Główne nurty i pojęcia

AUGUSTYNIZM - system filozoficzny stworzony przez św. Augustyna z Hippony (354-430). Początkowo uznawany za najbardziej zgodny z doktryną Kościoła, potem ustąpił miejsca tomizmowi. Słynnym dziełem św. Augustyna są Wyznania.

Zakładał, że centrum całej rzeczywistości stanowi Bóg. Tylko on jest bytem doskonałym, absolutnym - to znaczy, że istnieje sam z siebie. Wszystko inne nie mogłoby istnieć bez niego, niemożliwe byłoby także poznanie czegokolwiek ani jakiekolwiek działanie.

Dualizm duszy i ciała

Im dalej od Boga - centrum, tym mniej doskonałości, prawdy i piękna. Człowiek znajduje się niejako pośrodku, między światem aniołów i zwierząt, może przybliżać się do każdego z nich. Jest rozdwojony, jego życie jest więc dramatyczne. Dlatego też augustynizm nazywa się filozofią dramatyczną.

Poznanie własnej duszy

Człowiek powinien poznawać przede wszystkim własną duszę, bo to ona jest bliżej Boga-centrum niż reszta świata. Do pełni prawdy dociera dzięki iluminacji, czyli oświeceniu otrzymanemu od Boga.

Absolut - wyraz pochodzenia łacińskiego, używany w filozofii na oznaczenie nieskończonego, doskonałego bytu, który nie ma poza sobą żadnej innej przyczyny istnienia.

Asceza - jeden ze średniowiecznych ideałów życia, polegający na wyrzeczeniu się wszystkiego co ziemskie, cielesne i skupieniu wyłącznie na życiu duchowym. Jego przeciwieństwem była postawa afirmacji życia.

Teocentryzm - sposób myślenia, który umieszcza Boga w centrum rzeczywistości, jako źródła wszystkiego, co istnieje. W tym ujęciu filozofia, sztuka, wszystkie sfery życia mają więc skupiać się przede wszystkim na Bogu.

TOMIZM - filozofia odwołująca się do myśli św. Tomasza z Akwinu, rozwijała się nie tylko w Średniowieczu, ale także po 1879 r., kiedy papież Leon XIII w swojej encyklice Aeterni Patris uznał ją za najbardziej zgodną z wiarą chrześcijańską. W przeciwieństwie do dramatycznej filozofii św. Augustyna jest harmonijna. Rzeczywistość jako Boże stworzenie jest dobra i warta poznawania. Świat jest ładem i harmonią, w Bożym planie wszystko ma swoje właściwe miejsce, także człowiek (stąd wyobrażenie świata jako uporządkowanej drabiny bytów). Powinien on więc dzięki swojemu rozumowi odczytywać ów porządek i go współtworzyć. Kierowanie się wskazówkami rozsądku i umiarkowania pozwala żyć pogodnie i harmonijnie. Społeczeństwo ma być także odzwierciedleniem porządku świata, każda jednostka i stan mają mieć swoje miejsce i tworzyć uporządkowaną całość.

Scholastyka - sposób myślenia i uprawiania filozofii, oparty na systemie Arystotelesa, który był próbą pogodzenia wiary i rozumu. Przyjęte w chrześcijaństwie prawdy wiary (a więc przyjęte a priori - założone) próbowano wyjaśniać na drodze rozumowej. Wybitnymi scholastykami byli św. Tomasz z Akwinu i jego nauczyciel Albert Wielki.

Wzorce osobowe -

Idealny władca - otrzymał swą władzę od Boga, ma więc być jego obrazem na ziemi, sprawiedliwie i mądrze opiekować się swoim państwem i poddanymi.

Rycerz - wzorzec średniowieczny człowieka szlachetnie urodzonego, który w całym swoim życiu pragnie bronić słabszych i opuszczonych, sieroty, starców, wdowy; jest prawym chrześcijaninem, odważnie występuje przeciwko złu, do końca pozostając wiernym.

Asceta - człowiek dla którego ważne są tylko dobra duchowe, wszystko to co ziemskie i cielesne uznaje natomiast za oddalające go od nieba, pragnie zatem całkowicie się ich wyrzec, zachowuje skrajne ubóstwo i pokorę.

Numerologia

Średniowiecze przejęło od starożytnych (pitagorejczyków) zainteresowanie symboliką liczb, każda z nich miała swoje ukryte znaczenie, wierzono że skoro cały świat jest ładem, to musi być oparty na wzorach liczbowych, można więc odkryć owe wzory. Niektórym cyfrom przypisywano szczególne właściwości, 3 wiązano z Trójcą Świętą, 7 była cyfrą doskonałości (7 sakramentów świętych). Symbolikę liczb często wykorzystywano w utworach literackich, np. w Boskiej Komedii Dantego.

FRANCISZKANIZM - pogodna, radosna filozofia życia, nazwana tak od postaci św. Franciszka z Asyżu. Według niej wszystko, co istnieje zostało stworzone przez Boga z miłości, a więc jest dobre. Człowiek powinien naśladować Boga w jego miłości do całego stworzenia, zarówno ludzi jak i zwierząt, nazywanych naszymi "braćmi". Świat jest pełen harmonii i piękna, takie jest też życia ludzkie, które powinno być jednocześnie na wzór Ewangelii pełne pokory i prostoty. Legendy o życiu świętego to Kwiatki św. Franciszka z Asyżu.

Afirmacja życia -. uznawanie życia za dobre, radosne i wartościowe, w przeciwieństwie do postawy ascezy.