NAJSTARSZE ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO.
POCZĄTEK POLSKIEGO JĘZYKA LITERACKIEGO.
1. "Geograf Bawarski" to najstarszy, bo pochodzący z X wieku dokument, w którym zostały zapisane (oczywiście łacińskim alfabetem) nazwy polskich plemion, znajdują się tam takie słowa jak: Wiślanie, Opolanie, Goplanie, Golęczycy i inne odnoszące się do polskich określeń i oddające ich brzmienie w języku polskim.
2. "Dagome iudex" to już dokument sporządzony na terenie Polski, na dworze Mieszka I , który to był jego wystawca. W tym dokumencie powierzał swoje państwo papieżowi, określając jego granice, również posługuje się nazwami polskich miejscowości, choć całość tekstu została spisana po łacinie. Dokument nie zachował siew całości, do czasów nowożytnych przetrwały tylko streszczenia i ich odpisy pochodzące z wieku XI i XII. Wśród polskich nazw, jakie się znalazły, są między innymi: Kraków, Odra, Gniezno, Szczecin czy nazwa plemienia - Prusowie.
3. "Kronika Thietmara" nazwana tak od imienia niemieckiego biskupa, który ją spisał w latach 1000-1015. celem tego zapisu było uwiecznienie przebiegu walk niemiecko- polskich. Dla nas najważniejsze są nazwy miejscowe i plemienne, odnoszące się do języka polskiego. Pojawiają się tam np. nazwy rzek (Odra), grodów (Głogów, Wrocław ) czy plemion (Ślężanie), jest też zapis imienia polskiego króla Bolesława Chrobrego.
4. "Bulla gnieźnieńska" - stanowi dokument administracyjny, zawierający spis dóbr kościelnych, została ona spisana w papieskiej kancelarii Innocentego II w roku 1136. ów dokument również stanowi źródło wiedzy języku polskim, ponieważ zawiera 410 słów polskich, podobnie jak w przypadku innych dokumentów są to nazwy miejscowości i osób i plemion. Ze względu na tę zawartość tekst jest też określany jako "Złota bulla języka polskiego"
5. "Księga Henrykowska" jest słynna ze względy na jedno znanie, brzmi ono: " daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj" i jest pierwszym zdaniem, jakie zostało zapisane po polsku. Tekst ów pochodzi z XIII wieku i jest dokumentem opisującym historie klasztory braci cystersów, znajdującego się w Henrykowie - stad nazwa dokumentu.
6. "Bogurodzica" - to bardzo cenny tekst w całości spisany po polsku, jest to pieśń religijna, będąca modlitwą do Matki Boskiej. Najstarsze partie anonimowego utworu pochodzą prawdopodobnie z początku XIII wieku. ___________________________________________________________________________________
Proza kaznodziejska
7. "Kazania świętokrzyskie"- zbiór utworów kaznodziejskich z przełomu XIII i XIV wieku. Są to teksty raczej krótkie, spisane w małopolskiej odmianie języka polskiego. Autor dbał o styl i formę, kierując swe kazania do ludzi wykształconych.
8. "Kazania gnieźnieńskie" to nieco młodszy zbór z końca XIV w. lub XV w. , skierowany z kolei do ludzi prostych, ich styl przypomina mowę mówioną, ponadto jest to odmiana wielkopolska, dzięki czemu dziś można śledzić regionalne różnice staropolszczyzny.
Inne zabytki języka polskiego:
9. "Psałterz floriański" czyli Księga psalmów przełożona na język polski, tekst pochodzi z XIV w. na uwagę zasługuje także forma dzieła, bogato zdobiona, zawierająca liczne ornamenty, miniatury i inicjały.
10. "Psałterz puławski" inny przekład psalmów pochodzi z XV wieku.
11. "Biblia Królowej Zofii" - czyli tzw. szaroszpatacka (od nazwy węgierskiej miejscowości, w której ją znaleziono). Przekład pochodzi z 1455 roku i przeznaczony był dla królowej Polski Zofii, drugiej żony Władysława Jagiełły.
12. "Kronika polska" Galla Anonima to pierwszy polski utwór dziejopisarski, spisany został po łacinie, ale stanowi cenne źródło wiedzy o polskiej historii i kulturze.
Polszczyzna stopniowo zdobywała sobie uznanie i wchodziła także do języka pisanego, pojedyncze wyrazy i zdania zaczynają się rozrastać i w XV wieku coraz więcej utworów w całości zostaje zapisywanych po polsku. Coraz popularniejsze stają się też przekłady łacińskich dzieł na język polski.
