Nie istnieją żadne świadectwa pisane języka polskiego powstałe przed XII wiekiem. Dlatego czas od powstania państwa do XII wieku uznaje się powszechnie za przedpiśmienna epokę w dziejach Polski. Nie znaczy to oczywiście, że wcześniej na terenie Polski nie pisano - nie używano jedynie pisemnej formy języka polskiego. Powstawały natomiast pisma łacińskie - w przeważającej ilości były to dokumenty kościelne, nieco mniej było państwowych. Na początku należy zaznaczyć, że teksty, które przetrwały do dziś niekoniecznie muszą być tymi najstarszymi - starsze mogły zaginąć. Stąd pisząc "najstarszy" należy mieć na myśli "najstarszy znany" lub "najstarszy istniejący".
Pierwszy zachowany dokument, w którym pojawiają się słowa, których pochodzenie jest z pewnością polskie, to tak zwana "Bulla Gnieźnieńska" (inaczej "Złota Bulla") - rozporządzenie papieskie z 1136 roku dotyczące organizacji biskupstwa gnieźnieńskiego oraz przynależności do niego określonych miejscowości. Tekst bulli jest naturalnie łaciński, lecz wymienione jest około 400 nazw własnych zapisanych w grafii polskiej (czyli nieco odmiennym alfabecie).
Pierwsze zdanie w języku polskim zapisano dopiero przeszło sto trzydzieści lat później. Zamieszczono je w klasztornej kronice datowanej na rok 1270, którą to kronikę nazywa się "Księgą henrykowską". Tekst sporządzony jest oczywiście po łacinie a polskie zdanie brzmi: "daj teraz ja pomiele a ty odpocznij". Tyczy się najprawdopodobniej pracy w opactwie a dokładniej pracy przy żarnach.
Najstarszy tekst ciągły w języku polskim, jaki zachował się do dziś to tak zwane "Kazania świętokrzyskie" - pochodzą one z XIV wieku. Pierwsza książka w języku polskim (wydana najprawdopodobniej w jednym egzemplarzu a przynajmniej jeden egzemplarz zachował się) to "Psałterz Floriański" - tłumaczenie biblijnych psalmów na język polski pochodzące najprawdopodobniej z XIV wieku. Odtąd tłumaczenia Biblii stały się najważniejszym czynnikiem w formowaniu się pisemnej formy języka polskiego. Pierwszym bardziej obszernym tłumaczeniem Biblii jest tak zwana "Biblia królowej Zofii" pochodząca z XV wieku. W tym okresie pojawia się zresztą coraz więcej publikacji i dokumentów w języku polskim.
Najbardziej znanym zabytkiem języka polskiego jest z pewnością "Bogurodzica". Ta pieśń religijna powstała najprawdopodobniej już około XIII wieku (a dokładniej jej dwie początkowe zwrotki). Jest to również najstarszy oryginalny tekst polski, któremu przypisać można wartość artystyczną.
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,
U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kyrieleison
Twego dziela Krzciciela, bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrieleison
Autor utworu nie pozostawił wskazówek co do swojej tożsamości (taka praktyka była zwyczajna w średniowieczu). Dwie najstarsze strofy uznawane są za oryginalne i "kanoniczne", całość tekstu rozrósł się w kolejnych wiekach nawet do dwudziestu zwrotek. Pierwsze strofy charakteryzują się pewnym kunsztem poetyckim, lecz należy pamiętać, że język polski był wówczas tworem młodym i niedoskonałym. Pierwsza zwrotka jest apostrofą skierowaną do Matki Boskiej, w drugiej odczytać można modlitwę błagalną - prośbę o wstawiennictwo Matki Boskiej u jej syna Chrystusa oraz o udzielenie rozmaitych łask. Charakterystyczny dla pieśni (tej i innych religijnych) jest zwrot "Kyrieleison", który znaczy "Boże, zmiłuj się", a pełni podobna funkcję podobną jak przyjęty w modlitwach zwrot "Amen".
