Za główny cel postawiło sobie średniowieczne piśmiennictwo rozpowszechnianie ludzkich ideałów. Były to postawy nacechowane moralizmem i dydaktyzmem. Najpopularniejsze były trzy główne postawy: ascety / świętego, rycerza oraz władcy.
Święty Aleksy jest przedstawiciel pierwszej grupy. Cały swój światopogląd przyporządkował Bogu, poświęcając swoje życie na modlitwę i medytację religijną. Traktował życie na ziemi jako drogę do kolejnego etapu, którym miał być Bóg. Asceta rezygnuje ze świata poświęcając wszystkie swe siły na miłosierdzie boże. Aleksy pochodziła ze szlacheckiej rzymskiej rodziny. Poślubiony cesarskiej córce w wieku 24 lat, postanowił złożyć śluby czystości i w noc poślubną opuścił dom rodzinny. Wziął ze sobą dużą część majątku, ale jedynie po to, aby móc ja rozdać potrzebującym. Zawędrował do innego miasta po to, aby był nieznany i mógł w spokoju dokonać żebraczego życia. Zatrzymał się pod murami świątyni, w której po pewnym czasie dokonał się cud, gdyż Matka Boska zeszła z obrazu i rozkazała klucznikowi otworzyć drzwi kościoła potrzebującemu mężczyźnie. Aleksy zyskał chwałę, której wcale nie żądał, uciekając przed nią wychodzi w podróż do Ziemi Świętej, do której jednak nie dociera. Niesprzyjające wiatry zawróciły statek do Rzymu. Powróciwszy do rodzinnego miasta, bohater zamieszkał pod schodami swojego rodzinnego domu, gdzie nie został rozpoznany i wylewano nań pomyje. Jego tułaczka trwała 16 lat. Przed śmiercią napisał list, w którym wyjawiał tajemnicę swego pochodzenia. Gdy umarł, wszystkie dzwony Rzymu zabiły, a za dotknięciem jego ciała chorzy zdrowieli. Zaciśnięty w dłoni list mogła wydobyć jedynie jego żona, i w ten sposób tajemnica żebraka się wyjaśniła.
Poza hagiografią, popularne było też piśmiennictwo o tematyce rycerskiej. Na starym kontynencie powstały aż cztery wielkie epopeje: z regionu Francji O Karolu Wielkim i dwunastu paladynach, z Rusi Słowo o wyprawie pułku Igora, w Anglii powstało pismo Królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu, a na ziemiach niemieckich O karłach Nibelungach. Opowieść o hrabim Rolandzie, rycerzu Karola Wielkiego powstała na bazie wypraw krzyżowych do Hiszpanii w VIII wieku. Średniowieczny wojownik jest człowiekiem wiernym Bogu, swojemu ludowi i władcy. Roland bardzo cenił honor, więc gdy Saraceni napadli tylne oddziały króla nie zdecydował się wezwać pomocy, pomimo iż przewaga Hiszpanów była nieprzeliczalnie dominująca. Bitwa nie mogła skończyć się zwycięstwem Francuzów. Gdy w końcu zdecydował się wezwać pomoc było już za późno, gdyż armia francuska została całkowicie wybita, a Karol ze swoimi oddziałami był zbyt oddalony. Idąc śladem Chrystusa, gdy umierał prosił o miłosierdzie dla swych wojskowych. O sobie i zmiłowaniu dla siebie mówi dopiero na samym końcu. Doceniając jego ofiarność, Bóg wysyła do konającego Archanioła Gabriela, który weźmie duszę zmarłego rycerza do nieba. Życie według reguł ascezy, ale również i kodeksu rycerskiego umożliwia wstąpienie w niebiańskie progi. Roland był zarazem pobożny jak i bogobojny. Miał świadomość tego, że źle postąpił, ale zrobił to w imię ambicji i honoru. Umierając skierował wzrok w stronę Hiszpanii, będąc przekonanym o tym, że jego walka była słuszna. Miecz Rolanda Durendal ze świętymi relikwiami, był symbolem wiary - dawał mu moc i siłę do walki.
Kronika Polska jest także źródłem wzorców osobowych. Jej autor Gall Anonim opisuje historię Polski od starodawnych czasów sięgając aż do legendy o królu Popielu, do lat jemu współczesnych, czyli do starć Polski z Niemcami w latach 1109 - 1113 pod dowództwem Bolesława Krzywoustego. To dzieło koncentruje się na sylwetkach dwóch wielkich Bolesławów. Pierwszy z nich - Chrobry, doprowadził nasz kraj do ogromnej potęgi, potocznie nazywanym złotym wiekiem. Został on przyrównany przez Anonima do ojca narodu, szczodrego, kochającego i troskliwego, który nawet w chwili śmierci mówił i myślał o dalszych losach swojego kraju. W strony kroniki jest pleciona Pieśń o śmierci Bolesława, która opisuje Polskę jako wdowę, rozpaczającą do utracie męża. Człowiekiem na którego spada zadanie odrodzenia chwały narodu jest Książe Bolesław Krzywousty. On zwyciężył Pomorze i bohatersko bronił ojczyznę przed najazdami Niemców. Doskonale wypełnił wolne miejsce, które nastało po Chrobrym, stając się jego godnym naśladowcą i kontynuatorem.
