Unię Europejską tworzą państwa-członkowie Wspólnot Europejskich. Została utworzona na mocy Traktatu z Maastricht z 1992 roku, który wszedł w życie rok później. Wzmianki o zamiarze jej powołania znalazły się także w preambule Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 roku. Unia funkcjonuje w celu permanentnego powiększania dobrobytu państw członkowskich, przekładającego się również na rozwój gospodarczy całego kontynentu. Ma być on osiągany poprzez istnienie wspólnej polityki gospodarczej i monetarnej oraz integrację polityczną, zmierzającą, między innymi, do nadawania mieszkańcom państw członkowskich obywatelstwa europejskiego. Unia Europejska nie ma osobowości prawnej, działa o istniejące ciągle Wspólnoty Europejskie: Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) powołaną na mocy Traktatu Paryskiego z 1951 roku, Europejską Wspólnotę Gospodarcza (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM)-obie powołane przez Traktaty Rzymskie z 1957 roku, które posiadają zdolność do czynności prawnych. Unia Europejska funkcjonuje poprzez organy, podobne do tych, jakie istnieją w każdym państwie. Pierwszym z nich jest Parlament Europejski. To jedna z najstarszych instytucji europejskich, powołana przez Traktat Paryski. Stanowi on swego rodzaju polityczne forum wyrażające wolę obywateli państw członkowskich oraz reprezentujące ich interesy. Do 1979 roku deputowani nominowani byli przez rządy krajów, obecnie wybiera się ich w bezpośrednich wyborach na pięcioletnią kadencję. Skład Parlamentu liczy teraz (2006) 732 deputowanych, zorganizowanych nie na zasadzie narodowej, ale w frakcjach politycznych. Mandat jest niezbywalny i nie można go łączyć z innymi funkcjami. Pracami izby kieruje Przewodniczący, którym obecnie jest Josep Borrel Fontenelles. Do głównych kompetencji Parlamentu zaliczyć można: zainicjowane przez Komisję Europejską współtworzenie prawa wraz z Radą Unii Europejskiej, przyjmowanie składu Komisji Europejskiej i możliwość jego odwołania poprzez instrument wotum nieufności, zatwierdzanie budżetu przedstawionego przez Radę Unii Europejskiej, poprzez złożenie podpisu Przewodniczącego Parlamentu. Drugą instytucją europejską jest Rada Unii Europejskiej, będąca najważniejszym organem decyzyjnym Unii. W jej skład wchodzą ministrowie rządów krajów członkowskich, którzy zabierają głos i podejmują decyzje w imieniu władz reprezentowanego przez nich państwa. Zakres kompetencji Rady jest bardzo szeroki. Jak już wyżej stwierdzono, uczestniczy ona w procesie prawotwórczym, przy czym jej rola jest niewspółmiernie większa od roli Parlamentu; zajmuje się także nakreślaniem ogólnej polityki społecznej i gospodarczej państw członkowskich, koordynuje działania w II i III Filarze (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa i Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne), współtworzy wraz z Parlamentem unijny budżet oraz zawiera w imieniu Unii umowy międzynarodowe z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Gdy natomiast omawiane kwestie wykraczają poza zwykłe kompetencje ministerialne, Rada przyjmuje nazwę Rady Europejskiej i obraduje w składzie prezydentów lub/i szefów rządów państw członkowskich pod przewodnictwem Przewodniczącego Komisji Europejskiej. Rada Europejska zbiera się co najmniej dwa razy do roku w państwie, które wówczas sprawuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Przewodnictwo takie trwa sześć miesięcy. Prezydencja Polski przypada na drugą połowę 2012 roku. Rada pracuje w oparciu o materiały przygotowane do debaty przez Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER). W jego skład wchodzą ambasadorowie wszystkich państw członkowskich akredytowani przy Unii Europejskiej. Poza Komitetem organami pomocniczymi Rady są Sekretariat i Sekretarz Generalny (obecnie Javier Solana). Komisja Europejska to kolejny organ unijny. W przeciwieństwie do wyżej omawianych instytucji, ma ona charakter ponadnarodowy i działa tylko i wyłącznie w imieniu i interesie Unii Europejskiej. Podobnie, wchodzący w jej skład Komisarze, mimo iż są obywatelami państw członkowskich, to jednak sprawują swoją funkcję niezależnie od ewentualnych nacisków płynących z ich rządów. Komisja jest organem o charakterze wykonawczym. Jako jedyna instytucja unijna posiada prawo inicjatywy ustawodawczej, a poza tym zajmuje się reprezentowaniem Unii na arenie międzynarodowej, kontroluje wdrażanie i przestrzeganie prawa europejskiego i polityk wspólnotowych w krajach członkowskich oraz zarządza budżetem. Odpowiada politycznie przed Parlamentem Europejskim. Organem o charakterze władzy sądowniczej jest Europejski Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Luksemburgu. Składa się on z sędziów pochodzących z każdego państwa członkowskiego, charakteryzujących się długoletnią praktyką, popartą sukcesami w dziedzinie prawa. Kadencja sędziego trwa sześć lat i może być odnowiona. Na czele Trybunału stoi Przewodniczący wybierany spośród sędziów na okres trzech lat. W pracach organu uczestniczy także ośmiu rzeczników generalnych. Zasadniczo, do zadań Trybunału należy kontrola przestrzegania, wdrażania i stosowania prawa europejskiego w państwach członkowskich. Trybunał zajmuje się także dokonywaniem wykładni aktów, które ze względu na swą treść mogą być niezrozumiałe, bądź trudne do zastosowania w rodzimych systemach prawnych. Instytucja rozstrzyga również skargi na działanie organów Unii Europejskiej. Aby udoskonalić pracę Trybunału, a także odciążyć sędziów w 1989 roku powołano do istnienia Sąd Pierwszej Instancji, który zajmuje się głównie orzecznictwem w sprawach skarg wniesionych przez państwa, osoby fizyczne i prawne na działalność Komisji Europejskiej oraz kwestiami związanymi z nielegalną pomocą rządu w sferze gospodarki, nieuczciwą konkurencją, kradzieżą znaków handlowych i innymi. Skład Sądu, jego wielkość, tryb powoływania i kadencyjność są w zasadzie identyczne jak w przypadku Trybunału, z tym wyjątkiem, że nie ma tu rzeczników generalnych. Są to wszystkie główne instytucje Unii Europejskiej. Oprócz nich działają także organy pomocnicze i wyspecjalizowane. Zaliczyć do nich można:

  • Europejski Trybunał Obrachunkowy;
  • Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny;
  • Komitet Regionów;
  • Europejski Bank Centralny;
  • Europejski Bank Inwestycyjny.

Mimo swego politycznego oblicza, Unia Europejska jest przede wszystkim organizacją o charakterze gospodarczym. W jej założeniu znajduje się utworzenie unii gospodarczej i walutowej. Aby do tego doszło, integracja musiała i musi przejść kolejne długotrwałe etapy. Pierwszy stanowi strefa wolnego handlu, w której stowarzyszone ze sobą państwa likwidują stosowane wobec siebie bariery celne, pozostawiając je jednak w stosunkach zewnętrznych. Drugim etapem jest unia celna; różni się ona tym od strefy wolnego handlu, że w jej ramach taryfy celne wobec krajów trzecich ustalane są na gruncie wspólnego stanowiska państw stowarzyszonych. Kolejny etap to wspólny rynek, w którym istnieje swoboda przepływu pracy, kapitału, usług i towarów w ramach krajów członkowskich. Ostatnim etapem integracji gospodarczej jest utworzenie unii gospodarczej i walutowej. Jej funkcjonowanie ma się przejawiać we wprowadzeniu wspólnej waluty i koordynowaniu polityki gospodarczej przez instytucje międzynarodowe. Obecnie trwa właśnie wdrażanie ostatniego etapu. Prawdopodobnie proces ten nie zakończy się przed rokiem 2012. Warunkiem dobrego funkcjonowania w przyszłości unii gospodarczej i walutowej jest stworzenie już dziś dobrego systemu prawa europejskiego. Rozwój tej dziedziny trwa praktycznie od 1951 roku, kiedy powstała pierwsza Wspólnota Europejska. Ogólnie, prawo europejskie można podzielić na pierwotne i wtórne. Do pierwszej grupy zalicza się Traktaty założycielskie (Traktat Paryski, Traktaty Rzymskie) oraz ich uaktualnienia (Jednolity Akt Europejski, Traktat o Unii Europejskiej, Traktat Amsterdamski i Traktat Nicejski), a także traktaty akcesyjne. Natomiast drugą grupę tworzą akty prawne systematycznie wypracowywane przez instytucje unijne. Są to więc: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie, a także orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Sądu Pierwszej Instancji oraz sądów państw członkowskich. Rozporządzenia mają charakter wiążący we wszystkich krajach członkowskich, co do treści i sposobu ich wdrażania. Dyrektywy natomiast skierowane są do poszczególnych państw i są dla nich wiążące co do celów, pozostawiając swobodę środków. Decyzje wykraczają nieco dalej, gdyż obowiązują w całej rozciągłości wszystkich adresatów. Zalecenia i opinie nie mają charakteru wiążącego, są raczej wyrażeniem pewnych postulatów instytucji europejskich.

Na koniec, kilka słów o procedurze wstępowania i występowania z Unii Europejskiej. Każde państwo, które chce być członkiem tej organizacji musi spełniać ściśle określone warunki. Są one trudne do osiągnięcia, dlatego też okres akcesji rozciąga się w latach. Chodzi tu zwłaszcza o odpowiednie poziomy wskaźników gospodarczych (PKB per capita, inflacja, bezrobocie, wskaźnik długu publicznego) oraz uwarunkowania polityczne (stopień rozwoju społeczeństwa obywatelskiego). W okresie przedakcesyjnym państwa starające się o członkostwo muszą dostosować swoje możliwości i uwarunkowania do tych, którymi charakteryzuje się Wspólnota. Dlatego też jest to czas silnego uzależniania się od Unii, zwłaszcza w sferze gospodarczej. Z tego też względu, wystąpienie, choć możliwe, wydaje się być zupełnie nieopłacalne. Prawo do odejścia z Unii zagwarantowane jest w Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów z 1969 roku. W historii organizacji wystąpienie miało miejsce tylko raz, gdy mieszkańcy Grenlandii jako zamorskiego terytorium Królestwa Danii, wyrazili taką wolę w lokalnym referendum. O wiele częstsze było natomiast wstępowanie krajów do Wspólnot Europejskich, a następnie do Unii Europejskiej. Pierwsze rozszerzenie miało miejsce w 1973 roku, gdy traktaty akcesyjne podpisały Dania, Wielka Brytania i Irlandia. Kolejna akcesja nastąpiła w 1981 roku, gdy członkiem Wspólnot stała się Grecja. Pięć lat później integracja objęła Hiszpanię i Portugalię, a w 1995 Austrię Finlandię i Szwecję. Na następną akcesję trzeba było czekać aż dziewięć lat. 1.V.2004 roku członkami Unii Europejskiej zostały: Polska, Czechy, Cypr, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Słowacja, Słowenia i Węgry. Jak dotąd, było to największe rozszerzenie Wspólnot, ale z pewnością nieostatnie, gdyż o członkostwo w Unii starają się obecnie Chorwacja, Rumunia, Bułgaria i Turcja. Kandydatura Turcji jest bardzo kontrowersyjna. Znawcy przedmiotu ciągle spierają się o to, czy można ja traktować jako państwo europejskie, zważywszy na fakt, iż większa część jej obszaru znajduje się w Azji. Drugim, o wiele ważniejszym argumentem przeciwko tureckiej akcesji są znane przejawy łamania praw człowieka w tym kraju oraz stale obowiązująca kara śmierci (ostatnio formalnie zawieszono jej wykonywanie). Mimo tych problemów, najprawdopodobniej jednak dojdzie do rozszerzenia Unii Europejskiej również o Turcję, gdyż jest ona przede wszystkim bardzo dobrym partnerem handlowym, a poza tym powoli wdraża wszelkie zalecenia płynące od unijnych ekspertów.