Integracja w Europie

Przyglądając się integracji europejskiej i jej historii, warto przyjrzeć się kilkunastu etapom i elementów ją tworzących:

1. Powstanie pojęcia współczesnej integracji europejskiej
2. Formowanie się pierwszych etapów integracji.
3. Ekonomiczna unia krajów Beneluksu - Holandii, Belgii i Luksemburga - czyli pierwszy poważny krok ku gospodarczemu zjednoczeniu w Europie.
4. Integracja nordycka i jej charakterystyka.
5. Europejska Wspólnota Węgla i Stali.
6. Europejska Wspólnota Energii Atomowej.
7. Prawne ukształtowania pierwszych Wspólnot Europejskich.
8. Specyfika członkostwa we Wspólnotach Europejskich.
9. Polska a Wspólnoty Europejskie - charakter współpracy.
10. Polska przed wejściem do Unii Europejskiej - polityczne i gospodarcze "za" oraz "przeciw".
11. Europejskie prawo wspólnotowe i jego aspekty integracyjne.
12. Charakterystyka uchwał prawnych w Unii Europejskiej.
13. Procesy inicjowania oraz wdrażania prawa wspólnotowego.
14. Rada Europejska, jej historia oraz charakterystyka i rola we Wspólnocie Europejskiej.
15. Komisja Europejska, jej historia oraz charakterystyka i rola we Wspólnocie Europejskiej.
16. Parlament Europejski, jego historia oraz charakterystyka i rola we Wspólnocie Europejskiej.
17. Trybunał Sprawiedliwości, jego historia oraz charakterystyka i rola we Wspólnocie Europejskiej.
18. Główne cele oraz założenia Unii Europejskiej.
19. Polityka rolna Unii Europejskiej.
20. Polityka socjalna Unii Europejskiej.
21. Polityka regionalna Unii Europejskiej.
22. Walka z kartelami w Unii Europejskiej.
23. Walka z nadmierną koncentracją w Unii Europejskiej.
24. Walka z subsydiowaniem przedsiębiorstw w Unii Europejskiej.
25. Ograniczanie importu sprowadzającego się do dumpingu w Unii Europejskiej.
26. Ograniczanie zwiększonego poziomu w imporcie szkodzącym gospodarce Unii Europejskiej.
27. Swobodny przepływ osób, usług i kapitału w Unii Europejskiej.
28. Główne zadania nowej Europy.
29. Społeczeństwo europejskie w Unii Europejskiej.
30. Charakterystyka tak zwanej "integracji socjalistycznej".
31. Wschodnio-europejska forma integracji czyli Wspólnota Niepodległych Państw.
32. Procesy integracyjne w Europie Środkowo-Wschodniej.

To tylko część istotnych kwestii, którymi wypada się zająć, omawiając szerzej procesy zjednoczeniowe Europy i instytucjonalną płaszczyznę Unii Europejskiej. Niemniej jednak, nawet taka ilość elementów opisowych wystarcza dla rozjaśnienia kwestii integracyjnych i wspólnotowych i po zapoznaniu z którą poruszanie się w tematyce unijnej jest znacznie ułatwione i swobodniejsze.

Integracja jako taka posiada szerokie zastosowanie. Etymologia tegoż terminu wywodzi się z języka łacińskiego, w którym oznacza mniej więcej "zjawisko scalania" czy "łączenia" kilku części w jedną, zwartą całość. Integrować można się w społeczeństwie, można się integrować na płaszczyźnie gospodarczej, politycznej, narodowościowej, kulturowej, religijnej czy ideologicznej. Europa integrowała się różnorako - w zależności od czasów panujących w dobie rozwoju myśli integracyjnych. Raz to była integracja czysto religijna, raz kulturowa, a z czasem przede wszystkim gospodarcza oraz polityczna.

Pod samym pojęciem "integracja" ukrywają się elementy, charakteryzujące ów termin. Integracja może być procesem subiektywnym, albo też obiektywnym (wówczas najczęściej ma miejsce istotnie aktywna rola jednego z inicjatorów integracji), który przede wszystkim służy dla uściślenia związku pomiędzy państwami czy organizacjami. W przypadku integracji gospodarczej, konsekwencją powstania ścisłego związku jest zarysowanie się znacznych zależności gospodarczych pomiędzy zazwyczaj dwoma państwami i zerwanie nagłe, spontaniczne takich powiązań jest raczej niemożliwe. Płaszczyzna gospodarcza charakteryzuje się długookresowym rozwojem i nagłe zerwanie współpracy oznaczałoby mocno negatywne skutki dla jednej ze stron integracji. Proces jednoczenia natomiast zazwyczaj się udaje, kiedy tworzą go państwa czy organizacje zbliżone siłą czy potencjałem do siebie (w przypadku integracji państwowej - gospodarczej optymalna sytuacja występuje wówczas kiedy poszczególne gospodarki utrzymują się na zbliżonym poziomie).

Myśli i procesy integracyjne stare są bowiem "jak świat" - wpierw ze względu na wyznawaną religię, potem w oparciu o siłę militarną - państwa dążyły do powiększania swoich terytoriów, łączenia się z innymi, poszukiwania sojuszników. Wraz z rewolucją przemysłową i wprowadzeniem nowych rozwiązań do produkcji oraz przemysłu, kwestią łączącą stała się gospodarka i poszukiwanie większych rynków zbytu, przestrzeni i rejonów, gdzie owoce produkcji mogły być rozpowszechniane, sprzedawane lub wymieniane na inne towary. Kraje z zaawansowanymi procesami produkcji, zrzeszały się w porozumienia handlowe, uściślające ich współpracę i wymianę towarów. Były to tym samym pierwsze poważniejsze integracje gospodarcze, chociaż te współczesne miały dopiero nadejść. Z czasem zaczęły się pojawiać międzynarodowe banki, między-krajowe organizacje handlowe, a przede wszystkim organizacje integracyjne pokroju tych z rejonów niemieckich i nordyckich - jak chociażby Związek Celny Prus (rok 1834, w skład którego wchodziło jedenaście państw niemieckich). W roku 1871 Norwegia i Szwecja powołały do życia strefę wolnego handlu, a w samej Skandynawii w 1872 roku udało się jeszcze stworzyć tamtejszą Unię Monetarną, którą charakteryzował sposób powstania - nie poprzez zabiegi władz państwowych, ale w wyniku szeroko zakrojonej akcji producentów, którzy domagali się odpowiednich ram dla ich wspólnej działalności oraz szerszej współpracy.

Próbując charakteryzować proces integracji gospodarczej, można go podzielić zasadniczo na pięć kolejnych etapów:

1. Tworzenie strefy wolnego handlu, w obrębie której znosi się cła i umożliwia w przyszłości pełniejszą współpracę gospodarczą krajów - swobodny przepływ towarów i usług. Ewentualne cła nakładane są wobec krajów trzecich, bowiem stawianie i tworzenie ograniczeń w obrębie wspólnego rynku byłoby zupełnie niekorzystnym elementem współpracy i miałoby skutki przede wszystkim negatywne.
2. Stworzenie formy unii celnej, będącej przedłużeniem gospodarczej myśli integracyjnej - w jej obrębie powstają uwarunkowania pozwalające na ukształtowanie się wspólnej taryfy zewnętrznej i pozbycie się wszelkich ograniczeń utrudniających swobodną współpracę gospodarczą.
3. Krok następny w postaci wspólnego rynku, w którym zawiera się unia celna oraz strefa wolnego handlu. W jego ramach dokonuje się swobodny przepływ kapitału, usług, osób oraz towarów. Jest on również rejonem, na którym tworzona jest wspólna polityka finansowa oraz ekonomiczna.
4. Unia ekonomiczno-walutowa pozwala już na szersze działania w zakresie wspólnej polityki gospodarczej - w dziedzinie przemysłu, inwestycji, kwestii fiskalnych, budżetowych, zatrudnienia. Warunkuje ona również harmonizację stóp wzrostu gospodarczego, ustalenia cen oraz podejmowania decyzji dotyczących polityki monetarnej. Jest również krokiem naprzód ku wprowadzeniu własnej, wspólnotowej waluty.
5. Ostatecznym etapem jest tak zwana "pełna integracja", która przejawia się jednolitym rynkiem, stabilną wspólną polityką gospodarczą, wynikającą ze struktur silnego, wspólnotowego organizmu gospodarczego. Decyzje z zakresu polityki gospodarczej podejmowane są na płaszczyźnie wspólnoty, a nie poszczególnych państw, wchodzących w jej skład.

W roku 1958 (Haga, 3 lutego) trzy kraje Beneluksu: Holandia, Belgia oraz Luksemburg podpisały porozumienie, które powołało do życia Unię Ekonomiczną. Porozumienie to weszło w życie z początkiem listopada 1960 i trwać miało przez pięćdziesiąt najbliższych lat (na okres o takiej długości zawiązana została Unia). Głównym celem przyświecającym tej integracji był czynnik ekonomiczny, który dzięki powstałej Unii przybliżył do siebie trzy kraje. Dzięki wspólnym wysiłkom zwiększyć miało się w nich tempo wzrostu gospodarczego oraz wzrosnąć miała stopa życiowa społeczeństw. Konsekwencją jednak najistotniejszą miało być stworzenie wewnętrznego, wspólnego rynku, na którym dokonywać miał się nieskrępowany handel i wymiana usług, towarów oraz kapitału. Stać się tak miało za sprawą całego szeregu uwarunkowań, wśród których wymienia się:

• • zniesienie ceł i innych ograniczeń w obrocie dóbr i usług pomiędzy trzema krajami tworzącymi Unię,
  • zniesienie kontyngentów,
  • stworzenie ram dla wprowadzenia wspólnotowej taryfy celnej,
  • prowadzenie wspólnotowej polityki handlowej,
  • umożliwienie swobodnego przepływu kapitału, usług oraz osób pomiędzy krajami Unii,
  • kierowanie dalszych etapów integracji w obrębie wspólnej dla wszystkich krajów członkowskich polityki finansowej, ekonomicznej oraz społecznej,
  • stworzenie szkieletu dla stabilności waluty oraz stałej równowagi bilansów płatniczych,
  • szersza współpraca z krajami Europy oraz organizacjami takimi jak NATO,
  • budowa uniwersalnego wymiaru sprawiedliwości z unifikowanym prawem cywilnym oraz karnym.

Unia krajów Beneluksu posiadała oczywiście swoje właściwe organy. Możemy je podzielić:

• • Komitet Ministrów: jest naczelnym organem Unii, w którego skład po trzech przedstawicieli z każdego z państw członkowskich (z rządów krajowych). Zebrania odbywają się przynajmniej jeden raz w kwartale, a uchwały podjęte przez Komitet wymagają zatwierdzenia jednomyślnego Rady.
  • Rada Unii Ekonomicznej: jest organem wykonawczym Unii, tworzonym przez przedstawicieli wszystkich państw członkowskich (po jednym z każdego kraju). Z ich grona wybierany jest przewodniczący oraz jego zastępcy. Rada zatwierdza uchwały Komitetu Ministrów lub też je odrzuca. Działają przy niej specjalistyczne komisje o charakterze doradczym.
  • Międzyparlamentarna Konsultatywna Rada Beneluksu: tworzy ją 49 członków, wybieranych przez krajowe parlamenty państw członkowskich.
  • Rada Ekonomiczno-Społeczna: tworzona przez 27 członków i taką samą liczbę zastępców. Opiniuje ona w kwestiach gospodarczych oraz społecznych.
  • Kolegium Arbitrażowe: rozstrzyga spory i sytuacje konfliktowe pomiędzy państwami członkowskimi Unii Ekonomicznej, podzielone jest na odpowiednie wydziały (do których desygnowani są przedstawiciele z każdego z krajów członkowskich - po jednym arbitrze i jego zastępcy do każdego wydziału). Orzeczenia Kolegium mają moc ostateczną i nie ma od nich odwołania.
  • Trybunał Sprawiedliwości Beneluksu: do jego składu Komitet Ministrów wybiera dziewięciu sędziów, zajmujących dotąd najwyższe stanowiska w sądach krajowych członków Unii Ekonomicznej. Trybunał rozstrzyga spory związane z różnorodną interpretacją porozumienia unijnego i wywodzących się z niego uwarunkowań traktatowych, a także z interpretowaniem uchwał zatwierdzonych przez Radę.
  • Wspólne Służby: tworzone przez Komitet Ministrów dla wspomagania przebiegu prac ogólnych - rejestrowania znaków handlowych chociażby. Ich charakter jest niestały.
  • Grupa Inicjująca: pracuje nad rozwijaniem idei oraz procesów integracyjnych wewnątrz Unii Ekonomicznej.
  • Sekretariat: istnieje od 1947 roku, a jego pracami kieruje sekretarz generalny.

Integracja nordycka uchodzi za najstarszą, współczesną formę integracji europejskiej. Sprzyjały jej rozwojowi czasy już po pierwszej wojnie światowej, ale dopiero po zakończeniu drugiej wojny udało się sfinalizować integracyjne procesy. W roku 1963, nordyckie stowarzyszenie pozarządowe, w składzie których znajdowali się politycy oraz przedstawiciele kół rządowych, powołują do życia Ligę Stowarzyszeń Nordyckich. Ich wspólne dziania skierowane były zwłaszcza ku ustawodawstwie gospodarczym oraz socjalnym, ale równie ważnymi kwestiami były uregulowania transportu czy wspólnej kultury. Integracja ta omijała raczej strefy obronności i polityki bezpieczeństwa, bowiem zdecydowania odcinała się od totalnego charakteru porozumień. Generalnie rzecz ujmując, integracja europejska politykę gospodarczą oraz społeczną stawiała sobie na pierwszym miejscu, a w pozostałych dziedzinach ograniczała się do równoważnej współpracy międzynarodowej, prowadzonej nie tyle usilnie co spontanicznie. Sama integracja nordycka jest procesem dosyć specyficznym, bowiem nie przebiega ona wedle odgórnie ustalonych reguł i założeń, ale powstają one na bieżąco - wedle niemalże potrzeby. Ponadto, udział poszczególnych członków nie jest taki sam, ale zależy od kwestii i interesów - nie wszystkich jednocześnie one dotyczą. W końcu, integracja nordycka posiada charakter w pełni nie-instytucjonalny - brak jakiejkolwiek obszernej organizacji, która stałaby na czele zawiązanej współpracy. Istniejące bowiem - Rada Nordycka oraz Nordycka Rada Ministrów są instytucjami przede wszystkim symbolicznymi, nie posiadającymi żadnych ponadnarodowych praw.

W dziedzinie gospodarki natomiast, od 1948 roku istnieje Nordycki Komitet Współpracy Ekonomicznej. Od roku 1954 działa również Komitet Współpracy Ekonomicznej Państw Skandynawskich, skupiający się od chwili swego założenia na pracach budujących wspólny rynek. Komitetowi temu udało się zresztą przedstawić szeroki plan powstania "Północnego Wspólnego Rynku" w roku 1957, w obrębie którego zniesione miały zostać wszelkie taryfy celne i inne ograniczenia w swobodnym handlu i wymianie towarów i usług pomiędzy krajami skandynawskimi. Ów wolny rynek przejawiać miał się również stworzeniem jednolitej taryfy celnej wobec państw z zewnątrz wspólnoty nordyckiej, powołaniem do życia nordyckiego banku inwestycyjnego, a także stworzeniem wspólnej polityki finansowej oraz inwestycyjnej.

W ramach wewnętrznego rynku, obejmującego początkowo Danię, Norwegię oraz Szwecję, nie dokonywano wymiany produktów rolnych, artykułów rybnych, tekstylnych oraz pewnych towarów wytwarzanych z metali. Rokowania podejmowane jeszcze w 1959 roku w tej sprawie nie przyniosły żadnych pozytywnych rezultatów, co było rezultatem sprzecznie prowadzonych polityk państw zainteresowanych (zwłaszcza Norwegii, Szwecji oraz Danii). W dziesięć lat później (24 lipca 1969 roku) przekazana została państwom Skandynawii koncepcja NORDEK czyli Nordyckiej Unii Ekonomicznej (stworzona przez grupę ekspertów pochodzących z krajów skandynawskich). Z czasem jednak okazało się, że państwa tamtego regionu wiele wciąż dzieli i nieudane rokowania z roku 1959 nie były sytuacją przypadkową. NORDEK bowiem miał zostać wprowadzony w życie na początku 1971 roku, jako unia o dziesięcioletnim okresie istnienia. Ponadto, do pierwszej połowy lat siedemdziesiątych wprowadzona miała być jednolita taryfa celna oraz wspólna polityka finansowa oraz polityka rolnictwa. Niestety, rozwój tej koncepcji hamowała Finlandia - nawet po jej oporach próbowano zmienić nazwę Unii z NORDEK na SKANDEK, ale i to zakończyło się niepowodzeniem. Sukcesem natomiast okazało się powołanie do życia Nordyckiego Banku Inwestycyjnego w roku 1975, skupiającym się na wsparciu finansowym reorganizacji i przebudowie systemu energetycznego i elektrowni wodnych w Indiach, a także pomocy wobec zakładów przetwórstwa metali kolorowych i przemysłu drzewnego. Oczywiście celami działalności tego banku jest nie tylko finansowe wspieranie tych dziedzin gospodarki, ale również starania na rzecz podnoszenia poziomu konkurencyjności gospodarek nordyckich. Kolejnymi jeszcze krokami w zacieśnianiu współpracy w Skandynawii stało się stworzenie w 1980 roku Rady Badań Ekonomiki Nordyckiej (zajmującej się analizą podobieństw i powiązań gospodarek państw skandynawskich), a wcześniej - w 1973 także NORDTEST czyli program do badań technicznych o standaryzacji.

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) miała wymiar integracyjny pełniejszy niż struktury nordyckie. Powstała ona z inicjatywy Francji, która z jednej strony wolała powiązać swój przemysł ciężki związkiem z Niemcami, a z drugiej pragnęła odbudować swoją przedwojenną, dosyć silną pozycję w Europie.

Jakby na to nie patrzeć, było to połączenie przede wszystkim gospodarcze, mające na celu rozwijać przemysł ciężki krajów członkowskich, a także zwiększać zatrudnienie i poprawiać poziom życia społeczeństw.

Głównymi założeniami Wspólnoty były:

• • stworzenie wspólnego, wewnętrznego rynku,
  • stworzenie możliwości równomiernego dostępu do źródeł produkcji dla każdego z państw,
  • zapewnienie stałych dostaw surowców: węgla oraz stali,
  • utrzymywanie niskiego poziomu cen stali oraz węgla,
  • rozwijanie współpracy międzynarodowej,
  • ochrona przyjętych limitów na międzynarodowych rynkach,
  • stwarzanie dogodnych i bezpiecznych warunków pracy dla ludzi zatrudnionych w przemyśle ciężkim i pozostałych gałęziach gospodarki,
  • rozwijanie procesów produkcji w gospodarce,
  • zwalczanie elementów protekcjonizmu, niebezpiecznych preferencji oraz subwencji dla przedsiębiorstw oraz zakładów przemysłowych.

Państwa Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, stawiając sobie te cele, zdawały sobie sprawę z konieczności likwidowania stopniowego ceł i innych ograniczeń w wymianie handlowej (jak chociażby ograniczenia ilościowe). Pierwotnie, dotyczyć to miało współpracy w sektorze węgla i stali, ale czas pokazał, że współpraca ta objęła w szerokim zakresie gospodarkę. Zniesienie ceł było jednym etapem - kolejnym miało być umożliwienie kapitałowi, usługom i ludziom swobodnego przepływu wewnątrz Wspólnoty. Wzmocniłoby to współpracę pomiędzy państwami i pozwoliło na ich rozwój. Jednocześnie zachowane być miały zasady wolnej konkurencji.

Jedyną kwestią, która nie została ostatecznie uregulowana były stawki celne i ograniczenia importowa dla krajów spoza Wspólnoty - na tym polu Rada mogła kształtować poziomy ceł i ograniczeń. Odgórnie również EWWiS stać miała na straży prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstw w sektorze przemysłowym, a także wspierać te elementy, które odstają od wspólnotowego poziomu. Polityka inwestycyjna również powinna być przestrzegana przez wszystkie kraje członkowskie, które stosować się muszą do przyjętych postanowień i dyrektyw wspólnotowych.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej powstała dla stworzenia struktury współpracy w zakresie przemysłu atomowego i rozwoju tej dziedziny gospodarki. Nadrzędnymi celami tej Wspólnoty stały się: rozwinięte badania (a następnie odpowiednio rozpowszechnione) w zakresie nowych technologii w dziedzinie energii atomowej (badania szkoleniowe i innowacyjne), koordynacja procesów powstawania nowych ośrodków rozwijających technologie atomowe, kształtowanie ram i norm dla właściwego prowadzenia badań i przeprowadzania inwestycji przemysłowych w dziedzinie energii atomowej z uwzględnieniem ochrony środowiska naturalnego oraz samych społeczności i ludzi pracujących w tym sektorze. Wspólnota ma na uwadze również:

• • równomierne rozdysponowanie w gronie członków Euroatomu minerałów i paliw atomowych, z zachowaniem sprawiedliwych podziałów i właściwego zaopatrzenia (koordynowanego przez Agencję Zaopatrzenia, powołaną do życia przez Traktat o Euroatomie - Agencja zawiera porozumienia i kontrakty na dostawy paliw oraz minerałów),
  • przestrzeganie, aby materiały wykorzystywane w sektorze atomowym, służyły do przyjętych projektów zatwierdzonych przez władze Wspólnoty - bez niebezpieczeństwa wykorzystywania ich dla groźnych dla życia i równowagi międzynarodowej celach,
  • właściwe korzystanie członków Wspólnoty do prawa własności do specjalnych materiałów rozszczepialnych (Europejska Wspólnota Energii Atomowej ma wyłączność na wytwarzanie oraz przetwarzanie i przewożenie takich materiałów),
  • podjęcie starań dla budowy wspólnego atomowego rynku, na którym zniesione zostaną przez państwa członkowskie wszelkie cła oraz ograniczenia ilościowe w sferze eksportu oraz importu towarów i usług,
  • utrzymywanie stosunków z państwami oraz organizacjami i specjalistycznymi stowarzyszeniami na arenie międzynarodowej, działających w dziedzinie energii atomowej dla silniejszego wdrażania jej pokojowego i bezpiecznego wykorzystywania.

Prawne uwarunkowania funkcjonowania Wspólnot Europejskich to specyficzne formy prawa. Potocznie prawo to nazywa się "prawem wspólnotowym" lub "unijnym", rozdzielając je na pierwotne oraz wtórne, jednak zapomina się często o ważnych rozróżnieniu. Otóż prawo Wspólnot Europejskich - tych pierwszych, o których była wcześniej mowa tak naprawdę stanowi klasyczny przykład prawa ponadnarodowego - pełniącego rolę nadrzędną wobec prawa wewnętrznego poszczególnych państw należących do Wspólnoty. Współczesne prawo Unii Europejskiej natomiast jest prawem międzynarodowym. Warto więc posługiwać się terminologią "prawo wspólnotowe" dla omawiania prawa Wspólnot Europejskich oraz "prawo unijne" odnosząc się do Unii Europejskiej.

Mniejsze wątpliwości pojawiają się przy próbie prezentacji źródeł prawa wspólnotowego. Wówczas wymienia się: umowy międzynarodowe oraz zwyczaje, prawo stanowione przez instytucje Wspólnot Europejskich, orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości oraz prawo krajowe poszczególnych krajów członkowskich. Z tej grupy przykładów wyodrębnia się następnie prawo pierwotne oraz wtórne. Prawo pierwotne uważane jest za formę Konstytucji Wspólnot Europejskich - dokumenty historyczne, które nadały kształt i wymiar Wspólnotom. Są nimi traktaty, które ustanawiały wspólnotowe struktury:

• • Traktat Paryski z 18 kwietnia 1951 roku, powołujący Europejską Wspólnotę Węgla i Stali,
  • Traktaty Rzymskie z 25 marca 1957 roku, powołujące Europejską Wspólnotę Gospodarczą oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej,
  • Jednolity Akt Europejski, podpisany 17-18 lutego 1986 roku,
  • Traktat o Unii Europejskiej, podpisany 7 lutego 1992 roku,
  • Traktat Amsterdamski, podpisany 2 października 1997 roku,
  • Traktat z Nicei, podpisany 26 lutego 2001 roku.

Prawem pierwotnym są także:

• • Traktat o połączeniu wspólnych organów,
  • Traktat o rozszerzeniu Unii Europejskiej,
  • Uchwała Rady zmieniająca liczbę sędziów w Trybunale Sprawiedliwości,
  • Uchwała Rady zmieniająca liczbę członków Komisji Europejskiej,
  • Uchwała Rady, na mocy której powołano Sąd I Instancji.

W sferze prawa wtórnego (inaczej nazywanego pochodnym) wymienia się akty organów Wspólnot Europejskich, a więc dyrektywy, rozporządzenia, decyzje, umowy międzynarodowe oraz akty niewiążące.

Najważniejszymi oraz najczęściej stosowanymi aktami są rozporządzenia, które posiadają charakter ogólny. Rozporządzenia posiadają bezpośrednią moc obowiązującą, a więc obowiązują na każdą osobę czy podmiot, do którego są skierowane i muszą go obowiązywać, niezależnie od uwarunkowań prawa krajowego. Rozporządzenia ponadto wymagają jednolitej interpretacji - nie może być ich subiektywnego rozpatrywania.

Dyrektywy wydawane są przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, czasami tylko i wyjątkowo przez Komisję Europejską. Jest to akt prawny, który wiąże każde państwo członkowskie co do rezultatu , jaki ma być osiągnięty. Państwo może więc wybrać formę, w jakiej dany proces ma zostać przeprowadzony. Są to więc akty prawne bardzo elastyczne, wiążące wyłącznie adresata co do celu, a nie sposobu wykonania.

Decyzje natomiast wydawane są przez Radę Ministrów oraz Komisję Europejską i mają na celu regulowanie kwestii indywidualnych, a więc mogą być kierowane do osób prywatnych lub też do poszczególnych państw członkowskich Unii. Jeżeli odnoszą się do osób prywatnych, to mają one charakter zbliżony do krajowych decyzji administracyjnych, jeżeli zaś ich adresatem jest państwo to wówczas przyjmują formę podobną do dyrektyw, bowiem wymagają transformacji wewnętrznego prawa.

Wytyczne jako akty prawne wprowadził Traktat z Maastricht, określając je jako ogólne założenia, określające cele działalności w sferze polityki i gospodarki. Stają się one wiążące w momencie, kiedy adresat dowiedział się o nich.

Akty niewiążące to zalecenia i opinie. Nie ustanawiają one żadnych praw ani obowiązków wobec ich adresatów, ale posiadają mimo to określony status prawny. W związku z tym, że nie posiadają one wiążącej mocy nie mogą być zaskarżane do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Komisja Europejska natomiast nie musi posiadać żadnych specjalnych uprawnień i upoważnień do wydawania opinii i zaleceń.

Prawo Wspólnot Europejskich określa również jasno formę członkostwa oraz możliwość wstąpienia w zjednoczone struktury nowych państw. Wspólnoty, których spadkobierczynią jest obecnie Unia Europejska, tworzyły kraje: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec oraz Włochy. W roku 1973 przystąpiły do Wspólnot: Irlandia, Dania oraz Wielka Brytania, w 1981 - Grecja, w 1986 - Portugalia oraz Hiszpania, a w 1995 - Szwecja, Austria i Finlandia.

Polska również od wielu lat starała się znaleźć w tym gronie. Możliwości takie pojawiły się na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy w 1989 roku coraz głośniejsza stała się idea kierowania się Polski ku zjednoczonej Europie. Po latach wyłącznego spoglądania w rosyjską stronę, Wspólnoty Europejskie stanowiły dla Polski szansę na rozwój państwowej gospodarki, wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań w produkcji i przemyśle oraz odświeżenie polityki ekonomicznej. Polski rynek wymagał przebudowy i reorganizacji w całym zakresie, inwestycje prywatne nie miały szans na zaistnienie, a polskie towary nie istniały niemalże poza granicami kraju. W roku 1989 udało się Polsce podpisać korzystne porozumienie z krajami Wspólnoty Europejskiej, niosące ze sobą współpracę handlową i gospodarczą pomiędzy naszym krajem a zjednoczoną Europą. Krokiem następnym było oczywiście podjęcie inicjatywy przystąpienia do struktur Wspólnot czyli przyjęcie statusu państwa stowarzyszonego. W tej kwestii rokowania z przedstawicielami Wspólnoty Europejskiej rozpoczęły się w 1990 roku i potrwały przez blisko rok. 16 grudnia 1991 roku bowiem Polska i Rada Wspólnot podpisały wspólnie właściwy dokument (Układ Europejski mający wejść w życie 1 lutego 1994 roku), który przybliżał nasz kraj do struktur europejskich. Polska stała się krajem stowarzyszonym ze Wspólnotą Europejską. Układ zawarto na nieokreślony czas, z zastrzeżeniem, że może on zostać wypowiedziany przez którąkolwiek ze stron (wówczas straciłby on moc w sześć miesięcy od dnia takiej wymowy). Równolegle z tak zwanym Układem Europejskim Polska i WE zawarły umowę przejściową, wprowadzającą w ruch założenia Układu (przede wszystkim w zakresie handlu).

Oprócz ewidentnego entuzjazmu wynikającego z nawiązania nowych porozumień ze zjednoczoną Europą i deklarowania ogromnej potrzeby wstąpienia w jej szeregi, pojawiły się również głosy krytyki, sceptycznie i z obawą spoglądające na współpracę naszego kraju ze Wspólnotą Europejską.

Na pierwszy plan wysunęły się postulaty zbyt uległej postawy wobec WE - obawiano się, że przy zniesieniu ceł i wkroczeniu Polski na wspólny rynek, rodzime towary nie będą w stanie obronić się przed napływem towarów zachodnich. Chodzi o to, że nasz kraj zdecydował się znieść kwoty importowe na artykuły ze Wspólnoty w przeciągu pięciu lat - dla wielu zbyt szybko. Podpisany na początku lat dziewięćdziesiątych Układ nie określał jasno i konkretnie formy pomocy finansowej ze strony Wspólnoty dla Polski, ale jedynie zawierał deklaracje szerokiej pomocy. Sceptycy woleliby raczej otrzymać od WE konkretną sumę, którą będzie można weryfikować tak samo jak weryfikowana będzie sytuacja i kondycja Polski przed wstąpieniem do struktur wspólnotowych. Następnym spornym elementem był brak w Układzie wyraźnego założenia, że dokona się w niedalekiej przyszłości liberalizacja w sferze przepływu usług oraz siły roboczej, czego Polska życzyłaby sobie.

Na drugim biegunie natomiast, po stronie korzystnych argumentów, nasz kraj wymieniany jest jako przyszły pełnoprawny członek Wspólnoty, który posiadać będzie pozycję współtworzenia zjednoczonej Europy taką samą jak państwa do niej już należące. Przed naszą gospodarką otworzą się również nowe możliwości rozwoju. Musimy jednak wcześniej przejść dosyć trudny proces adaptacji i normalizacji dziedzin naszej gospodarki i polityki społecznej do standardów panujących we Wspólnocie. Musimy w związku z tym spełniać pewne kryteria - nasz deficyt budżetowy osiągnąć może maksymalnie poziom 3 procent PKB, a krajowe zadłużenie nie może być wyższe niż 69 procent Produktu Krajowego Brutto. Ponadto, inflacja nie może być wyższa do tej, którą posiadają trzy kraje, charakteryzujące się najniższą inflacją. Samo przystąpienie do Wspólnoty Europejskiej wiąże się oczywiście z akceptacją unijnego ustawodawstwa i przełożeniem na polski grunt unijnych aktów prawnych. Dla przejrzystego zweryfikowanie co Polska musi osiągnąć i zrealizować (a z nią i inne państwa ubiegające się o członkostwo), Rada Wspólnot wydała specjalną "Białą Księgę", która przedstawiała wymagania konieczne do spełnienia (zwłaszcza funkcjonalne mechanizmy dla przystosowania się do unijnych poziomów i polityk).

Głównymi zagrożeniami jakie może Polska napotkać po wejściu już do Wspólnoty Europejskiej okazać się mogą spełnione obawy sceptyków - a więc otwarte granice i zalanie polskiego rynku zachodnimi produktami i producentami. W katastrofalnej sytuacji wówczas stanąć może polskie górnictwo oraz hutnictwo. Dojść może również do załamania się pozycji polskiego rolnictwa oraz przemysłu. Wiążący z Unią nadzieje mali i średni przedsiębiorcy, mogą stać się zupełnie niekonkurencyjni dla unijnych firm i ich przyszłość stanąć może pod znakiem zapytania. Te i inne, niemniej uzasadnione obawy pokazują pomimo całego zaangażowania w stąpieniu do Unii Europejskiej, jak istotny to krok i wymagający konkretnych analiz oraz właściwego dostosowania się i porozumienia z Unią w sprawie naszej pozycji w zjednoczonej Europie.

Wśród dat akcesji do Unii Europejskiej najczęściej wymieniało się rok 2000 - rozpoczynający nowy wiek i stanowiący dla Polaków historyczny moment. Z czasem okazało się, że polscy politycy podnoszący takie argumenty nie mieli niestety racji. Zbyt wiele pracy pozostało do wykonania jeszcze w ostatnich latach XX wieku do wykonania, by zmieścić się w ramach czasowych do roku 2000. Najważniejszą kwestią pozostało wykonanie bowiem wszystkich założeń i celów, jakie postawiła nam w drodze negocjacji Unia Europejska. Problematycznie wyglądała również sytuacja otwartych granic, a więc możliwości osiedlania się Polaków w krajach zachodnich oraz podejmowania na ich terenie pracy czy też nauki. Nie jest to wcale sprawa prosta, bowiem z punktu widzenia krajów należących do Unii, nowo wstępujące kraje zalać mogą zachodnie rynki pracy, pozostawiając jednocześnie bez pracy miliony tamtejszych pracowników. Podobnie rzecz się ma i z naszej strony, tyle że Polska najbardziej obawia się zdominowania rodzimego rynku przez zachodnich producentów, którzy swoimi towarami staną się znacznie bardziej konkurencyjni niż polscy. Zwiększyć się może również bezrobocie w Polsce, będące wynikiem zmniejszenia zatrudnienia w polskich przedsiębiorstwa, a także zlikwidowane zostaną najprawdopodobniej nierentowne zakłady. Pod znakiem zapytania staną również dotychczasowe szeroko dostępne darmowe świadczenia - między innymi ochrona zdrowia czy oświata, które w znacznym stopniu mogą stać się płatnymi.

Korzyści jednak z przystąpienia do Unii Europejskiej zdają się dominować nad negatywnymi aspektami. Z pewnością wynika to z konieczności modernizacji polskiej gospodarki i jej unowocześnienia, a Unia taką możliwość ze sobą niesie.

Organy Unii Europejskiej.

Organem naczelnym Wspólnoty jest Rada Unii Europejskiej. Jest to instytucja wykształtowana ze zbieranych się co jakiś czas konferencji i spotkań na szczycie, w których brali udział szefowie rządów i głowy państw członkowskich. Od roku 1974 spotkania takie odbywały się już trzy razy do roku. Miejscem głównym takich spotkań stała się Bruksela, natomiast organizowane one są również w stolicach krajów należących do Wspólnoty Europejskiej. Rada Europejska stała się więc formalnym organem, zamiast dotychczasowych specjalnych spotkań. Podstawy do jej działalności przedstawiono jednak dopiero w ponad dziesięć lat później - na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego (wchodzącego w życie z dniem 1 lipca 1987 roku). Potwierdzał on swej treści, że Rada tworzy zasady polityki zagranicznej oraz polityki wspólnej Wspólnoty, w jej skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich - szefowie rządów oraz głowy państw, a na ich czele stoi wybrany przewodniczący. Do zadań Rady należy podejmowanie uchwał, określanie zasad i wytycznych dla właściwego prowadzenie wspólnej polityki, a kontrolę nad jej działalnością posiada Parlament Europejski. Akt zmieniał jedynie nieco częstotliwość dotychczasowych spotkań Rady.

W Radzie Europejskiej wszystkie kraje członkowskie Wspólnoty posiadają swoich przedstawicieli - szefów rządów oraz odpowiednich ministrów oraz głowy państw. Obecnie, Rada organizuje swoje spotkania nawet do dziewięćdziesięciu razy w roku (przede wszystkim w Brukseli, trzy razy w roku natomiast w Luksemburgu). Kiedy na spotkaniu Rady zasiadają ministrowie spraw zagranicznych krajów członkowskich, wówczas mówimy o zebraniu Rady ds. Ogólnych. Wymienia się również Radę Ministrów Gospodarki i Finansów (ECOFIN). Przewodniczący Rady Europejskiej (nazywany także prezydentem) pełni następujące funkcje: zwołuje oraz przewodniczy posiedzeniom Rady, przygotowuje programu obrad, kieruje głosowaniem, podpisuje akty prawne przygotowane wcześniej przez Radę, weryfikuje wreszcie dokumenty, dyrektywy i decyzje Rady Europejskiej. Wśród natomiast głównych kompetencji Rady można wymienić: tworzenie prawa wspólnotowego, kształtowanie polityki Unii Europejskiej, modyfikowanie budżetu Wspólnoty, prawo do powoływania członków organów pomocniczych, regulowanie przepisów prawnych Unii, kontrola przestrzegania norm wspólnotowych. Przy Radzie istnieje również organy pomocnicze - Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER), który wypełnia pięć podstawowych zadań: informuje, interpretuje, koordynuje, negocjuje i chroni, a także: Specjalny Komitet Rolny (z wyższymi urzędnikami krajów członkowskich), Komitet Krótkookresowej Polityki Ekonomicznej, Komitet Średniookresowej Polityki Ekonomicznej, Komitet Polityki Budżetowej oraz Sekretariat Generalny (działający na płaszczyźnie administracyjno-technicznej, posiadający siedem dyrektyw generalnych).

W kwestii stanowienia prawa wspólnotowego, Rada Europejska podejmuje uchwały większością głosów. Te uchwały, które wymagają większości kwalifikowanej - powinny być poparte przynajmniej liczbą 62 głosów, przy jednoczesnym założeniu, że głosy te pochodzić muszą z dziesięciu (co najmniej) krajów członkowskich. Kwestia ta stała się przyczyną gorącej dyskusji na forum wspólnotowym i w Grecji w roku 1995 przepisy te uległy modyfikacji - co prawda liczba 62 głosów pozostała nadal aktualna, ale w momencie kiedy pewna grupa państw ilości 23 - 25 głosów stanie przeciw projektowi uchwały, to zostanie ona cofnięta na drugi plan, aby po jakimś czasie ponownie wrócić pod rozpatrzenie. Wówczas jednak dla podjęcia owej uchwały wymagana będzie już liczba 65 głosów. Z procedury przyjęcia danej uchwały Unia może wycofać dane państwo, o ile narusza ono wyraźnie wspólnotowe prawo.

Komisja Europejska. Jej charakter jest zdecydowanie bardziej zarządzający, aniżeli wykonawczy. W jej składzie znajduje się dwudziestu członków, przyjmujących status komisarzy unijnych (funkcjonariuszy międzynarodowych, a więc stoją oni poza obrębem instrukcji poszczególnych krajów członkowskich Unii i nie mogą kierować się państwowym interesem lecz ogólnymi zadaniami wspólnotowymi), a na ich czele stoi przewodniczący z podległymi mu zastępcami. Do składu Komisji Europejskiej wchodzą wyłącznie przedstawiciele państw członkowskich Unii Europejskiej - po dwóch z każdego kraju, obierający mandat komisarza na okres pięciu lat (z możliwością automatycznego przedłużenia). Kadencja przewodniczącego Komisji oraz jego zastępców trwa przez dwa lata, ale mogą oni zostać ponownie wybrani na kolejne dwa lata. Kadencja członków może jednak zostać tymczasowo zawieszona - na wniosek Trybunału Sprawiedliwości. Komisja Europejska z kolei, jako całość, zdymisjonowana może być w wyniku decyzji podjętej przez Parlament Europejski (opierając się na tzw. wotum nieufności). Komisja Europejska przede wszystkim stoi na straży prawa wspólnotowego i chroni je, współdziała w procesach jego tworzenia, realizuje budżet Unii Europejskiej oraz koordynuje działania w sferze polityki socjalnej, polityki zagranicznej oraz polityki gospodarczej Wspólnoty. Zapewnia ona również realizację układu o współpracy gospodarczej, podejmuje się uchwał przewidzianych przez Radę Europejską, wypracowuje również, a następnie przedstawia jej własne projekty.

Unia Europejska obecnie skupia się najwięcej na realizacji wspólnej polityki regionalnej oraz polityki rolnej. Szczególnie wiele pracy wiąże się z tą drugą dziedziną, co jest wynikiem sporych rozbieżności kosztów produkcji rolnej w poszczególnych krajach Wspólnoty Europejskiej. Unia jednak stara się stworzyć uwarunkowania prawne i praktyczne regulacje, które pozwolą na stabilizację wspólnotowego rynku i utrzymanie wysokiej konkurencyjności unijnych towarów w świecie. Rolnictwo w całej Unii wymaga wsparcia finansowego i koordynacji dla zapewnienia rolnikom oraz producentom rolnym właściwych dochodów z wykonywanej pracy i dla utrzymania rentowności prowadzonych gospodarek i przedsięwzięć. Ta dziedzina gospodarki wymaga równocześnie ciągłego unowocześniania i przystosowywania do zmieniających się polityk ekonomicznych nie tylko w Unii, ale i w świecie. Wśród najważniejszych celów w kwestii wspólnej polityki rolnej wymienić można: starania o utrzymanie wysoko konkurencyjnego poziomu produktów rolnych w Unii, koordynacja produkcji w celu zapobiegania sytuacji nadmiernej nadprodukcji wobec ewentualnego niskiego popytu na artykuły rolne, zapewnienie rolnikom i producentom rolnym odpowiednich dochodów z tytułu prowadzonej działalności, ochrona rynku wewnętrznego przed nadmiernym i tanim importem z krajów trzecich, subsydiowanie unijnego eksportu, skup na poziomie cen interwencyjnych rolnych produktów, nie sprzedanych przez rolników na poziomach cenowych wyższych, przebudowa systemu rolnictwa polegająca na zwiększaniu powierzchni gospodarstw rolnych i stopniowemu przechodzeniu na monokulturę z polikultury.

Rynek pracy w Unii Europejskiej. Dzięki decyzjom i porozumieniom z roku 1964, obywatele mieszkający w krajach Wspólnoty Europejskiej otrzymali specjalne prawa w zakresie pracy. Był to pierwszy poważny krok ku zharmonizowaniu polityki społecznej w WE - kolejne podjęte zostały w latach kolejnych, a konkretnie w 1970 roku. Zmieniono formę funkcjonowania Europejskiego Funduszu Socjalnego. W roku 1973 natomiast, Komisja Europejska przygotowała specjalny "Program Akcji Społecznej", który miał za zadanie stworzyć optymalne warunki do wprowadzenia w Unii pełnego zatrudnienia, poprawienia warunków pracy, większą ochronę konsumentów, a także zwiększenie roli pracownika w firmie oraz przedsiębiorstwie. Program ten wprowadzał w życie zupełnie nowe reguły wynagrodzeń - oparte na równych zasadach i stworzone przeciw dyskryminacji płciowej, rasowej czy religijnej (a więc wszyscy pracownicy wykonujący tę samą pracę mieli być wynagradzani wedle tych samych kryteriów). Kolejną korzyścią dla pracowników było przyjęcie zasady czterdziestogodzinnego tygodnia pracy oraz dostęp do czterotygodniowego wypoczynkowego urlopu, przysługującego po roku pracy. Wprowadzono także więcej harmonii do prawa pracy we Wspólnocie i zarysowano normy, których przestrzegać należy w przypadku zwalniania z pracy oraz którymi kierować należy się dla właściwego traktowania pracowników i robotników przy fuzjach przedsiębiorstw i masowych zwolnieniach.

Na realizację założeń polityki socjalnej, Unia Europejska przeznaczała spore sumy pochodzące z Europejskiego Funduszu Socjalnego, a także Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz FEOGG. Od lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, Wspólnoty Europejskie wdrażały już szeroko zakrojony wieloletni program poprawy warunków pracy oraz życia robotników i zatrudnionych w przemyśle, w czym ogromną rolę odegrał właśnie Europejski Fundusz Socjalny (udzielając pomocy pracownikom oraz robotnikom, zapewniając im wsparcie w przypadku zwolnienia i próbie podjęcia nowej pracy). Fundusz ten dbał o przeszkolenia zawodowe pracowników, pokrywał koszty readaptacji oraz zmiany miejsca zamieszkania pracowników wywołanych zmianą miejsca zatrudnienia, miał za zadanie efektywnie zmniejszać poziom bezrobocia w krajach członkowskich Wspólnot (zwłaszcza zwalczać długookresowe bezrobocie i wspierać robotników w ciągłych zmianach w polityce przemysłowej producentów).

Jednym z bardziej istotnych obszarów działalności Wspólnoty jest polityka regionalna. Koordynuje ona współpracę regionalną wewnątrz Unii, dbając o równomierny rozwój poszczególnych rejonów budujących Wspólnotę Europejską. Sprawą normalną jest, że pomimo bogactw państw tworzących Unię, w ich obrębach znajdują się regiony raz to zasobne, raz z kolei bardzo biedne. Polityka regionalna więc stara się równoważyć te dysproporcje pomiędzy najbogatszymi a najbiedniejszymi regionami Wspólnoty, dążąc do celów takich jak: wsparcie finansowe dla regionów potrzebujących pomocy i nie mogących rozwinąć swych możliwości oraz bez szans na samoistny rozwój, koordynowanie i doradztwo w polityce społecznej oraz ekonomicznej poszczególnych państw członkowskich, a także stałe utrzymywanie potrzeb regionów jako jednego z głównych założeń działalności Unii Europejskiej. W ramach polityki regionalnej, najwięcej miejsca poświęca się sprawom rolnictwa. W większości bowiem przypadków, wyróżnione regiony przede wszystkim charakteryzują się intensywną działalnością rolniczą. W tym obrębie, polityka wsparcia Unii skupia się na walce z bezrobociem, finansową pomocą dla produkcji oraz hodowli rolniczej, a także ochroną środowiska naturalnego. W ramach Unii istnieją liczne projekty, programy oraz fundusze, wspierające rolnicze regiony. Jednym z nich jest fundusz socjalny, działający dla potrzeb regionów właśnie. Pomoc taka nie jest jednak nieograniczona, ale określona pewnymi poziomami pomocy finansowej, wobec czego polityka regionalna pozostaje zrównoważona i jednolita dla wszystkich członków Unii Europejskiej. Najistotniejsza pomoc wypływa natomiast z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (w skrócie: EFFR), istniejącego od 1975 roku i posiadającego znaczny budżet (w roku 1997 osiągnął on granicę 13 miliardów ECU). Charakteryzuje się on od 1985 roku specyficzną formą udzielania pomocy - nie każdemu państwu w równych kwotach, ale naprawdę potrzebującym i w znacznie mniejszym stopniu uprzywilejowanym regionom. Taka forma pomocy staje się bardziej elastyczna oraz efektywniejsza. Obok Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego istnieją również i inne fundusze strukturalne, które zajmują się realizacją wspólnotowej polityki regionalnej. Wymienić można wobec tego między innymi Europejski Fundusz Socjalny, Sekcję Ukierunkowaną Europejskiego Funduszu Gwarancji i Ukierunkowania Rolnictwa, Instrument Finansowy Ukierunkowania Rybołówstwa. Działania tychże funduszy wspiera Europejski Bank Inwestycyjny, pozwalający im na koncentrowaniu się na najważniejszych celach, do których zalicza się szerokie wspieranie regionów, które utrzymują niski poziom rozwoju oraz takich, w których panuje recesja przemysłowa. Ponadto, fundusze strukturalne mają za zadanie zwalczać regionalne bezrobocie, pomagać młodym ludziom na rynku pracy w przystosowaniu się do niego, wspierać przedsiębiorców w sektorze przemysłowym oraz dostosowywać regionalną produkcję rolną do zadowalających poziomów rozwoju. Niektóre z tych celów - jak rozwój regionów mają charakter regionalny, natomiast inne - jak wsparcie młodych ludzi czy przedsiębiorców odnoszą się już do Wspólnoty Europejskiej jako całości. Niemniej jednak, nawet te cele, które są uniwersalne, w pierwszej kolejności osiągane są na poziomie regionalnym.

Unia Europejska wraz ze stworzeniem fundamentów pod wspólny, wewnętrzny rynek wprowadziła w życie swobodny przepływ kapitału, osób oraz towarów i usług. Obywatel Unii otrzymali praw do nieskrępowanego ruchu po krajach Wspólnoty z możliwością osiedlania się, zatrudniania czy kontynuowania nauki. Podobnie rzecz się ma z kapitałem, którym można dokonywać transakcji w obrębie Unii swobodnie, jak i z towarami i usługami, których nie ograniczają żadne bariery celne czy ilościowe. Pionierskim dokumentem był podpisany w połowie lutego 1986 roku w Luksemburgu Jednolity Akt Europejski, uzupełniający Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG) o zapis dotyczący konieczności poczynienia kroków, mających na celu konsekwentnego wprowadzania w życie wewnętrznego rynku w granicach wspólnoty, pozwalającego na płynny oraz swobodny przepływ kapitału bez ograniczeń jakimi są granice. Miał to być rynek otwarty dla państw członkowskich, w ramach którego usługi, kapitał i poszczególne jednostki mogłyby się swobodnie poruszać. Proces urzeczywistniania funkcjonalności wymagał jednak od samego początku odpowiednich wytycznych i zaleceń, które wpierw nawet ograniczając swobodę w przepływie, pozwalałyby w ostateczności na prawidłowe funkcjonowanie rynku wspólnego. Jednolity Akt Europejski, a potem również Traktat Rzymski czy Traktat z Maastricht kształtowały stopniowo formę liberalizacji rynku finansowo-kapitałowego. Skomplikowanie współdziałania na wspólnym rynku wewnętrznym wiązało się niewątpliwie od samego początku z długotrwałą formułą wdrożeniową, wymagającą dopasowania kolejnych prawnych przepisów i regulacji administracyjnych na płaszczyźnie państwowo-wspólnotowej. Swoboda bowiem w realizacji suwerennej polityki gospodarczej poszczególnych krajów nie mogła rozwijać się wbrew założeniom głównych organów wspólnotowych. Wymiana czynnika produkcyjnego pomiędzy państwami Unii, przepływ nieruchomości, papierów wartościowych, różnorodnych kredytów wymagało od samego początku określenia wielostopniowego planu, w koordynacji z którym inwestycje zagraniczne i przemieszczanie się kapitału przynosić zaczęłyby zakładane korzyści dla wszystkich stron uczestniczących w procesie wymiany. Praca nad kolejnymi założeniami rozwoju rynku wewnętrznego, przez liczne lata skupiała się na opracowywaniu, wydawaniu i wdrażaniu dyrektyw, które w swej istocie doprowadzałyby do pełnej liberalizacji ruchu kapitałowego. Nowi członkowie Wspólnoty Europejskiej z oczywistych przyczyn muszą od momentu rozpoczęcia okresu przejściowego liczyć się z pewnymi ograniczeniami, pokonanie których z kolei wymagane jest dla pełniejszego przystosowania się do struktur wspólnotowych. Jako członków pełnoprawnych natomiast omijać już ich muszą wszelakie ograniczenia w przepływie kapitału, wpłat, wypłat i innych płatności z kraju do kraju, a także dyskryminacje wobec odmiennych narodowości, zamożności, lokacji kapitału czy zamieszkania. Zakaz wszystkich ograniczeń w ruchu kapitałowym pomiędzy państwami Unii Europejskiej pozwala już na bezproblemowe i swobodne przelewanie się kapitałów na rynku wewnętrznym, co zresztą stanowi jedno z głównych, fundamentalnych założeń Unii, głoszące istnienie wolnego, jednolitego rynku, którego działanie pozwala na rozwój samej Wspólnoty. Generalnie, w Unii wyodrębnia się w zakresie przepływu osób trzy kategorie, a mianowicie osoby, które świadczą pracę na rzecz drugiej osoby, osoby pracujące samodzielnie (na przykład właściciele przedsiębiorstw) oraz osoby, które pracy zaprzestały lub podejmują naukę. Prawo swobodnego przepływu obejmuje nie tylko te osoby, ale także ich małżonków oraz dzieci, które nie ukończyły 21 roku (a jeśli tak to muszą być na utrzymaniu rodziców) i rodziców tych osób - o ile utrzymywani są prze te właśnie osoby.

Obywatelstwo w Unii Europejskiej również poddane jest prawnym uregulowaniom i normom. Status obywatela Unii Europejskiej otrzymuje każdy obywatel państwa członkowskiego Wspólnoty - jest on jednak przede wszystkim obywatelem państwa, z którego się wywodzi, a następnie obywatelem Unii. Obywatelstwo unijne pozwala jednak na swobodne poruszanie się po krajach członkowskich i korzystanie z prawnych przywilejów. Poza terenem bowiem swojej państwowej ojczyzny, obywatel Unii posiada prawo wzięcia udziału w głosowaniu w wyborach municypalnych oraz może kandydować do tych władz na obszarze państwa członkowskiego, w którym akurat zamieszkuje. Stałe przebywanie poza granicami swego kraju pozwala również na wzięcie udziału w głosowaniu oraz kandydowaniu do Parlamentu Europejskiego, składanie zażaleń i petycji do Parlamentu Europejskiego, a także zwracania się do Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawach dla siebie istotnych i wymagających wyjaśnienia. Poza granicami państwa, którego jest się obywatelem, mieszkaniec Unii może liczyć na stałą opiekę misji dyplomatycznych oraz konsularnych nie tyle swego państwa, co każdego kraju członkowskiego. Niewątpliwie, jest to szereg uregulowań pozwalających na bezpieczniejsze i bardziej komfortowe podróżowanie po Unii i podejmowanie zatrudnienia czy zamieszkania na stałe w innym kraju.

Obok integracji europejskiej, rozgrywającej się po drugiej wojnie światowej, obejmującej kraje zachodniej Europy, na Wschodzie - w strefie radzieckich wpływów dochodziło do podobnych procesów zjednoczeniowych. W latach sześćdziesiątych bowiem ubiegłego wieku rozpoczynała się "integracja socjalistyczna" - ale nie podjęta na poziomie poszczególnych państw tylko wedle zaleceń Związku Radzieckiego. Było to o tyle zadanie dla Moskwy ułatwione, o ile zdawano sobie na świecie doskonale sprawę, jak bardzo widocznie dominuje Związek Radziecki militarnie oraz gospodarczo nad wszystkimi krajami znajdującymi się pod jego wpływami. Europa Środkowa i Wschodnia należała do władz rosyjskich i bez zgody Moskwy nie mogła samodzielnie niczego zrobić, a zwłaszcza otworzyć się na Zachód. Procesy integracyjne jednak w tamtej części Europy różniły się zdecydowanie od tych zachodnich. Przede wszystkim miały one na celu podporządkowanie poszczególnych gospodarek i ich dziedzin dominacji rosyjskiej, a dokonywano tego nie poprzez znoszenie barier oraz ograniczeń w obrocie produktami i towarami, ale przez głęboką specjalizację oraz kooperację. Specjalizacja polegała na tym, że wybrane przedsiębiorstwa z wybranych krajów produkowały odpowiednie towary dla całego regionu integracji, natomiast kooperacja charakteryzowała się wspólnym już dla przedsiębiorstw z kilku krajów produkowaniem danych towarów. Było to zupełne przeciwieństwo gospodarczej formuły wypracowanej przez Wspólnoty Europejskie. Początkiem socjalistycznej wędrówki to specyficznych struktur współpracy gospodarczej było powołanie w roku 1949 Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, która posiadała uniwersalne kompetencje. Te fundamenty, na których wyrosnąć miała silna, zintegrowana rodzina socjalistyczna, nie były jednak dość stabilne. Pod koniec lat osiemdziesiątych, kiedy sytuacja państw socjalistycznych była niepewna i podupadał system komunistyczny, wspólne inicjatywy gospodarczego tej części Europy odeszły w niepamięć. Z kilkudziesięciu projektów współpracy gospodarczej, obowiązywało z początkiem lat dziewięćdziesiątych niespełna sześć, z których w ostatecznej formie powstały różnego rodzaju spółki. Upadek tej powojennej idei integracji, stworzył szanse dla krajów Europy Środkowej, takiej jak Polska, Słowacja, Czechy czy Węgry, które mogły wyzwolić się spod radzieckiej strefy wpływów i przesuwać się stopniowo na Zachód Europy. Pierwszym krokiem ku samodzielnemu tworzeniu polityki gospodarczej było nawiązanie pomiędzy tymi czterema krajami współpracy, która ujęta została w ramach tak zwanej Grupy Wyszehradzkiej.

Po rozpadzie systemu komunistycznego, inicjatywa integracyjna nie upadła nieodwracalnie. 8 grudnia 1991 roku w Mińsku, Białoruś wraz z Rosją i Ukrainą utworzyły Wspólnotę Niepodległych Państw (kilkanaście dni później, 21 grudnia, do WNP przystąpiło kolejnych siedem państw). Wspólnota ta łączyć miała kraje członkowskie w dziedzinie gospodarki, polityki zagranicznej, polityki zbrojeniowej, polityki handlowej, a w dalszej kolejności również w zakresie ochrony zdrowia publicznego, kultury, ochrony środowiska czy oświaty. Głównym założeniem przy powstawaniu Wspólnoty Niepodległych Państw była próba połączenia gospodarek oraz wspólnych rynków: europejskiego i euroazjatyckiego i ustanowienia własnej, wspólnej polityki celnej. Można jednak podejrzewać, że nadrzędnym zadaniem Wspólnoty było stworzenie mocnej siły militarnej, która wymykała się Rosji w konsekwencji upadku Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Moskwa bała się straty wpływów w państwach, nad którymi po drugiej wojnie światowej miała pełną praktycznie kontrolę. Ten czynnik wydaje się właściwszy przy genezie Wspólnoty Niepodległych Państw. Rola Rosji bowiem w nowym układzie była ewidentnie dominująca - najlepiej potwierdzają i przedstawiają tę tezę założenia deklarowane przy powoływaniu Wspólnoty w kwestii broni nuklearnej. Ewentualne użycie takiej broni wymagało bowiem decyzji prezydenta Rosji, który co prawda miał się konsultować z głowami państw białoruskiego i ukraińskiego, ale odgrywał kluczową rolę. Poza tym, Ukraina oraz Białoruś musiały zniszczyć posiadane przez siebie zasoby broni nuklearnej (do końca roku 1994), co obrazuje najlepiej, kto miał mieć ostatnie słowo we Wschodniej Europie i kto ewentualnie broń nuklearną mógł posiadać. Warto wymienić kilka ważnych wydarzeń z procesu krystalizowania się Wspólnoty:

• • 13 lutego 1992 roku: państwa należące do Wspólnoty Niepodległych Państw, bez udziału tylko Ukrainy, Armenii oraz Azerbejdżanu zdecydowały się na powołanie do życia wspólnotowego dowództwa w sferze sił niestrategicznych,
  • 15 maja 1992 roku: Uzbekistan, Tadżykistan, Kazachstan, Armenia i Rosja złożyły swoje podpisy pod wspólnym porozumieniem o zbiorowym bezpieczeństwie (kolejnym etapem tego porozumienia stało się powołanie do życia sił pokojowych Wspólnoty Niepodległych Państw),
  • luty 1995 roku: Rada Szefów Państw Wspólnoty powzięła decyzję o stałym utrzymywaniu pokoju oraz bezpieczeństwa w krajach należących do WNP (memorandum to było jednak niewiążące). Głównym założeniem było ustalenie, iż w przypadku wystąpienia konfliktu pomiędzy krajami członkowskimi, wywierana będzie presja polityczna, gospodarcza, jak również militarna na strony konfliktu.
  • 14 lutego 1992 roku (Mińsk): przedstawiciele krajów członkowskich podejmują decyzję w dziedzinie gospodarki, iż rubel pozostanie wspólną walutą WNP. Ponadto, udało im się dojść do porozumienia w kwestii spłaty długu zaciągniętego za granicą przez jeszcze Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, a także wspólnej polityki walutowej.
  • 22 stycznia 1993 roku: powołanie do życia wspólnotowego, banku międzypaństwowego, mającego stać na straży właściwej koordynacji polityki monetarnej oraz polityki kredytowej i umożliwiającego swobodne dokonywane płatności z tytułu wymiany handlowej krajów Wspólnoty Niepodległych Państw.
  • 24 września 1993 roku: Moskwa, sesja Rady Szefów Państw owocuje podpisaniem porozumienia w sprawie rozpoczęcia prac, których celem jest stworzenie wspólnotowej unii walutowej oraz ekonomicznej.
  • Kwiecień 1994 roku: wszystkie kraje Wspólnoty Niepodległych Państw, za wyjątkiem Turkmenistanu, podpisują ostatecznie umowę, która stwarza pomiędzy nimi strefę wolnego handlu.
  • Styczeń 1995: Kazachstan i Białoruś pod wodzą Rosji decydują się na utworzenie wspólnej unii celnej. Dwa miesiące później, w marcu, chęć przystąpienia do niej wyraziły również: Kirgizja, Uzbekistan oraz Tadżykistan.

W następnych latach podjęto jeszcze korki mające na celu unifikację prawa Wspólnoty Niepodległych Państw (z zakresu między innymi ustawodawstwa regulującego kwestie rent, emerytur, podatków, nielegalnej imigracji oraz ekologii i środków masowego przekazu).

Instytucjonalny wymiar Wspólnoty Niepodległych Państw: naczelnym, wykonawczym organem była Rada Szefów Państw, kierująca polityką Wspólnoty i wykształcająca najważniejsze kierunki działań wspólnotowych. Każdy z krajów wchodzących w skład WNP posiada w Radzie jeden głos w trakcie głosowania, ale może nie brać w nim udziału, jeśli jakaś kwestia czy podejmowany proces bezpośrednio go nie dotyczy lub gdy kraj ten nie jest zainteresowany. Uchwały natomiast podejmowane są na zasadzie jednomyślności.

Zgromadzenie Międzyparlamentarne posiada natomiast kompetencje doradcze wobec Rady, a w jego skład wchodzą parlamentarzyści wywodzący się z parlamentów krajów członkowskich Wspólnoty Niepodległej Państw. Wyróżnia się we Wspólnocie także pięć innych Rad: Radę Gospodarczą, Radę Ministrów Obrony, Radę Naftową i Gazu oraz Radę Szefów Urzędów Celnych. Zbierają się one na szczeblu ministerialnym (lub też wice ministerialnym).

Do Wspólnoty Niepodległych Państw nie przystąpiła ani Polska, ani Węgry czy Czechosłowacja. Kraje te podjęły własne działania dla zbliżenia wzajemnego swoich gospodarek. Ich pierwszą formą współpracy stała się Grupa Wyszehradzka, stworzona na zamku w Wyszehradzie dla prowadzenia wspólnych działań w polityce gospodarczej, polityce zagranicznej oraz obronnej. Etapem następnym stało się Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA), które weszło w życie 1 marca 1993 roku i zastąpiło idee wyszehradzkie. CEFTA powstała dla stworzenia strefy wolnego handlu w obrębie tychże czterech państw. Planowano zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych w wymianie towarów i z tego względu 29 kwietnia 1994 roku udało się podpisać dodatkowy protokół, przyspieszający proces redukcji ceł obejmujących artykuły przemysłowe. Cła ostatecznie zniesione być miały w okresie od 1 lipca 1994 roku do 1997 roku, w czterech etapach. 24 stycznia 1995 roku zatwierdzono koncepcję, która zwiększała tempo liberalizacji handlu. Polska więc konsekwentnie zmierzała w kierunku zachodnim i Wspólnocie Europejskiej, starając się w okresie transformacji rozwijać swoją politykę gospodarczą.