację, gdy każdy z wykonawców miał za zadanie śpiewać inną piosenkę ludową, cała trudność zaś polegała na tym, by wszystkie wykonywane jednocześnie tworzyły harmonijną całość. Zwyczaj ten wymownie koresponduje z tym, co zaprezentował Jan Sebastian Bach w swoich "Wariacjach Goldbergowskich". Kompozycję tę tworzy melodia arii i dwa tematy zaczerpnięte z piosenek ludowych.

Eisenach- rodzinna miejscowość Bacha, położona była blisko Wartburgu, gdzie z kolei znajdował się zamek, w którym wcześniej mieszkał Marcin Luter i gdzie ciągle żywe było wspomnienie o nim. Bach był najmłodszy spośród swego rodzeństwa. Jego matka- Elżbieta (nazwisko panieńskie- Lammerhirt), zmarła, gdy Jan miał dziewięć lat. W tym samym roku zmarł także ojciec Bacha- Jan Ambroży. On też był pierwszym nauczycielem swojego syna, któremu przekazał podstawowe wiadomości z dziedziny muzyki.

Dzieciństwo Bacha upłynęło w pięknym miejscu- w skromnym i ładnym domu, w otoczeniu cudownej przyrody, w mieście które opisywał i którym zachwycał się Goethe sto lat po śmierci wielkiego kompozytora.

Lata dziecinne- spędzone w kręgu kultury niemieckiej, oraz wczesna strata rodziców wycisnęły głębokie piętno w psychice Bacha. Te pierwsze lata były czasem beztroski i wielkiego szczęścia. Spokojny dom, radosne dzieciństwo, przepiękne krajobrazy wokół... jednak nie trwało to długo. Wraz ze śmiercią rodziców rozpoczął się okres tułaczki i osamotnienia.

Najpierw przygarnął Jana jego starszy brat- Krystian z Ohrdurf. W mieście tym pełnił on funkcję organisty. Wynagrodzeniem za tę pracę było 45v guldenów rocznie oraz okazjonalne premie w naturze- żyto, drzewo opałowe, chrust. Nie było to wiele na owe czasy. Krystian uczył młodszego brata muzyki, prawdopodobnie jednak nie był on wymarzonym pedagogiem i niejednokrotnie jego postawa zamiast zachęty przynosiła rozczarowanie i powodowała niechęć do współpracy. On też zabronił Janowi Sebastianowi oglądania kompozycji wielkich niemieckich organistów- Johanna Caspera Kerlla, Johanna Pachelbela, Johanna Frobergera i innych. Efektem zakazu było potajemne studiowanie wybranych dzieł wielkich twórców- w nocy, w zaciszu swojego pokoju. Być może tutaj bierze początek poważna wada wzroku kompozytora, która u kresu jego życia wywołała ślepotę.

Niezbyt dobre stosunki z bratem i liczne nieporozumienia sprawiły, że w wieku piętnastu lat Jan Sebastian rozpoczął starania o pracę, pragnął się usamodzielnić. Śpiewał wówczas sopranem, dlatego w Luneburgu mógł wstąpić do tamtejszego chóru kościelnego. W Ohrdyrf otrzymał całkiem dobre wykształcenie- w tamtejszym liceum w stopniu bardzo dobrym opanował język łaciński. Po przeprowadzce kontynuował naukę w Luksemburgu- w prywatnej szkole przy kościele św. Michała. Wkrótce z chóru wykluczyła go mutacja. Wówczas rozpoczął pracę w orkiestrze. Grał na skrzypcach, altówce i klawikordzie. Szybko opanował grę na skrzypcach i zaczął pisać swoje pierwsze kompozycje. Były to przede wszystkim wariacje- partity chorałowe na organy. W okresie tym podróżował również do Hamburga i Celle. Wówczas miał okazję słuchać gry innych muzyków.

Luneburg wyrabia w Bachu postawę włóczęgi. Tutaj rodzi się jego zwyczaj ucieczki przed nudą- i ten sposób na urozmaicanie życia już w Bachu pozostaje. Jego pasją stają się długie wędrówki po polach( piesze), gdzie podziwiał piękno natury i mógł swobodnie snuć refleksje. Tutaj tez rodzą się pomysły na nowe dzieła muzyczne. Wędrował od miasta do miasta, od wsi do wsi, nocował w przydrożnych karczmach, spotykał się ze znajomymi i zawierał nowe znajomości. Ponadto miał możliwość pogłębienia znajomości tamtejszej muzyki ludowej, której echa zabrzmią w jego późniejszych dziełach.

W Hamburgu z kolei Bach miał okazję słuchać wybitnych organistów swej epoki- Reinkena- przedstawiciela szkoły północnej, Detricha Buxtehudego- Duńczyka działającego w Lubece. Wiele wczesnych utworów Bacha wzoruje się na grze obu tych improwizatorów- wchłaniając szereg technicznych problemów, komplikacji, wymagając technicznej wirtuozerii od ich wykonawców. Dzieła tych kompozytorów nie wykazywały jednak architektonicznej przejrzystości, a jedynie kunsztowność wariacji.

Brakującą przejrzystość budowy odnajdował za to Bach w twórczości kompozytorów francuskich. Z nią też zetknął się w czasie swoich pieszych wędrówek. Podczas jednej z nich dotarł do Celle. Tam rezydował książę Jerzy Wilhelm Brunszwicki, którego żoną była hugenotka- Eleonora d'Esmier d'Olbreuse. Księżna uwielbiała się otaczać francuskimi artystami, dlatego też Bach miał okazję przysłuchać się grze Couperina, którego cenił i podziwiał.

W roku 1703 ukończył gimnazjum luneburskie. Jako osiemnastolatek został skrzypkiem w weimarskiej kapeli książęcej. Pracował tam jedynie kilka miesięcy, później zaś został organistą kościoła w Arnstadt. Praca ta była stosunkowo lekka i niezbyt czasochłonna, co stworzyło możliwości kształcenia przez Bacha techniki gry na organach. Jako organista zobowiązany był do stawiania się w pracy trzy razy tygodniowo. Stamtąd wyjechał już jako wielki wirtuoz- ceniony i podziwiany przez jemu współczesnych. Choć dla nich Bach był przede wszystkim wybitnym instrumentalistą, słabiej zaś kojarzone były jego kompozycje.

Zamiłowanie do pieszych wędrówek było szczęściem i trudnym nawykiem Bacha. Najsłynniejszą wędrówkę swego życia odbył Bach właśnie z Arnstadt, kiedy otrzymawszy cztery tygodnie urlopu wyruszył pieszo do Lubeki, by usłyszeć grę Buxtehudego. Czterotygodniowy urlop poszerzył się jednak o trzy miesiące- i trwał cztery miesiące. Po powrocie do Arnstadt Bach miał kłopoty ze swoimi przełożonymi, którzy potem skutecznie utrudniali mu również życie w Lipsku. Jedno przewinienie pociąga za sobą serię pretensji jego zwierzchników, którzy do listy skarg dołączają zarzuty o dołączanie do chorału własnych zupełnie zbędnych udziwnień, które tylko jemu sprawiają przyjemność, zaś wiernych drażnią i "przyprawiają o konfuzję".

Wszelkie zarzuty kierowane pod jego adresem bach miał zwyczaj ignorować i zbywać milczeniem- i tak też stało się tym razem. Zupełna obojętność i ignorowanie członków konsystorza doprowadziło do kolejnych nieporozumień. Pojawiają się zarzuty o zbędne przedłużanie nabożeństw, gdy Bach- w uniesieniu- improwizuje i gra zbyt długo. Oskarża się go o nieumiejętność współpracy z chórem, który zwyczajnie ignoruje swego dziewiętnastoletniego kierownika. Przestępstwem najwyższej miary okazuje się jednak wprowadzenie na chór kobiety, nawet jeśli wspólne próby odbywały się w pustym kościele. Była to prawdopodobnie kuzynka Bacha- Maria Barbara Bach, której śpiewowi kompozytor akompaniował. Wszystko to jednak doprowadza do wzmożenia konfliktu, a Bach ostatecznie rezygnuje z posady w Arnstadt i przeprowadza się do Mülhausen.

17. października 1707 roku bierze ślub z Marią Barbarą. W tym samym czasie ślub bierze również starsza już ciocia Regina, która wyszła za mąż za przyjaciela rodziny Bachów- proboszcza w Dornhein, który niedługo wcześniej owdowiał. Ślub Jana Sebastiana i Marii Barbary odbywa się właśnie u niej.

W Mülhausen powstają jedne z pierwszych dojrzałych dzieł Bacha. Tamtejsza posada była niezbyt dobrze płatna, ale atmosfera pracy była zdecydowanie przyjemniejsza niż w Arnstadt. W Mülhausen udaje się też Bachowi odnowić tamtejsze organy oraz udoskonalić ich budowę.

Kolejną posadę otrzymał Bach u księcia Wilhelma Ernsta, na którego dworze został organistą. Wówczas jest już twórcą takich dzieł jak: kantaty- religijne: "Actus tragicus", "Aus der Tiefe", "Christ lag in Todesbanden" i świeckie oraz pisze: " Orgelbuchlein" i "Passacaglię c- moll". Tutaj przychodzą też na świat jego najzdolniejsi i najbardziej później popularni synowie: w roku 1710 Wilhelm Friedman oraz w 1714 Carl Philip Emmanuel. W Weimarze Bach zyskuje ogólnokrajową sławę jako znakomity znawca organów oraz najlepszy w Niemczech organista.

Za sławą nie idzie jednak poprawa sytuacji materialnej. Jego pensja stale wzrasta w trakcie pobytu w Weimarze, ze 165 guldenów do 350, ciągle nie było to jednak dla niego satysfakcjonujące. Liczył on wówczas na objęcie stanowiska kapelmistrza książęcego dworu. Okazało się jednak, że przy wyborze kandydata na to stanowisko książę zupełnie pominął Bacha, a kapelmistrzem został kompozytor, którego utwory cieszyły się wówczas dużym powodzeniem- Telemann. Bach sfrustrowany i urażony natychmiast szuka innej posady. Udało mu się załatwić pracę na dworze w Kötchen, u księcia Leopolda Anhalta. Tam obiecano Bachowi posadę kapelmistrza. Gdy tylko pojawia się pewność, że owo stanowisko czeka na niego, a głuchy na argumenty Bacha, który wyliczał swoje kwalifikacje książę, nie weimarski nie chce mu powierzyć posady kapelmistrza- bach w sposób gwałtowny żąda dymisji. Przedstawienie prośby w mało delikatny sposób doprowadza do wtrącenia Bacha na miesiąc do więzienia- od 2. listopada do 2. grudnia 1717 roku.

Pobyt Bacha w Weimarze owocuje powstaniem około dwudziestu kantat, wielu opracowań chorałowych, preludiów, fug, fantazji, wariacji, koncertów skrzypcowych i organowych.

W grudniu 1717 roku osiedla się w Kötchen. Tam zostaje kapelmistrzem i szybko zaprzyjaźnia się z młodym, dobrze wykształconym- również muzycznie- księciem Leopoldem von Anhalt- Kotchen. Praca tutaj nie okazuje się nazbyt czasochłonna i Bach znów ma czas n tworzenie nowych dzieł. Sześcioletni pobyt w Koethen okazuje się niezwykle twórczy. Powstają tutaj: sześć Koncertów Brandenburskich, suity i sonaty na skrzypce i wiolonczelę solo- których znacznie jest przełomowe, Koncert d- moll na dwoje skrzypiec z orkiestrą, Inwencje fortepianowe, Suity francuskie oraz pierwsza część Das wohltemperierte Klavier (Klawesyn dobrze temperowany)- podczas ostatniego roku pracy Bacha w Kötchen, w 1722.

Samo Kötchen było miastem niedużym i nie dostarczało zbyt dużej liczby atrakcji. Rodzina Bacha rozrastała się- rodziły mu się nowe dzieci. Do chrztu podawał je książę. Wszystkie narodziny hucznie świętowano.

Na dworze w Kötchen spotkało też Bacha jedno z największych w jego życiu nieszczęść. Podczas jego pobytu z kapelą książęcą w Karlsbadzie zmarła Maria Barbara. Po powrocie do domu w roku 1720 zastał tam dzieci, którymi opiekowali się sąsiedzi. Spośród siedmiorga, które narodziły mu się w tym małżeństwie przy życiu pozostało czworo: najstarsza córka Katarzyna Dorota oraz trzej synowie: Wilhelm Friedmann, Carl Philip Emanuel i Jan Gotfryd Bernard.

To oswojenie ze śmiercią, jej bliskość- mogą w pewnym stopniu tłumaczyć lirykę muzyki Bacha. Najpierw śmierć rodziców, którzy zmarli w tym samym roku, później śmierć trójki dzieci, następnie nagła i niespodziewana śmierć ukochanej żony... do tego tajemniczy zgon dorosłego wówczas syna- Jana Gotfryda Bernarda. Jan Sebastian Bach niejednokrotnie podejmuje tematy żałobne w swojej twórczości.

Po śmierci Marii Barbary szybko żeni się po raz drugi. W 1721 bierze ślub z Anną Magdaleną Wilcke, córką trębacza. Z drugiego małżeństwa pochodzi kolejnych- trzynaścioro dzieci Jana Sebastiana, spośród nich siedmioro dożywa wieku dorosłego. Wśród nich znajdują się kolejni kompozytorzy: Johann Christoph Friedrich i Johann Christian.

W roku 1721 komponuje "Koncerty Brandenburskie". Dla swojej żony- śpiewaczki- tworzy też "Klavierbuchlein vor Anna Magdalena Bach". Żona wspiera działalność twórczą męża- chociażby przepisując nuty.

Czas ten pokrywa się z okresem dojrzewania jego dzieci. Jan Sebastian w trosce o ich edukację stara się znaleźć pracę poza Kötchen. Zaczyna od Hamburga, tam jednak pojawia się konkurent, który wpłacił do kasy kościoła św. Jakuba cztery tysiące marek. Tym samym on otrzymuje pracę jako organista. Wówczas oburzony kaznodzieja kościoła św. Jakuba wyraża na ambonie swoje niezadowolenie i gniew mówiąc, że choćby sam anioł betlejemski chciał zostać organistą w tamtejszym kościele- bez pieniędzy "zmuszony zostałby znowu do nieba ulecieć". Ostatecznie Bachowi udaje się otrzymać posadę kantora kościoła św. Tomasza w Lipsku. Tutaj wygrywa konkurencję z Telmannem i w maju 1723 roku przeprowadza się z rodziną do Lipska. Z miasta tego nie wyprowadzi się już do końca życia.

Lipsk jest ukoronowaniem działalności muzycznej Bacha. Praca tutaj okazuje się też bardziej wymagająca niż wszystkie dotychczasowe. Pełnił tu funkcję kantora w kościele św. Tomasza w Lipsku, pedagoga- uczył śpiewu i był opiekunem chłopców zamieszkujących tamtejszą bursę. Pojawiły się też konflikty ze zwierzchnikami. Był też czołowym organizatorem życia muzycznego miasta, co pociąga za sobą konieczność opieki czterema tamtejszymi kościołami. Grał na ślubach, pogrzebach. W zakres jego obowiązków wchodziło też pisanie, instrumentowanie, rozpisywanie na głosy, przygotowanie i wykonanie nowej kantaty na wszystkie niedziele i święta roku kościelnego. Efektem tej pracy jest zbiór pięciu roczników tego rodzaju dzieł, czyli około dwustu dziewięćdziesięciu pięciu kantat, spośród których niemal sto zaginęło.

Wśród najciekawszych utworów powstałych w Lipsku pojawiają się:

  • "Magnificat". Którego prawykonanie odbyło się w Boże Narodzenie roku 1723;
  • "Pasja według świętego Jana", którą wykonano pierwszy raz w Wielki Piątek roku 1724;
  • "Oda żałobna" powstała w roku 1727, po śmierci księżnej Christiany Eberhardyny Saskiej;
  • "Pasja według świętego Mateusza", której premiera odbyła się w Wielki Piątek roku 1729.

Ciągłe konflikty prowadzą Bacha do decyzji o kolejnej przeprowadzce. Kompozytor stara się o stanowisko nadwornego kompozytora kapeli drezdeńskiej. W tym celu pisał niezwykle pokorne listy do elektora saskiego i ówczesnego króla Polski- Augusta III. Dedykował mu również swoje wybitne dzieła: "Kyrie" i "Gloria" z "Mszy h- moll", kilka kantat- jedna z nich napisana była z okazji koronacji Augusta III w Krakowie. W końcu doczekał się wydania dekretu, który z dniem 19. listopada 1736 roku czynił go nadwornym kompozytorem króla. Piastując tę funkcję Bach skomponował:

  • "Oratorium na Boże Narodzenie";
  • "Oratorium na Wielkanoc";
  • tzw. "małe Msze";
  • "Wielką Mszę h- moll", którą ukończył w roku 1739;
  • "Wariacje Goldbergowskie", które ukazały się jako część czwarta wydawanych od 1731 roku "Klavierbung";
  • "Musikalisches Opfer" ("Muzyczna ofiara"), która powstaje przy okazji odwiedzin w Poczdamie Fryderyka II, króla Prus, w dość ciekawych okolicznościach- bo na zadany przez flecistę temat;
  • "Kunst der Fuge", skomponowane w latach 1749-1750, gdzie znajduje się 14 fug i 4 kanony na ten sam temat.

Fugi były jego ostatnimi utworami. Jan Sebastian Bach zmarł 28. lipca 1750 roku. Jego śmierć poprzedził nagły atak paraliżu.

ZAINTERESOWANIE TWÓRCZOŚCIĄ JANA SEBASTIANA BACHA

Mimo iż muzykę Bacha zgłębiali Haydn i Mozart- już około pięćdziesięciu lat po śmierci tego wielkiego kompozytora została całkowicie zapomniana. Pierwsza jego biografia pojawia się w 1802 roku i jest opublikowana przez Forkela. Jego kompozycje budzą podziw Beethovena, który stwierdza: "Nicht Bach, Meer sollte er heissen!" - "Nie potokiem, lecz morzem zwać się powinien!" Oczarowany jest nimi także Goethe. Prawdziwy renesans twórczości lipskiego kantora zawdzięczamy jednak przede wszystkim pasji, z jaką traktował muzykę tego mistrza Felix Mendelssohn- Bartholdy. Pierwsze publiczne wystąpienie Mendelssohna z "Pasją według świętego Mateusza" Jana Sebastiana Bacha miało miejsce w Operze Berlińskiej w roku 1829 i wzbudziło pozytywne reakcje publiczności. Ówczesne wykonania Bacha miały charakter romantyczny- kompozycje mistrza baroku są "symfoniczne", monumentalne, ciężkie, w ich wykonanie angażowane są chóry i orkiestry. Dzieła te wykonuje się w ten sposób jeszcze sto lat później, nawiązują do tego stylu dyrygenci tacy jak: Stokowski, Klemperer, Furtwängler, Karajan. W roku 1850 powstało Towarzystwo Bachowskie. Jednym z jego założycieli był Robert Schumann. Ono też zajmuje się wydawaniem dzieł Bacha przez następne pięćdziesiąt lat. W roku 1904 Albert Schweitzer napisał biografię lipskiego mistrza. W Polsce wydano pięć tysięcy egzemplarzy tej książki. Zajął się tym PWM, zaś książka ukazała się drukiem w 1972 roku. Pierwsze nagranie "Wariacji Goldbergowskich" odbywa się w 1933 roku, kiedy wykonuje je Wanda Landowska. Katalog dzieł wszystkich Jana Sebastiana Bacha powstał w roku 1950 i został sporządzony przez Wolfganga Schmeidera- "Bach Werke Verzeichnis", BWV. Wykonanie dzieł Bacha w sposób, w jaki mogły być grywane za jego czasów zapoczątkowuje dwudziestopięcioletni wiolonczelista- Nikolaus Harnoncourt, który jest autorem tekstu programowego dla zespołu "Concentus musicus": "O interpretację muzyki przeszłości", w którym jako czołowy postulat pojawia się wykonanie muzyki dawnej w jej ówczesnym kształcie- z wykorzystaniem dawnych instrumentów i zastosowaniem ówczesnej interpretacji. W roku 1955 "Wariacje Goldbergowskie" nagrał jeden z największych pianistów wszechczasów- Glenn Gould. Zaś w roku 1969 Nicolaus Harnoncourt nagrał "Wielką Mszę h- moll" i rozpoczął pracę nad nagraniami płytowymi wszystkich jego kantat. Dzieła Jana Sebastiana zafascynowały również kompozytorów reprezentujących w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nurt minimalizmu w muzyce- w ich interpretacji dzieła Bacha wykonywane są bez chóru, który ustępuje miejsca solistom. Tego rodzaju przeróbek dokonywali: Rifkin, Parrott, McCreesh, Junghänel.

TWÓRCZOŚĆ JANA SEBASTIANA BACHA

Jan Sebastian Bach był multiinstrumentalistą. Duża znajomość budowy instrumentów i technik gry na nich pozwalała mu pełniej je wyzyskać w jego kompozycjach. Muzyką przeznaczoną na instrumenty zajmował się przede wszystkim w czasie, gdy mieszkał w Kötchen. Ten rodzaj twórczości Jana Sebastiana Bacha nie jest nazbyt skomplikowany, nie ma w nim ciężkiej faktury, komplikacji technicznych- jest to przede wszystkim muzyka lekka, przyjemna w recepcji. Dzieła orkiestrowe powstają wówczas, gdy w miejscu pracy Bacha znajduje się orkiestra- tzn. w 1717 roku w Kötchen, następnie w Lipsku, gdzie przebywał w latach 1729- 1737 oraz między rokiem 1739 a 1741, kiedy przejął kierownictwo nad Collegium Musicum utworzonym przez Telemanna.

Orkiestra czasów Bacha niewątpliwie różniła się od dzisiejszej. Był to duży zespół instrumentalny, jednak nie można go porównywać z wielkością współczesnej orkiestry symfonicznej. Skład jakim dysponował Bach- był nieporównywalnie skromniejszy, jednak i z niego kompozytor potrafił wydobyć dużą różnorodność.

Przykładem eksperymentów orkiestrowych Bacha jest sześć Koncertów Brandenburskich. We wszystkich pojawia się różna obsada wykonawcza.

Suity Orkiestrowe Bacha powstałe w Lipsku bazują na stylu muzyki francuskiej, czerpią ze stylizowanych tańców. Pierwsza suita (BWV 1066) skomponowana została prawdopodobnie około roku 1725, zaś ostatnia- Suita h- moll (BWV 1069), gdzie Bach wprowadził wirtuozowską partię fletu, około roku 1739. Był to jednocześnie ostatni utwór Bacha przeznaczony na orkiestrę.

Muzykę instrumentalną w twórczości lipskiego mistrza reprezentują także koncerty solowe. Powstały one w latach trzydziestych XVIII wieku i są opracowaniem wcześniejszych kompozycji. W tej grupie znajdują się: koncert na obój miłosny (BWV 1055) oraz koncerty skrzypcowe (BWV 1054 z 1042, 1057 z 1049 i 1058 z 1041).

Koncerty klawesynowe Bacha są prototypem późniejszych koncertów fortepianowych, które tworzyli już synowie Jana Sebastiana.

TWÓRCZOŚĆ ORGANOWA

Organy w epoce Bacha stwarzały największe możliwości dla kompozytorów. Z organami zetknął się Bach już we wczesnym etapie swej kariery muzycznej, one też stanowiły jego życiową pasję. W utworach przeznaczonych na ten instrument kształcił swój styl kompozytorski i tu najpełniej on dojrzewał.

Najwybitniejsze kompozycje organowe Bacha powstały podczas pobytu kompozytora w Weimarze. Wówczas wykształcił swoją technikę gry na tym instrumencie i osiągnął w niej mistrzostwo. Po słynnym pojedynku z 1717 roku w Dreźnie- z Loisem Marchandem- Bach stał się cenionym i podziwianym wirtuozem gry na tym instrumencie. Jego nazwisko stało się znane w całych środkowych Niemczech.

Pierwszym nauczycielem gry na organach Jana Sebastiana był jego brat- Johann Christoph z Ohrdurf. On też spisywał znane ówcześnie utwory organowe w wielkie księgi, co stanowiło ówczesny zwyczaj. Niektórych wybitnych mistrzów gry organowej Bach miał okazję poznać osobiście, w czasie pobytu w Lüneburgu bądź już pracując w Arnstadt i Mülhausen. Większość spośród jego utworów organowych została skomponowana jeszcze przed 1717 rokiem. Wszystkie one cieszą się i dziś wielką popularnością i stanowią stały element repertuaru koncertowego. Służą też w celach pedagogicznych- na nich kształcił swą technikę gry Fryderyk Chopin polecając utwory Bacha również swoim uczniom. Dziś wykorzystuje się je również w kształceniu młodych pianistów- jako narzędzie rozwoju techniki, sprawności gry, ćwiczenia lekkości, biegłości. Dzieła Bacha pełne są także przesłania teologicznego, które kształtowało również światopogląd samego kompozytora.

KANTATY

Powstawały przez cały okres aktywności twórczej Jana Sebastiana Bacha. Zajmują też najwięcej miejsca w całym jego dorobku twórczości wokalnej, choć ciągle pozostają mało znanymi kompozycjami Bacha. Dla niego samego zaś nie były wyłącznie coniedzielnym żmudnym obowiązkiem, koniecznością, ale formą służby Bogu.

Kantata jako gatunek jest utworem muzycznym przeznaczonym na głosy solowe z towarzyszeniem instrumentalnym. Nazwa pochodzi od łacińskiego czasownika "cantare" oznaczającego "śpiewać". Jako nazwa gatunku pojawiła się w XVII wieku we Włoszech. Początkowo kantata była utworem wokalnym, jej podstawę stanowił śpiew solowy, przede wszystkim recytatyw wokalny z akompaniamentem instrumentalnym. Tematyka tego rodzaju utworów mogła być religijna bądź świecka. Uprawiali ją przede wszystkim kompozytorzy włoscy i francuscy. Szczególną popularnością cieszyła się w Niemczech, gdzie religijny typ tego gatunku muzycznego był ważną częścią nabożeństwa protestanckiego. Jako forma wokalno- instrumentalna zbudowana była z: recytatywu, ariosa, duetów, ensambli, chórów. Najwybitniejszym przedstawicielem wśród kompozytorów tego gatunku był Jan Sebastian Bach. W jego twórczości kantata jest w głównej mierze utworem religijnym. Wiąże się to z pracą Bacha w Lipsku, gdzie zobowiązany był komponować kantaty na wszystkie niedziele i święta roku kościelnego. Skomponowane wówczas kantaty zebrano w pięć zbiorów. Niestety wiele z nich zaginęło. Do dziś zachowało się około dwustu kantat religijnych. Teksty do tego typu utworów kompozytor czerpał ze Starego i Nowego Testamentu oraz z twórczości poetyckiej ówczesnego okresu- z dzieł Salomona Franka czy Christiana Friedricha Henriciego zwanego Picanderem. Powstanie kantat wiąże się z rozwojem chorału protestanckiego. Istnieją jednak również kantaty świeckie- były to utwory okolicznościowe, przeznaczone na obchody uroczystości świeckich. Od kantat religijnych różni je nie tylko tematyka i pochodzenie tekstu, ale również struktura muzyczna. W kantatach świeckich Bach pozwala sobie na obfitsze czerpanie ze stylu ówczesnej muzyki świeckiej, często do kantat świeckich wprowadza również elementy taneczne.

MUZYKA NA INSTRUMENTY KLAWISZOWE

Wszelkie instrumenty klawiszowe, które nie są organami, określano w czasach Bacha jako "Klavier". Były to najczęściej klawesyny, klawikordy bądź fortepian Christofortiego. W świecie tego rodzaju instrumentów Bach genialnie się odnajdował. Do najważniejszych jego utworów napisanych na ten rodzaj instrumentów należą:

  • "Das Wohltemperierte Klavier";
  • "Wariacje Goldbergowskie";
  • "Suity francuskie";
  • "Suity angielskie";
  • Partity i koncerty;
  • "Kunst der Fuge" ("Sztuka fugi").

Większość tego rodzaju utworów pisana była z przeznaczeniem do ćwiczeń rozwijających biegłość gry- nie umniejsza to jednak ich rangi artystycznej i bogactwa, jakim są dla współczesnego wykonawcy i słuchacza. Na czoło utworów skomponowanych na instrumenty klawiszowe niewątpliwie wysuwa się "Das Wohltemperierte Klavier". Istnieje przekonanie jakoby ów dwutomowy zbiór był jednym z najważniejszych w całej twórczości Jana Sebastiana Bacha. Niektórzy posuwają się nawet do twierdzenia, że gdyby zaginęły wszystkie pozostałe jego kompozycje, a mielibyśmy tylko ten jeden zbiór- wystarczyłoby to, by zaliczyć Bacha do najwybitniejszych kompozytorów w historii muzyki. Jego kompozycje przeznaczone na instrumenty klawiszowe są przedsmakiem późniejszej twórczości fortepianowej. Wirtuozeria Bacha, stosowanie wielu figur muzycznych i wprowadzanie szeregu trudności technicznych pozwalają na zaliczenie go do prekursorów muzyki fortepianowej.

PASJE, MSZE, ORATORIA

Kompozycje te najlepiej odzwierciedlają obraz Boga, jaki posiadał Bach. Wiara, którą wyznawał kompozytor, przenikała całe jego życie, dlatego znalazła odzwierciedlenie również w jego twórczości. W zasadzie żadna poprzednia kompozycja, ani też żadna powstała po Bachu nie dorównuje jego geniuszowi, nie tętni takim życiem i nie jest wyraża tak wielkiego zaangażowania twórcy.

Bach jest autorem dwóch pasji:

  • "Pasja według świętego Mateusza";
  • "Pasja według świętego Łukasza".

Wśród jego mszy wyróżniamy:

  • "Wielką Mszę h- moll";
  • cztery małe msze luterańskie.

Jest także twórcą kilku oratoriów.

Bach w swej twórczości skłaniał się ku przesłaniu zawartemu w jednym z traktatów Tinctorisa- muzyka miała być komponowana na chwałę Boga i ku pokrzepieniu człowieka. Jego pasje, msze, oratoria doskonale wyrażają to Credo.

CHORAŁY, MOTETY, PIEŚNI

Muzyka religijna niewątpliwie pełni funkcję wyznania wiary Bacha. Jest wyrazem jego pobożności. Kompozycje tego rodzaju są dla Bacha modlitwą- wyrażeniem uwielbienia wobec Boga. Chorały, na których podstawie tworzone są kantaty czy pasje, mówią o miłości Boga, łasce, grzechu, zbawieniu, odkupieniu. Dla Bacha stanowią też fundament jego kompozycji religijnych. Świetnym tego potwierdzeniem są również transkrypcje organowe chorału.

Spośród motetów Bacha- do dziś zachowało się jedynie siedem. Ten gatunek wykonywany był przez chór kościoła św. Tomasza w Lipsku jeszcze po śmierci Bacha. W jego dorobku kompozytorskim forma motetu jest jak gdyby podsumowaniem twórczości motetowej w ogóle.

WYBRANE DZIEŁA JANA SEBASTIANA BACHA

TOCCATA I FUGA D- MOLL, BWV 565

Jest to jedno z najbardziej podziwianych i znanych dzieł Jana Sebastiana Bacha. Przeznaczone jest do wykonania na organach. Jej powstanie wiąże się z wędrówką Bacha z Arnstadt do Lubeki w 1706 roku, gdzie miał posłuchać gry jednego z najlepszych organistów swoich czasów- Detricha Buxtehudego. Była to ta sławna wyprawa, kiedy otrzymawszy cztery tygodnie urlopu- zniknął na cztery miesiące. Wówczas też zachwycony grą owego organisty napisał Toccatę i fugę d- moll.

Utwór rozpoczyna fraza pełna dramatyzmu i napięcia, wprowadzająca przedsmak tego, co ma nastąpić dalej. Dalszy przebieg utworu wymaga od wykonawcy ponadprzeciętnej sprawności technicznej, zaangażowania, biegłości, znakomitej techniki manualnej i pedałowej. Swobody gry i wielkiej koordynacji ruchów. Fuga zaś jest jednym z najpiękniejszych dzieł tego gatunku powstałych w epoce baroku. Całość posiada charakter improwizacyjny, przypomina powstałe w ten sposób utwory Jana Sebastiana, których mieli możliwość słuchać wierni podczas licznych nabożeństw, podczas których akompaniował ich śpiewowi.

ARIA NA STRUNIE G Z SUITY D- DUR NR 3, BWV 1068

Kompozycja ta jest już zupełnie inna. Utrzymana jest w pogodnym, radosnym nastroju- spokojna, wręcz kontemplacyjna nie wprowadza technicznej burzy na klawiaturze. Jest jednym z najpopularniejszych utworów Jana Sebastiana Bacha. Sama Aria występuje po uwerturze- jako pierwsza część suity D- dur nr 3, BWV 1068. Utwór ten powstał w Lipsku- między rokiem 1727 a 1736. Aria przeznaczona jest do wykonania przez zespół smyczkowy. Od chwili jej powstania wykonywana jednak była przez różne instrumenty i bardzo szybko stała się utworem bardzo popularnym. Celem tej kompozycji jest uwypuklenie dwóch linii melodycznych przeznaczonych na instrumenty smyczkowe, brzmiących na tle linii basowej wiolonczel i kontrabasów. Dynamika smyczków stopniowo rośnie i maleje, rozwija się na tle rytmu wykonywanego przez klawesyn. Stworzona przez niego kompozycja należy do kanonu największych i najpiękniejszych dzieł muzyki poważnej.

PRELUDIUM C- DUR NR 1, BWV 846

W swoim dorobku twórczym Bach umieścił czterdzieści osiem preludiów reprezentujących wszystkie tonacje systemu dur- moll. Składają się one na dwa zbiory zatytułowane "Das wohltemperierte Klavier", co tłumaczy się jako: "Instrument strunowo- klawiszowy o dobrze temperowanym stroju". Część pierwszą ukończył Bach w 1722 roku, drugą zaś w roku 1744. Wszystkie te utwory przeznaczone były na powstające wówczas i stale udoskonalane instrumenty o stroju temperowanym- umożliwiające szybkie przenoszenie melodii do nowych tonacji. System ten przetrwał do dziś.

Preludium to zainteresowało jednego z romantycznych kompozytorów- Gounoda, który dopisał do niego linię melodyczną, przeznaczoną do wykonania przez głos solowy, z tekstem modlitwy- "Ave Maria". Obok utworu Schuberta o identycznym tytule- jest to jedna z najpopularniejszych kompozycji wykorzystujących tekst owej modlitwy.

SONATA ORGANOWA E- MOLL NR 4, BWV 528

W twórczości Bacha odnajdujemy sześć sonat organowych posiadających formę tria. Nieznany jest czas ich powstania. Z badań wynika, że pochodzą one sprzed roku 1727. Kompozytor napisał je prawdopodobnie dla najstarszego syna- Wilhelma Friedmanna i miały one cel edukacyjny.

W pismach z czasów Bacha- konkretnie z roku 1777- pochodzi opinia na temat tychże utworów. Wyraża ona podziw dla uniwersalizmu kompozycji Bacha i przekonanie, jakoby żadna moda nie była w stanie spowodować ich zapomnienia. Według autora tej recenzji- utwory te są nieśmiertelne. Charakteryzują się bogatą techniką kontrapunktyczną.

Część pierwszą, utrzymaną w tempie adagio, rozpoczyna powolny, dostojny wstęp. Po nim pojawia się żywa, przeznaczona do wykonania w szybszym tempie fuga- jej tło stanowi partia basu, wykonywana na klawiaturze pedałowej. Część druga, w tempie andante, posiada spokojny charakter. Podobnie jak pierwsza zakończona jest krótką codą.

Wszystkie części owej sonaty kontrastują ze sobą, co jest wynikiem zabiegów Bacha, wprowadzającego różne tempo, tonację, rytm dla każdej z nich. Część trzecia, un poco allegro, charakteryzuje się ożywieniem i weselszym nastrojem, które uzyskane są dzięki wprowadzeniu szybszego tempa i triolowego rytmu w kontrapunkcie.

KONCERTY BRANDENBURSKIE

Pracując w latach 1714- 1717 u księcia Leopolda w Kötchen- Bach posiadał prestiż, którego oczekiwał, jednak ciągle niezaspokojone pozostawały jego wymagania materialne. Dlatego postanowił znaleźć dodatkowe zajęcie. Doskonałą okazją do poprawienia własnego budżetu okazało się spotkanie z margrabią Christianem Ludwigiem von Brandenburg-Anspachem, który był wielkim miłośnikiem muzyki. Dla niego tez Bach napisał sześć koncertów brandenburskich, zaliczonych później w poczet jego najciekawszych kompozycji. Sam margrabia, któremu Bach przedstawił swoje dzieła- dołączając do nich pokorną dedykację, nigdy nie zdecydował się na powierzenie wykonania tych dzieł własnej orkiestrze, którą uważał za niewystarczającą i niezdolną do oddania wszystkich walorów kompozycji Jana Sebastiana Bacha. Same zaś kompozycje okrzyknięto najwspanialszym świeckim dziełem Bacha.

Na ich polu Bach eksperymentuje z instrumentacją, wprowadza różne instrumenty solowe, z których wyzyskuje ich charakterystyczne walory brzmieniowe, możliwości skalowe, techniczne. Podczas tworzenia tych utworów Bach pozostawał pod wpływem muzyki niemieckiej i francuskiej. Motywacją i natchnieniem do stworzenia tych kompozycji były dla niego koncerty solowe Antonio Vivaldiego. Z opublikowanych dzieł tego także ważnego kompozytora epoki baroku- Bach znał wówczas koncerty przeznaczone na instrumenty smyczkowe. Same koncerty brandenburskie reprezentują typ concerto grosso- gdzie przeciwstawiane są sobie dwie grupy instrumentów: większa- stanowiąca zazwyczaj całą orkiestrę (ripieno) i mniejsza, w skład której wchodzą instrumenty koncertujące, współzawodniczące z orkiestrą (concertino).

KONCERT F- DUR NR 1, BWV 1046

Pierwsza część utrzymana jest w tempie allegro, jej nastrój jest żywy, radosny i beztroski. Jako pierwsza wchodzi grupa instrumentów- ripieno, po niej pojawiają się instrumenty wchodzące w skład concertino, w tym wypadku: dwa rogi, trzy oboje i fagot. Dialogują one między sobą oraz zdają się rozmawiać z orkiestrą- na tle jej miarowego akompaniamentu.

Część druga, adagio, przynosi całkowitą zmianę nastroju. Zwolnienie tempo, spokojna, delikatna melodia unosząca się ponad akompaniamentem pozostałych instrumentów wprowadza raczej nastrój refleksyjny. Jako pierwsze wprowadzają ją obje, po nich przejmują ją skrzypce, następnie pojawia się w niskich rejestrach, by powrócić do oboju i skrzypiec, które grają ją razem. W trakcie do dialogu dołącza się fagot i kontrabas, którym towarzyszy reszta zespołu instrumentalnego. Ich grę przerywa dopiero obój, który ponownie nawiąże do nastroju wyrażającego smutek, zadumę. Część tę kończy akord durowy.

Z kolei część trzecia ponownie wprowadza kontrast- rozpoczyna ją żywy, energiczny temat, który kolejno przewija się przez poszczególne grupy instrumentów tworzących orkiestrę oraz fragmentarycznie wykonywany jest przez instrumenty solowe.

Część czwarta posiada tempo wolne, charakteryzuje ją podniosły nastrój. Zbudowana jest z następujących odcinków: Menuet I- Trio I- Menuet II- Polonez- Menuet III- Trio II- Menuet IV.

KONCERT F- DUR NR 2, BWV 1047

Koncert ten jest zupełnie różny od poprzedniego. Pierwsza część drugiego koncertu F- dur wykazuje konstrukcję mniej zwarta niż analogiczna część w pierwszym koncercie. Posiada pełen radości i życia charakter. W skład concertina wchodzą: trąbka, flet, obój, skrzypce. Część druga, andante, stanowi opozycję wobec części pierwszej- jest spokojna, łagodna. Partie skrzypiec, oboju i fletu pojawiają się zgodnie z zasadami kanonu, któremu towarzyszy miarowy akompaniament klawesynu i wiolonczel. Akord końcowy wymyka się poza tonację D- dur, jest to d- moll. Po nim następuje część trzecia, w tempie allegro assai. Tworzy ją fuga, w której temat przeprowadzony jest kolejno przez partie trąbki, oboju, skrzypiec i fletu. Wymaga to przede wszystkim wielkiej biegłości i sprawności technicznej trębacza, któremu Bach stawia tutaj niezwykle wysokie wymagania. Efekt zaś wart jest wysiłku, gdyż właśnie trąbka nadaje tej części radosny, żywy charakter. Utwór ten przeznaczony jest do wykonania przez orkiestrę smyczkową, która ma być podzielona na dwa odrębne zespoły. Grzeorkiestry towarzyszy akompaniament w postaci basso continuo wykonywanego przez klawesyn, co jest dość charakterystyczne dla muzyki epoki baroku. Pierwszy motyw charakteryzuje zdecydowanie, siła, pewność, miarowość, która wprowadza w nastrój całego Allegro Moderato. Drugi motyw z kolei pełni funkcję prowadzenia ku kulminacji tej części. Adagio jest swego rodzaju kadencją- opiera się na dwóch dominujących akordach i prowadzi do Allegra. Ono zaś posiada lekki, żywy charakter, jasną, wirującą melodię, która wydaje się być wręcz wymarzonym materiałem do wykonania przez zespół smyczkowy.

KONCERT G- DUR NR 3, BWV 1048

Skomponowany został na orkiestrę smyczkową, którą kompozytor dzieli na dwa zespoły, którym towarzyszy klawesyn realizujący partię basso continuo. Część pierwsza przeznaczona jest do wykonania w tempie allegro moderato. Żywy charakter nadaje jej zdecydowana, miarowa melodia, w której powoli krystalizuje się drugi motyw- zmierzający do punktu kulminacyjnego pierwszej części. Adagio jest mało skomplikowane. W skrócie można powiedzieć, że dominują tu dwa akordy, a sama część druga jest zapowiedzią trzeciej, wstępem do końcowego Allegra, które jest partią wymarzoną dla wykonującego ją zespołu smyczkowego.

KONCERT G- DUR NR 4, BWV 1049

Charakterystyczne jest w nim silne skontrastowanie smyczków z dwoma fletami solo. W części pierwszej dominuje miarowa, łagodna melodia, którą przechwytują skrzypce i flety- dialogując ze sobą. Ten radosny i beztroski nastrój zostaje zakłócony przez wprowadzenie części środkowej, w tempie andante. Kontrast między nimi dwiema wyrażony jest już choćby przez wprowadzenie molowej tonacji w części drugiej. Część trzecia z kolei utrzymana jest w tempie presto. Techniką dominującą jest tu imitacja. Charakterystyczna jest również polifoniczna faktura tej części. Główną rolę odgrywają tu skrzypce i flety. Znamienny jest tutaj fragment środkowy tej części, gdzie skrzypce wykonują solowe pasaże.

KONCERT D- DUR NR 5, BWV 1050

Koncert ten stanowi ważny etap rozwoju dla formy concerto grosso. W grupie concertina Bach umieszcza tu skrzypce, flet i klawesyn. Barwa tych instrumentów sprawia, że łatwo się wyróżniają na tle smyczków. Ponadto Bach wprowadza figuracyjne partie dla klawesynu- na przykład w allegro pojawiają się rozbudowane gamy wykonywane w bardzo szybkim tempie. Koncert ów jest największym w twórczości Bacha popisem klawesynu, dla którego kompozytor zapisuje improwizacyjną, brawurową partię. Z energicznymi wstawkami klawesynu kontrastują liryczne, spokojne partie pozostałych instrumentów solowych. W części finałowej, utrzymanej w tempie allegro, z kolei Bach wprowadza kontrasty między wszystkimi solistami a orkiestrą.

KONCERT B- DUR NR 6, BWV 1051

Ciekawy jest skład instrumentów wykonujących ten koncert. Bach nie wprowadza tu podziału charakterystycznego dla concerto grosso. Instrumentacja tego koncertu jest dość archaiczna. Nie pojawiają się w nim ani skrzypce, ani instrumenty dęte- są za to altówki, viole da braccio, wiolonczela, kontrabas, klawesyn. Powoduje to ciemne brzmienie całego utworu. W części pierwszej, wykonywanej w tempie szybkim- allegro, temat wprowadzają altówki. Towarzyszy mu tam spokojny, miarowy akompaniament orkiestry. Druga część- jak w większości koncertów- jest kontrastująca w stosunku do pierwszej. Jej nastrój jest spokojny i liryczny. Stopniowo jednak wyraz emocjonalny kieruje się ku smutkowi, do momentu, gdzie nagle pojawia się akord durowy. W ten sposób kompozytor przygotowuje część trzecią- allegro. Ta z kolei posiada radosny, taneczny charakter. Czołową pozycję zajmuje w niej partia altówek, po raz kolejny trudna i wymagająca wobec wykonawcy. Pomysłowym zabiegiem, wprowadzonym do koncertu przez Bacha, jest też występowanie kolejno po sobie rytmu ósemkowego i szesnastkowego, które wywołują mylne wrażenie przyspieszenia tempa.

SUITA ORKIESTROWA C- DUR NR 1, BWV 1066

Źródeł powstania tego utworu należy doszukiwać się przede wszystkim w muzyce francuskiej. Bach skomponował Suitę orkiestrową C- dur w latach 1717- 1723, kiedy sprawował funkcję kapelmistrza na dworze księcia Leopolda w Kötchen. Jest to jednak jedynie data przypuszczalna. Nie istnieją żadne źródła, które pozwoliłyby na jej precyzyjne określenie, zaś sam Bach nigdy swoich dzieł nie numerował. Nie znamy też dokładnej daty pierwszego wykonania tego utworu. Nie wiadomo też, czy na pewno powstał przed Suitą D- dur nr 4, BWV 1069. Najprawdopodobniejsze jednak wydaje się skomponowanie tego dzieła z myślą o orkiestrze utworzonej przez księcia Leopolda. Obsadę w suicie tworzą dwa oboje, fagot, kwartet smyczkowy i klawesyn. Jej pierwsza część wyraźnie nawiązuje do formy francuskiej uwertury. Jej początek wykonywany jest w tempie wolnym, posiada majestatyczny, podniosły charakter. Następnie pojawia się fragment allegro i powrót części pierwszej. Po uwerturze Bach wprowadza kontrastujące z sobą tańce: courante, gawot, forlana, menuet, bourree, passepied.

WARIACJE GOLDBERGOWSKIE, BWV 988

Tytuł tego utworu wywodzi się od nazwiska młodego nadwornego muzyka księcia Keyserlinga- Johanna Gottlieba Goldbergera. Jest to najdłuższy utwór Bacha przeznaczony na instrument klawiszowy. Ciekawa jest jej geneza. Książę Keyserling, który był rosyjskim ambasadorem w Dreźnie, miał problemy z zasypianiem. Bezsenne noce miał mu umilać Goldberger. Kiedy książę spotkał Bacha, poprosił, by skomponował coś nowego dla jego pianisty- wówczas też powstały Wariacje Goldbergowskie. Utwór oparty jest na melodii, która znajduje się w głosie najniższym. Temat pojawia się w trakcie całej kompozycji jedynie dwukrotnie- na początku i na jej końcu, za każdym razem w identyczny sposób. Kompozycja ta jest kolejnym potwierdzeniem wirtuozerii i mistrzostwa Bacha- kompozytor stosuje tu innowacyjne zabiegi kontrapunktyczne, wprowadza niespodziewane zmiany rytmu, tonacji, improwizuje ornamentykę, wewnątrz utworu pojawia się nawet francuska uwertura. Dla samego Bacha utwór ten nie był niczym nadzwyczajnym. Same wariacje nie należały do jego ulubionych form. Poza Wariacjami Goldbergowskimi pojawia się ona jeszcze tylko raz w jego dorobku kompozytorskim- w Arii i wariacjach w tylu włoskim: "Aria variata alla maniera italiana", BWV 989. Za tę kompozycję książę Keyserling ofiarował Bachowi złoty kielich, wewnątrz którego znajdowały się złote monety.