Najważniejsze zdarzenia "Przedwiośnia."

Utwór zasadniczo dzieli się na trzy części. Pierwsza dotyczy zdarzeń w Rosji. Kolejna opowiada o losach Cezarego w Polsce w majątku w Nawłoci. Część ostatnia to czas pobytu Cezarego w Warszawie.

Utwór zaczyna się wprowadzeniem, w którym poznajemy losy rodziny chłopca i dowiadujemy się jak osiedliła się w Baku. Cezary mieszka z rodzicami w Rosji. Jego ojciec zostaje powołany do wojska. Chłopaka jest sam z matką, a tej coraz trudniej wyżywić rodzinę. Aby zdobyć pieniądze sprzedaje wszystkie ważne rzeczy. Jest coraz trudniej, żołnierze rekwirują Barykom mieszkanie. Matka chłopaka zostaje skierowana do ciężkich robót. Powodem jest to, że pomogła uciekającej z Rosji kobiecie arystokratce. Kobieta nie wytrzymuje ciężkich robót i złego traktowania, umiera. Cezary wychowywany tylko przez matkę zaniedbuje szkołę, coraz częściej przebywa w towarzystwie rewolucjonistów. Odnajduje ojca przypadkiem, kiedy zmuszony przez władze bierze udział w grzebaniu zmarłych.

Razem z nim powraca do Warszawy. Seweryn Baryka umiera w drodze. Cezary sam przyjeżdża do kraju. Jest jednak rozczarowany, zamiast obiecanych przez ojca "szklanych domów" zastaje biedę i rodzącą się dopiero państwowość. W Warszawie zatrzymuje się u Szymona Gajowca. To urzędnik w ministerialny, kiedyś przyjaciel matki. Dzięki Gajowcowi udaje mu się zdobyć pracę urzędnika. Cezary wstępuje na medycynę. Niedługo potem zaciąga się do armii. Poznaje Hipolita Wielosławskiego, który zabiera go do Nawłoci. To rodowy majątek młodzieńca.

Czas spędzony w Nawłoci to czas zabaw, uczt i nawiązywania nowych przyjaźni. Przede wszystkim jednak czas miłości. Cezary uwodzi krewną Hipolita Karolinę Szarłatowiczównę. Jednak to staje się przyczyną zazdrości o młodzieńca Wandy Okrzyńskiej. Również będącej w Nawłoci krewnej zarządcy. Kobieta doprowadza do otrucia Karoliny, ta umiera. Żadnej z tych kobiet nie udaje się jednak naprawdę posiąść serca Cezarego. Dopiero Laura Kościeniecka mieszkająca położonym nieopodal Leńcu rozkochuje w sobie chłopaka. Ten jednak daremnie łudzi się możliwością poślubienia ukochanej. Laura nie opuści dla biednego Baryki zamożnego narzeczonego Barwickiego. Pecha Cezarego potęguje fakt, iż Barwicki domyślając się zdrady ukochanej prowokuje bójkę. Chłopak chroni się w Chłodku. To zaniedbany folwark, na którym chłopak poznaje trudy życia chłopów. Po krótkim pobycie Baryka wyrusza do Warszawy. Wcześniej otrzymuje wiadomość o ślubie ukochanej i Barwickiego.

W Warszawie chłopak wraca na studia. Mieszka w ubogim wynajętym pokoju. Pomaga Gajowcowi w przygotowaniu książki o tematyce społeczno - ekonomicznej. Spotyka się po raz ostatni z Laurą, to spotkanie pieczętuje rozstanie. Cezary poznaje Antoniego Lulka, studenta prawa a ten wtajemnicza w go w działanie swojej lewicowej organizacji. Cezary sympatyzuje z rewolucjonistami. Całą książkę kończy marsz rewolucjonistów na Belweder, do którego przyłącza się Cezary.

Problematyka książki.

Tytuł "przedwiośnie" ma różne znaczenia, zarówno dosłowne ale także wyzyskujące czas przedwiośnia jako metaforę. Na dosłowne tłumaczenie tytułu wskazuje sam autor. Właśnie gdy zaczyna się przedwiośnie Cezary przyjeżdża do Polski, wtedy także odbywa się kończący powieść marsz na Belweder. Jednocześnie tytuł ten można analizować jako metaforę. Przedwiośnie oznaczać może sytuację, w jakiej wówczas znalazła się Polska. Przedwiośnie może stanowić metaforę kraju dopiero budującego swą jedność i demokratyczne społeczeństwo. Równocześnie "Przedwiośnie" stanowi metaforę okresu w życiu głównego bohatera. Cezary jest młodzieńcem, właśnie wówczas przed dorosłością, w czasie życiowego przedwiośnia następuje krystalizacja poglądów społecznych i politycznych. Jest to jednak także czas pierwszych miłosnych uniesień i ważnych życiowych doświadczeń.

Taka interpretacja tytułu wydaje się zasadna, zwłaszcza iż główną osią kompozycyjna utworu są właśnie losy Cezarego Baryki. Poszczególne części przedstawiają poszczególne etapy jego dorastania. Część pierwsza opowiada o genealogii jego rodziny i dojrzewaniu jego wyobrażeń o Polsce. Część druga to początek samodzielności chłopaka ale także zderzenia jego marzeń o ojczyźnie z rzeczywistą sytuacją, oraz poszukiwanie swego w niej miejsca. Część ostatnia to czas dorastania i pierwszych politycznych wyborów.

W książce ścierają się liczne polityczne racje. Każdy z bohaterów zdaje się prezentować pewien polityczny pogląd. Gajowiec jest zwolennikiem powolnych zmian i reform w kraju Antek Lulek optował za rewolucją. Autor wydaje się nie przyznawać słuszności żadnej z politycznych stron. Książka pozwala na dojść do głosu wszystkim racjom i różnym wizjom Polski. Zapewne dlatego sylwetka głównego bohatera jest skonstruowana w taki sposób, iż chłopak szuka własnej politycznej wrażliwości stykając się i dyskutując z różnymi ludźmi. Nie jest jednak zwolennikiem gwałtownych zmian rewolucyjnych a program Gajowca także nie przypada mu do gustu.

Niewątpliwie "Przedwiośnie" uznać można za powieść podejmującą politykę polityczną i społeczną za książkę podejmującą rozrachunek z polską rzeczywistością po odzyskaniu niepodległości. Nadzieje na własne prawowicie rządzone państwo, w którym żyje się dostatnio zderzyły się z trudnościami zarówno politycznymi jak i gospodarczymi. Trudna sytuacja polityczna, zaowocowała rosnącym niezadowoleniem społecznym, powodowała strajki i demonstracje. Stąd narastające nastroje rewolucyjne i dominacja ideologii komunistycznej mogącej jednak doprowadzić do szkodliwej rewolucji.

W "Przedwiośniu" w różnym stopniu dochodzą do głosu rozważania społeczno - polityczne. W części pierwszej na niewątpliwą uwagę zasługują rozważania dotyczące rewolucji. Żeromski ukazuje jej okrucieństwo i skutki, zniszczenie dotychczas obowiązujących wartości i zrównanie z ziemią dotychczasowego ładu kosztem miliona niewinnych ofiar. Użyta tu trzecioosobowa narracja i skupienie na sylwetce głównego bohatera ukazanego na tle zdarzeń społecznych uwidacznia dydaktyzm tej części.

W odmiennym tonie utrzymana jest część kolejna, której tematem jest pobyt Cezarego w Nawłoci. Obejmuje ona zaledwie półtora roku. Z epickim rozmachem ukazuje jednak beztroskie życie prowincjonalnej szlachty.

Jeszcze inaczej skonstruowana jest kolejna część utworu. Zawiera fragmenty podobne do reportażu. Najistotniejsze w tej części wydają się ideowe dysputy. Tu także powraca problem rewolucji wobec narastających strajków i prężnej działalności rewolucjonistów.

Krótka charakterystyka niektórych bohaterów:

Cezary Baryka - wychowany w Rosji, syn urzędnika. Wraca do Polski, którą zna jedynie z opowiadań i tu czeka go rozczarowanie, nie znajduje dobrobytu i obiecanych "szklanych domów". Poznaje za to smak biedy, służy w wojsku i spędza pewien czas na pogodnym życiu w szlacheckim majątku. Po miłosnym zwodzie wraca do Warszawy i kontynuuje naukę, wtedy także kształtuje swoje polityczne poglądy. Pełen zapału, otwarty na cudze poglądy.

Antek Lulek - jest rewolucjonistą, chce nagłych zmian, aktywnie działa w rewolucyjnych organizacjach, do których wprowadza Cezarego, jest studentem prawa, nie budzi sympatii czytelnika, uparty, demagog.

Szymon Gajowiec - urzędnik, zwolennik stopniowych reform, pracuje w ministerstwie skarbu, opanowany, dystyngowany.