Okres kultury, który dziś nazywamy renesansem, ma swoje korzenie w XIV-wiecznym Rzymie. Nazwę natomiast zaczerpnęła z języka francuskiego- "renaissance" znaczy dosłownie odrodzenie i takiej nazwy również zamiennie używamy. Jednakże terminem renesans nie posługiwano się od początku- zjawiska literackie, historyczne i kulturowe nazwali nim dopiero Francuzi w XVIII. Najpierw w bardzo wąskim znaczeniu, na określenie wzorów kultury antycznej, pojawiających się za czasów królowania Franciszka I (1515- 1547). Potem termin renesans zaczęto odnosić do bardziej ogólnych zjawisk, jakimi były odnowienie zainteresowań, w których centrum znalazł się człowiek, a także odkrycie bogactw, jakie niosła nowo odkryta kultura antyczna, jej sztuka i architektura.
Na pełne ukształtowanie się renesansu, który rozumiemy jako całokształt wydarzeń kulturalnych, miało wpływ kilka przyczyn. Dla ogólnej kondycji Europy ważny stało się załamanie władzy papieża i duży postęp reformacji. Jeśli zaś chodzi o sytuację polityczną to znaczące było rozbicie Europy systemu feudalnego, którą wcześniej rządził papież i cesarz, a także tworzenie się nowych, silnie zorganizowanych krajów- m.in. Hiszpanii, Szwajcarii i Polski. Za początek renesansu możemy uznać XIV wiek we Włoszech, na północy Europy- koniec XV wieku; umowny koniec epoki to we Włoszech początek XVI wieku, Europie Północnej, koniec XVI wieku. Do Polski myśl renesansowa dotarła pod końcem XV wieku (jej zapowiedź to "Kronika Długosza).
W tym mniej więcej czasie pojawiają się w Polsce zachodnioeuropejscy myśliciele: Filip Buonaccorsi i Konrad Celtis. Dzięki nim, a także innym gościom zza granicy przeniesiono na nasz grunt idee renesansowe. Rozwijał się mecenas, z którym najściślej związany jest kanclerz Jan Zamoyski. Już w II połowi XV wieku przynosi zmiany, którymi charakteryzuje się odrodzenie- nie powstaje już literatura średniowieczna, a poezja o wyraźnych rysach humanistycznych. Za prekursorów takiej twórczości uważa się Mikołaja Hussowskego, Jana Dantyszka, Andrzeja Krzyckiego, Klemensa Janickiego.
Za zwiastuna nowej epoki można uznać także powstanie i rozwój rzemiosła drukarskiego. Pierwsza pracownia drukarska w Polsce powstała w 1473 roku, a już w 1491 roku w Krakowie Szwajpolt Fiol założył drukarnię. W niedługim czasie zainicjowano rozwój innych warsztatów: Hallera, Wietora, Unglera, Szarffenberga.
Dla rozpowszechnienia myśli renesansowych przyczyniła się niezwykle Akademia Krakowska. Dzięki jej profesorom możliwy był rozwój nauk humanistycznych i studiów pomagających poznać kulturę starożytną. Do czytanych tam klasyków należał Wergiliusz, Owidiusz, Horacy i Terencjusz.
W renesansie próbowano niezwykle starannie dotrzeć do źródeł kultury antyku, zrozumieć je. Nie było to jednak novum, gdyż w średniowieczu też interesowano się starożytnością, ale w odmienny sposób. Zajmowano się literaturą, zwłaszcza zaś filozofią , ale niezbyt dokładnie, raczej wybiórczo. Skłaniano się często do oceny światopoglądu, ale oceny mającej na względzie zanegowanie lub dyskusję, ponieważ uczeni średniowieczni ( a byli nimi przeważnie duchowni) nie przyjmowali argumentów i perspektywy mędrców żyjących przed Chrystusem.
Odrodzenie natomiast przyniosło zupełnie inny kierunek badań nad starożytnością. Przede wszystkim kładziono nacisk na bardzo dokładne, skrupulatne oraz całościowe poznanie. Interesowano się nie tylko wybranymi zagadnieniami, ale wszystkim, co mogło dostarczyć wiedzy o dawnej epoce, uporządkować ją i lepiej zrozumieć. Odkrywano nie tylko religię, ale też bogatą literaturę, sztukę i architekturę. Co najważniejsze- traktowano w dużej mierze antyk jako wzór. Czerpano z niego ideały piękna, rodzaje i gatunki literackie, ale nade wszystko zainteresowanie wszelką działalnością człowieka i nim samym. To właśnie w antyku można szukać źródeł humanizmu- nauki, która w centrum świata stawia jednostkę. Z tego wynika zainteresowanie różnymi dziedzinami nauki, które w jakiś sposób zajmują się różnymi dziedzinami życia człowieka. Tymi naukami trudzono się na wielu wyższych uczelniach w Europie i na Akademii Krakowskiej również.
