"Bogurodzica" należy do liryki (rodzaj literacki) a jeśli chodzi o przynależność gatunkową, to jest to pieśń a dokładniej mówiąc - hymn.
Jako pieśń religijna "Bogurodzica" ma bardzo bogatą tradycję. Pierwsze pieśni kościelne powstały już w IV w. i byty jednym ze sposobów wyrażania wiary i zapisywania dziejów Kościoła i jego twórców. Pieśni religijne pisali święci: Hilary, Ambroży, Augustyn. Byty to hymny wielbiące potęgę Boga. Do dziś znane i popularne są "Te Deum laudamus", "Salve Regina", "Veni Creator". Wraz z powstawaniem tekstów rozwijała się także muzyka kościelna. Papież Grzegorz Wielki dokonał reformy muzyki i śpiewu kościelnego. Gorliwym opiekunem muzyki był biskup Grzegorz z Tours. Powstawały liczne szkoły śpiewacze, przy klasztorach tworzyły się chóry.
Właśnie w takiej atmosferze na gruncie polskim powstała Bogurodzica. Była wzorowana na uroczystych łacińskich hymnach kościelnych, ale nie jest przeróbką ani przekładem, lecz w pełni oryginalnym utworem.
Jest to najdawniejsza polska pieśń religijna. Jej najstarsza zachowana wersja, na którą składają się dwie zwrotki rękopisu opatrzonego nutami, pochodzi z roku 1408. Najczęściej za datę powstania pieśni przyjmuje się pierwszą połowę wieku XIII. Z czasem do dwóch najdawniejszych strof (tak zwanej "Bogurodzicy" właściwej) dodawano następne, aż w sumie liczba zwrotek urosła do dwudziestu kilku.
Na pierwszą zwrotkę składa się modlitwa skierowana do Matki Bożej ("Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja") będąca prośbą o wstawiennictwo u Chrystusa ("U twego syna (...) Zyszczy nam, spuści nam") i wyjednanie obfitych łask.
W drugiej zwrotce prośba zbiorowego podmiotu lirycznego skierowana jest do Syna Bożego, aby przez wzgląd na Jana Chrzciciela ("Twego dziela Krzciciela, bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze") wysłuchał On modlitw i zesłał proszącym łaskę pobożnego życia, zaś po śmierci dał im życie wieczne ("A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt").
Obie strofy kończą się zwrotem "Kyrie elejson", który w tłumaczeniu brzmi: "Panie zmiłuj się nad nami".
Dwie najwcześniejsze strofy odznaczają się wysokim kunsztem artystycznym i określane są mianem arcydzieła średniowiecze) poezji polskiej.
Są to tzw. kontakia - strofy pełne gier słownych, rymów wewnętrznych, przedzielone stałymi refrenami. Pieśń została napisana zwięzłym językiem, a mimo to ma wyraźnie uroczysty charakter. Cała I zwrotka jest apostrofą - zawiera kilka wołaczy i zdania wyrażające prośbę. Bogurodzica jest pisana wierszem asylabicznym (brak jednakowej liczby sylab w wersie), intonacyjno-zdaniowym (wersy to zdania lub ich rozbudowane człony, które mają podobne linie intonacyjne: rosnąca i rosnąco-opadająca, podobne pod względem intonacyjnym wersy mają zazwyczaj układ paralelny - dwa leżące obok siebie są takie same). Ważną rolę pełnią w pieśni rymy. Przede wszystkim wyznaczają koniec wersu - klauzulę lub jego człon. Są najczęściej parzyste. W "Bogurodzicy"można odnaleźć także rymy wewnętrzne i wewnątrzwersowe.
Ze względu na czas powstania język pieśni jest dla współczesnego czytelnika prawie zupełnie niezrozumiały. Występują w niej liczne archaizmy (formy dawne, które już wyszły z użycia). W "Bogurodzicy" można odnaleźć archaizmy znaczeniowe (leksykalne): "zwolena" (wybrana), "przebyt" (pobyt, przebywanie), fonetyczne: "sławiena" (sławiona), fleksyjne: "zyszczy" (1 os. l.p. zjednaj), "spuści" (1 os. l.p. daj, obdarz), składniowe: "bogiem sławiena" (uwielbiona przez Boga).
"Bogurodzica" jest także pierwszym polskim drukowanym utworem poetyckim. Została zamieszczona na wstępie zbioru praw - "Statut Łaskiego" z 1506 r.
