Renesans (fr. renaissance), określany też mianem Odrodzenia, to epoka w dziejach kultury, obyczajowości, idei, sztuki i nauki europejskiej, której początków należy szukać w czternastowiecznych Włoszech, skąd rozprzestrzenił się on na cały kontynent europejski, by po bujnym i jakże istotnym dla cywilizacji europejskiej rozkwicie w XV i XVI wieku, osiągnąć swój schyłek na przełomie XVI i XVII stulecia. Renesans, nawiązując do myśli antycznej, wskrzesił wiele dawnych tradycji filozoficznych i starożytnych gatunków literackich, poprzez co dzieła renesansowych twórców zasługują na szczególną uwagę człowieka, którego zainteresowania oscylują wokół literatury, zwłaszcza że wynaleziony wówczas przez Jana Gutenberga sposób drukowania wpłynął w istotny sposób na rozwój literatury w ogóle, dzięki zwiększeniu liczby jej odbiorców. Zwrot ku antykowi nie oznaczał jednak bezrefleksyjnego kopiowania osiągnięć dawnych mistrzów, a polegał przede wszystkim na czerpaniu inspiracji z filozofii i wytworów sztuki antycznej, co z kolei nierozerwalnie wiązało się z myślą humanistyczną. Stąd też pochodzi nazwa epoki "odrodzenie" i jako taka oznacza odrodzenie wartości, którym hołdowano w antyku; rozwój intelektualny i fizyczny człowieka, a także jednostkowy i niepowtarzalny charakter jednostki ludzkiej poczęły bowiem w renesansie na powrót nabierać istotnego znaczenia. W odrodzeniu kształtowały się także języki literackie, a języki narodowe zaczęto wprowadzać zarówno do literatury, jak i do życia naukowego czy kościołów.

Najważniejszym prądem światopoglądowym doby renesansu był humanizm, który w swych początkach, przeciwstawiając się teocentryzmowi myśli średniowiecznej, zmierzał głównie do odrodzenia w społeczeństwach Europy znajomości kultury, języków, a także literatury antycznej. Mianem humanistów określano więc ludzi, którzy kształcili się w tych dziedzinach wiedzy i poprzez to dążyli do osiągnięcia starożytnych ideałów. Ponadto humanizm, jako podstawa intelektualna doby odrodzenia, interesował się przede wszystkim człowiekiem, jego godnością i wolnością. Humaniści propagowali rozwój jednostki na wszystkich płaszczyznach jej istnienia, nadając tym samym równorzędne znaczenie zarówno ludzkiej fizyczności, jak intelektowi i psychice. Rozum, jako instrument poznawczy stał tutaj na równi ze zmysłami, które potępiane w średniowieczu przez ludzi renesansu na powrót zostały uznane jako wartościowe, by nie powiedzieć niezbędne narzędzie poznawcze. Humanizm nadał ogromne znaczenie człowiekowi jako jednostce; propagując jej rozwój we wszystkich możliwych dziedzinach sztuki i nauki, sprawił, iż epoka odrodzenia zaowocowała wieloma wybitnymi postaciami i dziełami, w tym także autorami i pracami z zakresu literatury, którym poświęcona została dalsza część niniejszej pracy.

Tak więc, pierwszym twórcą, jakiego należy wymienić opisując najbardziej znaczących literatów doby renesansu był Dante Alighieri urodzony we Włoszech w 1265 roku, a zmarły w Rawennie we wrześniu 1321 roku. Największym i najbardziej znanym dziełem Dantego jest oczywiście Boska komedia powstała w latach 1307-1321, w której dokonuje on niejako syntezy kultury, myśli i wiedzy średniowiecznej. Boska komedia pisana jest strofami trójwersowymi (tercynami) i składa się z trzech części, o czym wspomniano zresztą powyżej, a każda z nich złożona jest z 33 pieśni. Poemat ów traktuje o autorze wędrującym po zaświatach; i tak, w pierwszej części dzieła trafia on do piekła, w drugiej - do czyśćca, a w trzeciej i ostatniej zarazem - do raju. Jego przewodnikiem po piekle i czyśćcu jest Wergiliusz, a po raju oprowadza go będąca uosobieniem piękna i miłości i dobroci zmarła ukochana kobieta - Beatrycze. Bohater kocha ją, a miłość ta zbliża go w konsekwencji do samego Boga, jako wartości nadrzędnej. I choć Bóg stanowi tu najwyższą wartość, co mogłoby wskazywać, że Boska komedia jest dziełem stricte średniowiecznym, to jednak nie On, a właśnie człowiek jest głównym i aktywnym bohaterem poematu, co stanowi o nowatorstwie dzieła Dantego. Podróżujący po zaświatach bohater widzi najpierw przebywających w piekle przestępców cierpiących tam za popełnione podczas życia grzechy, a opis ich mąk ma odstraszać ludzi od czynienia zła. W czyśćcu spotyka z kolei skruszonych pokutników, którzy mają jednak szansę na poprawę, a w raju poznaje dusze zaznające wiecznego i nieskończonego szczęścia. Wędrówka ta jest swojego rodzaju alegorią do podnoszenia się jednostki ludzkiej z upadku, jakim jest grzech i stopniowego zmierzania ku poprawie, a w konsekwencji i ku Bogu. Szczególne znaczenie ma tu także numerologia, czyli magia cyfr, a mianowicie: utwór dzieli się na 3 części, każda z nich ma 9 kręgów, występuje dziewięć chórów anielskich, a każda część składa się z 33 pieśni. Widać tu więc, iż największe znaczenie przybiera tu cyfra "3", która jest niczym innym, jak symbolem Boga chrześcijańskiego, czyli jedności w trzech postaciach. I choć utwór pisany był w średniowieczu, poprzez co zawiera cechy literackie tamtego okresu (na przykład motyw śmierci, alegoryczność, magia liczb), to jednak uważany jest za nader istotny przyczynek do powstania renesansu, gdyż jego autor był człowiekiem świeckim i używał swojego języka narodowego, a także angażował się w życie polityczne oraz nawiązywał do poezji antycznej.

Kolejnym wielkim pisarzem doby oświecenia, jakiego zamierzam przedstawić, był urodzony w roku 1313 w Paryżu, a zmarły 21 grudnia 1375 roku w Certaldo Giovanni Boccaccio. Najwybitniejszym osiągnięciem literackim Boccaccia był Dekameron. Na dzieło to składa się sto nowel, które przez dziesięć dni opowiadane są przez dziesięć osób - siedem dam i trzech kawalerów, chcących w ten sposób zabić nudę. Opowiadający nowele przebywają na wsi, gdzie znaleźli schronienie podczas swojej ucieczki z opanowanego zarazą miasta, a tematami ich opowieści są historie znane im z autopsji. Przede wszystkim dominuje tu jednak jeden temat - miłość cielesna i związana z nią namiętność, które nie dość, że nie były potępiane, są ukazane jako najwyższa przyjemność i dobro. Boccaccio ukazuje tu więc wszelkie aspekty życia ludzkiego, zarówno te dobre, jak i złe, a nowatorski, jak na owe czasy sposób wypowiedzi sprawia, iż współcześnie uważa się autora Dekameronu za twórcę gatunku literackiego, jakim jest nowela.

20 lipca 1304 roku w Arezzo urodził się kolejny wielki pisarz i poeta włoskiego renesansu, a mianowicie Francesco Petrarka, który zmarł w 70 lat po dniu swoich narodzin. Podobnie jak Alighieri i Boccaccio uchodzi on za prekursora renesansu, a jednym z dzieł, jakie przyniosły mu największą sławę były Sonety do Laury. Na cykl ów składa się ponad trzysta sonetów powstałych najprawdopodobniej między 1330, a 1365 rokiem. Te dzielą się z kolei na Wiersze ku czci Laury żywej oraz Wiersze ku czci Laury umarłej i nie posiadają odrębnych tytułów. Tematyka, jaką porusza ich autor, ściśle wiąże się z erotyką i liryką miłosną, a lektura Sonetów... pozwala dostrzec wpływy literatury antycznej, a także liryki prowansalskiej (kobieta i miłość jako główny temat).

Następnym twórcą, którego nazwisko nierozerwalnie wiąże się z epoką odrodzenia, był żyjący w latach 1533 - 1592 francuski pisarz i filozof Michel Montaigne. Przeszedł on do historii jako autor dzieła noszącego tytuł Próby (fr. Essais), dzięki którym został następnie uznany za twórcę gatunku literackiego określanego mianem eseju. W przytoczonym dziele zawarł on mające charakter autobiograficzny własne luźne przemyślenia o życiu i świecie. Inspirowany dziełami antycznych twórców w swoich Próbach zawarł kwintesencję jakże istotnego dla ludzi renesansu sceptycyzmu, który w powiązaniu z elementami hedonizmu i stoicyzmu ma stricte antropocentryczny charakter i wymowę. Montaigne zajmuje tu ponadto postawę laicką i z tej perspektywy głosi poglądy o potrzebie szerzenia tolerancji, racjonalizmu, a także relatywizmu etycznego (uznawał bowiem rozum za najlepsze narzędzie rozstrzygające o dobru i złu).

Największym dziełem kolejnego Francuza, którego sylwetkę pragnę tu przedstawić, a mianowicie Francoisa Rabelaisa (urodzonego około 1494, zmarłego w 1553 roku) była fantastyczno - satyryczna epopeja pod tytułem Gargantua i Pantagruel. W dziele tym przedstawił on obraz społeczeństwa, w jakim żył, krytykując instytucje feudalne i szydząc z panujących wówczas ogólnie pojętych stosunków społecznych. Jego sprzeciw wobec kościelno - feudalnego systemu społecznego, któremu przeciwstawił optymistyczną wizję człowieka wolnego i nieograniczonego religijnymi dogmatami, sprowadził nań prześladowania ze strony paryskiej Sorbony, czego skutkiem była konieczność wyjazdu poza granice ojczyzny. W opisywanym tu dziele (popularnym już za życia jego autora) wykazał się Rabelais niesłychaną wprost wyobraźnią, rubasznym humorem trącającym niejednokrotnie o groteskę, a także mistrzostwem w dziedzinie tworzenia opisów, co stanowi o ogromnych walorach artystycznych Gargantui i Pantagruela.

Jednym z czołowych humanistów epoki odrodzenia był urodzony w Rotterdamie około 1467 roku filolog, filozof, teolog i pedagog, Gerhard Gerhards, znany jako Erazm z Rotterdamu. Był on ważnym propagatorem kultury antycznej, a w swoich licznych dziełach wskazywał i piętnował mnogość przywar, jakimi cechowało się współczesne mu społeczeństwo. Krytykując między innymi nadużycia duchownych (korupcję czy handel relikwiami), dążył do uznania wolności, pokoju i prostoty, jako najwyższych wartości, którym winien się poświęcać człowiek. Najsłynniejszym dziełem Erazma, w którym to właśnie zawarł swoje poglądy, była rozprawa pod tytułem Pochwała głupoty. Ponadto filozof głosił potrzebę zjednania z Chrystusem poprzez modlitwę i czynienie dobra oraz angażował się politycznie w celu polepszenia warunków bytowych prostego ludu. Zmarł w 1536 roku w Bazylei.

Kolejnym pisarzem doby renesansu, który w swoich pismach nawiązywał do polityki, był Anglik Thomas More (1478 - 1535). Ów myśliciel, pisarz, polityk i członek Izby Lordów pod koniec swojego życia naraził się królowi angielskiemu, nie chcąc uznać go za głowę Kościoła w Anglii, za co skazano go na śmierć, a wyrok wykonano. Na kilkanaście lat przed śmiercią zdążył jednak ukończyć More swoje największe dzieło - Utopię, która powstała około roku 1516. W Utopii przedstawił obraz królestwa na odległej wyspie, gdzie panuje sprawiedliwy, choć chciałoby się rzec - utopijny system społeczny. Królestwo to jest rządzone demokratycznie, a obywatele nie posiadają najmniejszej wartości prywatnej. Wszyscy pracują dla dobra ogółu i każdy ma prawo czerpać z owoców tej pracy. Nie używa się tu pieniądza, a kosztowności służą jedynie do handlu z innymi społeczeństwami. Opinie na temat celu napisania Utopii są różne, jednak najbardziej prawdopodobną jest ta, że jej autor chciał w ten sposób wyrazić sprzeciw wobec niesprawiedliwości ówczesnego systemu społeczno - politycznego, a także poddać krytyce niemoralność i chciwość wszechobecne w kręgach rządzących.

Pisząc o Anglikach, którzy wnieśli istotny wkład nie tylko w literaturę tamtego okresu, ale i w literaturę światową w ogóle, nie sposób pominąć oczywiście Williama Shakespeare'a. Wybitny ten dramaturg urodził się najprawdopodobniej 23 kwietnia 1564 roku w Stratford - upon - Avon, gdzie też zmarł 23 kwietnia 1616 roku. Tak jak biografia Shakespeare'a jest niekompletna i niepewna, tak i nie ma dostatecznej pewności, co do rzeczywistej ilości jego dzieł. Zakłada się jednak, że było ich trzydzieści siedem, w tym: kroniki historyczne (Henryk VI, Ryszard III , obie 1590-93; Ryszard II, 1595; Henryk IV, 1596-98; Henryk V, 1599), komedie (Stracone zachody miłości, 1594; Poskromienie złośnicy, 1594; Sen nocy letniej, 1595; Jak wam się podoba, 1599-1600; Wesołe kumoszki z Windsoru, 1602; Wieczór Trzech Króli, 1602; Burza, 1611) oraz tragedie (Romeo i Julia, 1595; Hamlet, 1601; Otello, 1604; Król Lear, 1606; Makbet, 1606; Antoniusz i Kleopatra, 1607). Shakespeare miał w swoim dorobku także pokaźną ilość sonetów, a współcześnie uznawany jest za najwybitniejszego dramaturga na świecie, którego twórczość w olbrzymim stopniu wpłynęła na obecny kształt europejskiej sceny teatralnej.

Ostatnim wybitnym pisarzem, jakiego pragnę tu przedstawić, był urodzony w 1547, a zmarły w1616 roku Hiszpan - Miguel Cervantes. Autor genialnej parodii średniowiecznej powieści rycerskiej Don Kichota dziś uznawany jest za twórcę nowożytnej powieści europejskiej. W Don Kichocie - swoim największym dziele - krytykuje on hiszpańskie społeczeństwo; jego prostoduszny i dobry bohater bowiem walczy ze złem, co czytelnikowi jawi się jako szaleństwo. Dostrzegamy tu więc istotną aluzję do społeczeństwa, które, pełne występku i zła, wyszydza i niszczy ludzi sprzeciwiających się ogólnie panującym zasadom. I choć Cervantes napisał wiele innych dzieł, to właśnie jego Don Kichot przeszedł do historii, a przede wszystkim do europejskiej świadomości społecznej, jako symbol niestrudzonej i jakże istotnej walki małego człowieka z wielkim złem.

Przedstawione powyżej, jakże krótkie, opisy najwybitniejszych pisarzy europejskiego renesansu, to oczywiście jedynie kropla w morzu informacji, jakie winien posiadać każdy współczesny człowiek na temat twórczości literackiej tamtego okresu. Dlatego też praca niniejsza, winna jedynie służyć jako przyczynek do podjęcia studiów i stworzenia bardziej szczegółowych prac dotyczących poszczególnych osób i dzieł, które przyszło mi tutaj w zasadzie tylko wymienić.