Mianem formy muzycznej określamy pewien schemat budowy, stałe powtarzające się w pewnej grupie utworów elementy, które są dla nich charakterystyczne ( dla wszystkich wspólne) i z czasem stają się wyznacznikami kompozycji, jej zamysłu. Forma muzyczna pozwala na odróżnienie poszczególnych gatunków muzycznych: pieśni, wariacji, ronda, sonaty, suity. W ich obrębie znajdują się gatunki: wokalne i instrumentalne, jednoczęściowe i cykliczne, homofoniczne i polifoniczne.
Pieśń to gatunek wokalny, najczęściej o budowie zwrotkowej, z refrenem lub bez, może posiadać również formę ronda, bądź rozwijać się zupełnie swobodnie- wówczas określa się ją mianem pieśni przekomponowanej. Może być wykonywana wyłącznie wokalnie, wokalno- instrumentalnie, bądź wyłącznie instrumentalnie- taki specyficzny rodzaj pieśni stworzył F. Mendelssohn- Bartholdy. Pierwszym twórcą pieśni romantycznej jest F. Schubert.
Sonata- najważniejszą jej częścią jest tzw. allegro sonatowe. Składa się ono z trzech części: ekspozycji, przetworzenia i repryzy. W ekspozycji pojawiają się dwa główne, kontrastujące z sobą tematy, które w przetworzeniu ulegają modyfikacji z wykorzystaniem różnych technik- imitacji, wariacji. Repryza jest powtórzeniem ekspozycji. Rzadko jednak dosłownym, wraz z upływem czasu staje się coraz bardziej rozbudowana, do czego przyczynia się przede wszystkim zmieszczenie CODY na końcu utworu.
Rondo- podstawowym założeniem formy ronda jest powtarzalność refrenu, umieszczonego między kolejnymi, różniącymi się między sobą kupletami. Początki tej formy sięgają przynajmniej średniowiecza, kiedy rondo było popularną formą pieśni. Często rondo pojawia się jako ostatnia część sonaty.
Wariacje- utwór w którym najważniejszą rolę odgrywa temat, przetwarzany w kolejnych częściach utworu, zwanych wariacjami. Formę tę dzieli się na: temat z wariacjami, gdzie wyraźnie oddzielony jest krótki twór początkowy od kolejnych jego przekształceń; wariacje charakterystyczne, gdzie każde kolejne opracowanie tematu ma z nim niewiele wspólnego i może tworzyć samodzielną, odrębną całość oraz wariacje jako jedna całość, gdzie kolejne przekształcenia tematu nie są oddzielane od siebie. Wariacyjność polega na zmianie podstawowych elementów dzieła muzycznego: melodyki, harmoniki, rytmiki, agogiki, dynamiki itd.
