Tekst utworu: Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrieleison. Twego dziela Krzciciela, Bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kyrieleison.

Według ostatnich badań językoznawczych powstanie "Bogurodzica" datuje się na początki panowania króla Władysława Jagiełły, a więc przełom XIII i XIV wieku. Opublikowana została w 1506 roku jako wstęp do "Statutu Polskiego" Jana Łaskiego. Bez wątpienia jest najstarsza polska pieśń. Jest ona wzorowana na hymnach grecko-bizantyjskich. Na taki związek wskazuje chociażby słowo "Bogurodzica", które jest najprawdopodobniej dosłownym tłumaczeniem greckiego określenia "Theotokos". W okresie panowania pierwszych Jagiellonów "Bogurodzicę" traktowano jako hymn dynastyczny, chociaż powstała jako pieśń religijna o tematyce maryjnej. Według zapisów kronikarskich pieśń ta towarzyszyła rycerzom walczącym pod Grunwaldem oraz Warną.

Najstarsza wersja tej pieśni zbudowana jest z dwóch strof. Pierwsza kierowana jest do Matki Bożej, która jest proszona o wstawiennictwo u swojego Syna, druga zaś do samego Chrystusa.

Analiza treściowa i językowa "Bogurodzicy" jest bardzo ważnym sposobem poznawania ówczesnej kultury, literatury i polszczyzny.

Wiedza o kulturze:

Zawarte w pieśni prośby o "zbożny pobyt", czyli pobożne życie doczesne i "rajski przebyt", a więc szczęście wieczne świadczą o roli i wpływie, jaki religia chrześcijańska wywierała na sposób myślenia i światopogląd ówczesnych ludzi.

Wiedza o języku

Obecność archaizmów:

a) leksykalne (zaimki: jąż lub jegoż )

b) fonetyczne (sławiena, zwolena, Krzciciel)

c) słowotwórcze (Bożyc, czyli Syn Boga)

d) fleksyjne (celownik zamiast dopełniacza oraz mianownik jako wołacz: Bogurodzica; odmienna od współczesnej 2 os. l.poj. w trybie rozkazującym (np. zyszczy, spuści)

e) składniowe (składnia narzędnikowa: Bogiem sławiena, czyli sławiona przez Boga)

f) słownikowe: dziela - dla; Bożyc - syn Boży; zbożny - dostatni; zwolena - wybrana; jąż - którą; jegoż - o co.

Wiedza o literaturze

Wyraźnie zaznacza się troska o kształt artystyczny utworu. Uwidacznia się to chociażby w wyborze gatunku pieśni, a więc poezji z założenia przeznaczonej do wykonywania z akompaniamentem muzycznym (tzw. poezja meliczna). Artyzm i kunszt podkreśla także obecność rymów zewnętrznych, parzystych oraz rymów wewnętrznych (np. Bogurodzica - Dziewica lub dziela - Krzciciela).