"Bogurodzica"

- Jest najstarszym zachowanym polskim utworem poetyckim (i zarazem najstarszą polską pieśnią religijną).

- Istnieje kilka wersji datowania utworu, według najbardziej rozpowszechnionej pochodzi on z XIII wieku.

- Przypuszcza się, że nie była oparta na żadnym wcześniejszym literackim wzorcu, ale jest utworem oryginalnym

- Pieśń odwołuje się do ikonograficznego motywu deesis - jednoczesnego ukazania postaci Maryi i Jana Chrzciciela, jako pośredników w modlitwie do Chrystusa.

- Forma utworu odzwierciedla ideę hierarchicznego porządku, wszystkie elementy kompozycyjne są ściśle uporządkowane. W tym dostrzega się podobieństwo ze średniowieczną kulturą łacińskiego Zachodu (np. św. Tomasza z Akwinu).

- Intelektualny charakter pieśni, jej ścisłe oparcie na prawdach teologicznych, także wydaje się korespondować ze scholastycznym dążeniem do uzgodnienia wiary i rozumu.

- Kompozycja oparta jest na paralelnych zwrotach do Matki Boskiej (litanijność utworu).

Treść kolejnych strof:

I.

Prośba do Matki Boskiej o pośredniczenie w modlitwach kierowanych do Chrystusa, pomoc w uzyskaniu łask.

II.

Zbiorowa modlitwa, przywołująca wstawiennictwo św. Jana Chrzciciela. Zbiorowy podmiot, reprezentujący cały lud Boży, prosi o łaski w życiu doczesnym i - po śmierci - łaskę zbawienia i życia wiecznego.

Wszystkie strofy zwieńczone są litanijnym zwrotem do Chrystusa - "Kyrieleison", czyli po grecku "Panie zmiłuj się nad nami".

Forma językowa utworu:

"Bogurodzica" jest określana mianem arcydzieła, także dzięki swej formie językowej. Pomimo, iż jest najstarszym zachowanym polskim tekstem poetyckim, napisana jest bardzo kunsztownie, zawierając bogactwo środków językowych. Są to między innymi:

* Apostrofy - bezpośrednie zwroty do adresata - Maryi.

* Kontakia - dodawane do podstawowego tekstu dalsze kunsztowne strofy, z licznymi rymami wewnętrznymi

* Asylabizm - typowa cecha średniowiecznego wiersza zdaniowo-rymowego, czyli brak stałej liczby sylab w wersach.

* Zróżnicowanie intonacyjne - poszczególne klauzule (czyli zakończenia wersów lub członów wersów) zyskują wyrazistość dzięki intonacji wznoszącej (tzw. antykadencji) lub opadającej (kadencji).

* Zastosowanie rymów wewnątrz- i międzywersowych (żeńskich)

Archaizmy:

Leksykalne (nieużywane dziś wyrazy): np. zwolena (wybrana), gospodzin (pan), zbożny (dostatni lub pobożny), przebyt (bytowanie, życie);

Fonetyczne (odmienna w stosunku do dzisiejszej forma dźwiękowa): sławiena (sławiona), Krzciciel (Chrzciciel)

Fleksyjne (archaiczne formy odmiany wyrazów): rozkaźniki takie jak: zyszczy (zjednaj), spuści (obdarz)

Składniowe: bogiem sławiena (sławiona przez Boga lub ze względu na Boga)

Słowotwórcze: Bogurodzica (innym przypadek w zroście - rodzica komu? Zamiast kogo?)

Bogurodzica w kontekście "Lamentu świętokrzyskiego":

W przeciwieństwie do "Lamentu Świętokrzyskiego", podkreślającego ludzkie cierpienie Maryi, w "Bogurodzicy" jest ona wywyższona poprzez swe boskie macierzyństwo. Jest istotą najbliższą Bogu, ale też bliską człowiekowi, stąd jest najlepszą pośredniczką ludzkich modlitw.