1.
Impresjonizm - kierunek w sztuce powstały na przełomie wieków XIX i XX. Dzieła impresjonistyczne miały oddawać w pełni nastrój, uczucia i wrażenia estetyczne. Poeci tworząc wiersze impresjonistyczne opisywali wrażenia zmysłowe, tworząc przy tym odpowiedni dla opisywanej chwili nastrój, czynili to w sposób subiektywny. Malarstwo impresjonistyczne to przede wszystkim ciepłe pastele przedstawiające głównie przyrodę. Znamienna była technika malarska - zamiast kreski posługiwano się nieregularnymi plamkami.
Symbolizm - nazwa powstała od głównego narzędzia twórców symbolu. Symbol - to zespół elementów mających za zadanie stworzenie sugestii uczuć czy stanów emocjonalnych. Symbolem mógł być przedmiot, czy też postać posiadająca wiele znaczeń nie ograniczonych jedynie poznaniem rozumowym czy intelektualnym. Symbole służyły do opisywania wartości popularnych w epoce: lęku, nieskończoności, śmierć czy niebytu.
Doskonałym przykładem połączenia symbolizmu i impresjonizmu w jednym utworze jest "Krzak dzikiej róży" Jana Kasprowicza. Symbole tutaj użyte to: krzak róży - optymizm, szczęście, miłość; limba - przemijanie, śmierć, cierpienie. Róża to symbol niezgody na przemijalność życia ludzkiego, natomiast limba to upadek. Te głębokie treści wpisane zostały w obraz czystej tatrzańskiej przyrody, opisane zgodnie z zasadami impresjonizmu tworząc barwny i harmonijny obraz. Ulotność opisanej chwili symbolizuje ulotność ludzkiego życia.
Naturalizm- trend w sztuce, którego twórcą był francuski prozaik Emil Zola. Jego założenia opierały się na obrazie człowieka jako biologicznej istoty, której działania warunkują popędy i instynkt, a życiem jego rządzi dziedziczność i środowisko w jakim żyje. Właśnie analizą środowisk społecznych i międzyludzkich więzi zajmowali się naturaliści. Utwory naturalistyczne miały doskonale odzwierciedlać rzeczywistość, oddawać każdy jej szczegół. Nie idealizowano opisywanych obrazów, były one często odrażające i straszne w swej prawdziwości. W obiektywny sposób ukazywano naturę ludzką ze szczególnym uwzględnieniem jej wad i słabości. Zadaniem naturalisty było ciągłe zgłębianie istoty procesów rządzących człowiekiem i światem.
Sonety Jana Kasprowicza z cyklu "Z chałupy" noszą miano naturalistycznych. Poeta opisuje w nich wieś taką jak ją widzi, bez pominięcia brudu, biedy i brzydoty. Mają one również przekazać czytelnikowi prawdę o tym jak miejsce urodzenia warunkuje jego dalsze życie.
Ekspresjonizm - poetyka krzyku, sposób ukazania wszelkiego ekstremum. Poeci wyrażali emocje w sposób jak najbardziej gwałtowny hiperbolizując środki artystycznego wyrazu, używając kontrastu i deformując rzeczywistość. Malarstwo charakteryzowało się ostrymi barwami, dominowały nasycone czerwieni i złoto.
Hymn "Dies irae" to pełna ekspresji wizja końca świata i sądu ostatecznego. Krzyki przerażonych ludzi i trąby wzywające na sąd boży dają się wręcz usłyszeć. Ukazane w kolorach czerwieni i bieli wizja jest dynamiczna i straszna. Zbudowane z narzędzi ekspresjonistycznych przerażające sceny przemawiają do czytelnika.
2.Postawa wobec życia i świata poezji Tetmajera, jej aktualność.
Kazimierz Przerwa- Tetmajer w swej twórczości oddawał pesymistyczny nastrój jaki wprowadzała filozofia stworzona przez Schopenhauera. Utwór "Koniec wieku XIX" doskonale oddaje atmosferę tamtego czasu i problemy z jakim zmagało się pokolenie twórców końca wieku. Było to poddawanie w wątpliwość sensu istnienia, kolejne nieudane próby odnalezienia siebie. Dekadenci byli rozgoryczeni i przytłoczeni przez życie, podchodzili do niego z największym pesymizmem. Głosili przekonanie o beznadziejności ludzkiego losu, który przynosi jedynie cierpienie i tęsknotę. Przerwa-Tetmajer podejmuje tutaj również temat pozycji człowieka w świecie, według niego jest on: "mrówką rzuconą na szyny" czyli nic nie znaczy, więc nie ma szans w nierównej walce z okrutnym światem. Przekonanie o klęsce i upadku wszelkich wartości wraz z kończącym się wiekiem, brak siły do jakiegokolwiek działania wprowadzały apatię, nastrój smutku i zwątpienia. Świat jawi się jako upadający i opuszczony przez Boga padół łez i cierpienia. Niestety wymowa utworu jest ponadczasowa - człowiek każdej epoki żyje w świadomości nadchodzącej śmierci i stale musi poszukiwać sensu swojego istnienia, a postawy bierności wobec zła i grzechu są wciąż powszechne.
Wiersz "Nie wierzę w nic" jest manifestem braku wiary u poety. Odrzuca on wszelki normy i zasady, staje się obojętny wobec świata. Pragnie osiągnąć stan niebytu, zapomnieć o życiu niosącym jedynie cierpienie - chce osiągnąć Nirwanę. Jest ona również tematem utworu "Hymn do Nirwany". W tonie podniosłym modlitewnym i pełnym patosu wysławia ten stan i modli się żarliwie o niego. Rozpaczliwie pragnie uciec od świata pełnego nienawiści, cierpienia i zła. Nie potrafi w tym świecie żyć, dlatego też chce oderwać się od niego, a jedynym sposobem na to jest właśnie Nirwana. Jest ona dla niego bóstwem, przedmiotem kultu i to właśnie do niej się modli słowami, które na myśl przywodzą chrześcijańską modlitwę "Ojcze nasz". Utwór jest wołaniem o pomoc rozczarowanego poety dekadenta. Jednak czy taka ucieczka nie nosi znamion tchórzostwa?
3.Twórczość Leopolda Staffa na tle epoki.
Poglądy Leopolda Staffa zawsze miały odbicie w jego utworach, śledząc jego twórczość zauważyć można jak te poglądy ewoluowały. Było to powodem ciągłego poszukiwania sensu i drogi życiowej. Fascynowała go między innymi filozofia Fryderyka Nietzschego, przełamująca dekadencki pesymizm opowiadająca się za kultem siły i nadczłowieka. Przykładem tej fascynacji jest wiersz "Kowal". Bohater utworu to jednostka silna i zdecydowana na aktywne działania. I tak też ukazany jest w wierszu przy pracy porównywalnie ciężkiej z pracą kowala. Z ogromnym wysiłkiem tworzy on idealne dzieło - własne silne wnętrze. Pracy tej poświęca się z radością, czyni go ona człowiekiem szczęśliwym. Jest zdeterminowany w tym tworzeniu do tego stopnia, że raczej wolałby zginąć, rozbić w proch swe serce niż dopuścić do jakiejkolwiek słabości. Kowal jest silny i on sam wytycza sobie własną drogę, poświęca się pracy nad sobą, nie poddaje się i wciąż tworzy. Według Nietzschego sensem ludzkiego życia jest dążenie do doskonałości, kształtowanie silnego charakteru i zdrowej duszy. Nadczłowiek tworzy siebie po to aby walczyć ze złem tego świata.
Zupełnie inną postawę poety zauważyć można w wierszu "Przedśpiew". Nie musi już tworzyć, może natomiast pomóc innym jako mentor, nauczyciel. Wypowiada się tutaj z pozycji człowieka, który doskonale zna życie we wszystkich jego aspektach. Przyznaje, że aby dojść do tej mądrości musiał przejść trudy poszukiwania, jego życie było wędrówką, a on sam był pielgrzymem poszukującym sensu. Teraz jako człowiek szczęśliwy i silny może tę mądrość przekazać. Ze spokojem i radością godną stoika mówi o świecie jaki widzi, a jest świat uporządkowany pozbawiony chaosu. Wszystko ma w nim swoje miejsce, a cierpienia i śmierć ustawione jest na równi z miłością. Jak widać poezja Staffa z czasem zmienia się w przekaz optymistyczny człowieka jakby pogodzonego z otaczającym światem.
4.Typowe cechy dla poezji młodopolskiej na podst. poezji Jana Kasprowicza.
Jan Kasprowicz tworzył zgodnie z wymogami trendów Młodej Polski, w jego utworach odnajdujemy odwołania do naturalizmu, symbolizmu czy ekspresjonizmu, zachowują one cechy tych trendów jak widać w przytoczonych poniżej przykładach.
Doskonałym przykładem połączenia symbolizmu i impresjonizmu w jednym utworze jest "Krzak dzikiej róży" Jana Kasprowicza. Symbole tutaj użyte to: krzak róży - optymizm, szczęście, miłość; limba - przemijanie, śmierć, cierpienie. Róża to symbol niezgody na przemijalność życia ludzkiego, natomiast limba to upadek. Te głębokie treści wpisane zostały w obraz czystej tatrzańskiej przyrody, opisane zgodnie z zasadami impresjonizmu tworząc barwny i harmonijny obraz. Ulotność opisanej chwili symbolizuje ulotność ludzkiego życia.
Sonety Jana Kasprowicza z cyklu "Z chałupy" noszą miano naturalistycznych. Poeta opisuje w nich wieś taką jak ją widzi, bez pominięcia brudu, biedy i brzydoty. Mają one również przekazać czytelnikowi prawdę o tym jak miejsce urodzenia warunkuje jego dalsze życie. Brak perspektyw dla człowieka ze wsi w świecie, którym rządzi pieniądz, świecie pozbawionym dobra i czystych wartości, dlatego też widzimy obraz tu obraz człowieka, który rodząc się skazany jest na życiową klęskę.
Hymn "Dies irae" to pełna ekspresji wizja końca świata i sądu ostatecznego. Krzyki przerażonych ludzi i trąby wzywające na sąd boży dają się wręcz usłyszeć. Zaczerpnięta z Apokalipsy wizja końca świata jest przepełniona jest grozą nadchodzącej katastrofy. Ziemię trawi ogień, a z jej otchłani wychodzi wszelkie zło. Ludzka cywilizacja skazana jest na upadek a Bóg głuchy na błagania o litość. Bóg zsyła karę na pogrążoną w chaosie upadłą ziemię. Podmiot liryczny zwraca się do nielitościwego Boga najpierw z prośbą o zmiłowanie dla ludzi, potem z oskarżeniem, że to właśnie on stworzył taki porządek świata, więc dlaczego obarcza za to winą człowieka. Podmiotem lirycznym jest biblijny Adam, praojciec reprezentujący całą ludzkość. Ukazana w kolorach nasyconej czerwieni i bieli wizja jest dynamiczna i straszna. Zbudowane z narzędzi ekspresjonistycznych (hiperbolizacja) przerażające sceny przemawiają do czytelnika w wyjątkowy sposób.
5. "Chłopi" - uniwersalna powieść o życiu wsi
Nagrodzona Noblem powieść Reymonta "Chłopi" to wyjątkowo obszerne studium życia społeczności wiejskiej. Została podzielona na części według pór roku nie przypadkowo - jest to jasny przekaz podporządkowania wiejskiego życia naturze, naturalnego związku człowieka z przyrodą, umiłowania żywicielki ziemi. Powieść w obszerny i dokładny sposób opisuje nie tylko życie ale również mentalność polskiego chłopa żyjącego u schyłku XIX wieku. Pełne i ciekawe opisy przyrody i pracy chłopów wzbogacone są dodatkowo odpowiednio poprowadzoną narracją. Powieść ta jest niewątpliwie historycznym przekazem obrzędów, zwyczajów i tradycji polskiej wsi, ale również sytuacji ekonomicznej w jakiej chłopi znajdowali się wówczas. Wieś ukazana jest jako formacja kulturowa o własnej hierarchii. Wieś rządziła się własnymi prawami, opartymi głównie na moralnych wskazaniach dekalogu, respektującymi normy i autorytety. Była to jednak społeczność zamknięta nie dopuszczająca do siebie wpływów z zewnątrz i nastawiona wręcz wrogo do wszelkich nowości. Jak już wcześniej zostało wspomniane życie na wsi podporządkowane było naturze, ale nie tylko - dużą rolę odgrywał kalendarz liturgiczny Kościoła Katolickiego.
6. "Chłopi" jako powieść modernistyczna
Reymont w "Chłopach" podporządkowywał się trendom artystycznym Młodej Polski. Odnajdujemy w niej ślady impresjonizmu - barwne i żywe opisy przyrody, naturalizmu - już sam temat powieści związany jest mocno z naturą, która daje możliwość do refleksji i uspokojenia egzystencjalnych buntów. Twórcy młodopolscy często uciekali do natury. Chłop związany jest z naturą, ziemia go żywi i razem z nią żyje. To jest również nawiązanie do symbolizmu - ziemia jest żywicielką, źródłem życia, natomiast praca na roli traktowana jest wręcz obrzędowo.
7. "Wesele" - chłopi i inteligencja, a sprawa narodowa
"Wesel" Stanisława Wyspiańskiego to obraz społecznych różnic uniemożliwiających podjęcie walki narodowo - wyzwoleńczej. Bronowicka chata, w której zgromadzili się weselni goście jest miejscem konfrontacji dwóch różnych środowisk: inteligenckiego i chłopskiego.
INTELIGENCJA: z jednej strony tworzą sobie mityczny obraz wsi - Arkadii i chłopa potomka Piastów, idealizując wiejskie życie. Z drugiej zaś strony nie widzą zmian jakie zachodzą w chłopach, nie zadają sobie trudu żeby ich poznać i nie traktują ich jak godnych siebie partnerów. Spowodowane jest to obawą przed liczniejszą, silną i nie dotkniętą apatią grupą społeczną. Boją się ich ponieważ pamiętają Rabację Chłopską z 1846 roku, kiedy to chłopi zbuntowali się przeciwko dziedzicom, dlatego też każdy objaw aktywności z ich strony inteligencja przyjmuje z dużym sceptycyzmem. Inteligenci chcą uciec od problemów jakimi targany jest kraj, uciekają na wieś i nie chcą poprowadzić chłopów do walki przeciwko zaborcy.
CHŁOPI: również podchodzą nieufnie do inteligentów - są oni przecież potomkami szlachty, która spowodowała upadek kraju i ciemiężyła chłopów przez setki lat. Tak jak inteligencja niedorośli oni do pojednania i wspólnej walki.
Jak więc widać polskie społeczeństwo na niespełna dwadzieścia lat przed odzyskaniem niepodległości jest niedojrzałe politycznie i podzielone przez zaszłości i stereotypy. Chłopi są głębokimi patriotami chcą walczyć o niepodległość ale nie ma ich kto w tej wesprzeć i poprowadzić. Natomiast inteligenci nie dostrzegają potencjału jakim jest chłopstwo. Ponadto są znudzeni i apatycznie, jedyny patriotyzm jaki się w nich przejawia to wzniosłe ale puste słowa. Dowodem na brak porozumienia i życie w błędnych przekonaniach może być przyjęcie premiery "Wesela", otóż początkowe sceny były powodem do śmiechu i gromkich oklasków, natomiast kiedy opadła kurtyna nikt nie miał odwagi wypowiedzieć nawet słowa.
8. "Wesele" jako dramat modernistyczny, jego cechy.
SYMBOLIZM w "Weselu":
"Wesele" nazywane jest dramatem symboliczno-wizyjnym ponieważ Wyspiański chcąc stworzyć sugestywny przekaz nagromadził w utworze wiele różnego rodzaju symboli:
- symbolizm postaci: przed gośćmi weselnymi pojawiają się zjawy, każda z nich nie tylko ustnie przekazuje swoje przesłanie, one same w sobie są symbolami. I tak Rycerz (historyczny Zawisza Czarny) symbolizuje potęgę i siłę, Upiór (Jakub Szela) wciąż żywe wspomnienie Rabacji Galicyjskiej, Wernyhora (wieszcz) przynosi proroctwo odbudowy nowej silnej Polski, nawołuje przez Gospodarza do podjęcia walki powstańczej; Chochoł to symbol wolności i odrodzenia ale równolegle również upadku i panującej w narodzie bierności. Chochoł odgrywa dużą rolę w ostatniej scenie kiedy to porywa weselników do lunatycznego tańca do jego prześmiewczej piosenki.
- przedmioty symboliczne: złoty róg - wolność narodu, czapka z piór - dostatek, bogactwo, złota podkowa - szczęście odnalezione, sznur - zniewolenie kraju.
- sceny symboliczne - chocholi taniec wykonywany przez zahipnotyzowanych gości, symbol bierności narodu, zniewolenia i panującego w narodzie marazmu.
IMPRESJONIZM: występuje żywa gra kolorów, świateł, dźwięki muzyki, barwny korowód gości weselnych, oddanie atmosfery weselnej chaty zawarte są w odautorskim opisie dekoracji.
REALIZM: do napisania dramatu Wyspiańskiemu posłużyło prawdziwe wesele, a pierwowzory niektórych postaci istniały naprawdę: Gospodarz to ożeniony już wcześniej z chłopką Włodzimierz Tetmajer, Pan Młody to poeta krakowski Lucjan Rydel, Panna Młoda to chłopka Jadwiga Mikołajczykówna żona Rydla, natomiast Poeta to Kazimierz Przerwa-Tetmajer.
9. Tragizm Tomasza Judyma i ocena jego decyzji.
Główny bohater powieści "Ludzie bezdomni" - Tomasz Judym urodził się w biednej proletariackiej rodzinie, szybko stracił rodziców. Po ich śmierci zamieszkał z ciotką, jednak nie zaznał tam rodzinnego ciepła, jego młodość naznaczona była ciężką pracą i samotnością. Z ogromnym wysiłkiem udało mu się ukończyć studia medyczne został lekarzem i osiągnął cel - wyrwał się z bagna w którym się wychował. Studia jednak wpoiły w niego ideały, którymi się w swej pracy karmił. Wywodził się z biedoty, znał ją więc postanowił jej pomóc. Pierwszą jego pracą była posada w Cisach, tam zorganizował szpital dla ubogich. Ponosi tam sromotną klęskę ale się nie poddaje. Mimo niechęci jaką zaczynają darzyć go ludzie nie zraża się, wyjeżdża do Zagłębia aby tam pracować. Sytuacja tamtejszych robotników nim wstrząsa tak mocno, że postanawia za wszelką cenę im pomóc. Przez głoszone poglądy zostaje odrzucony przez środowisko lekarskie, staje się dla nich szkodliwym intruzem. Postanawia więc działać w pojedynkę i w tym momencie pojawia się tragiczny wybór między szczęściem u boku kochanej kobiety, a spełnieniem swych pragnień. Pozostaje jednak wierny ideałom: "Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłością". Porzucając Joasię skazują ją również na samotność, przyczynia się do jej nieszczęścia. W jego pojęciu rodzina i dom przesłoniłyby mu wartości jakie wyznaje, bowiem mając rodzinę nie mógłby leczyć za darmo. Odrzuca więc osobiste szczęście na rzecz pomocy potrzebującym, chce poświęcić dla nich swoje życie. Judym to silny indywidualista, który wierzy, że sam może walczyć z niesprawiedliwością tego świata. Ciężko jest jednoznacznie ocenić jego postępowanie, ponieważ niszczy miłość dla celów zaspokojenie własnych pragnień. Chęć niesienia pomocy słabszym i biedniejszym jest oczywiście godna najwyższej pochwały, jednak niesie za sobą tragiczne skutki. Judym jest niewątpliwie postacią tragiczną postawioną przed wyborem, który bez względu na to co wybierze zawsze ktoś na tym ucierpi.
10. Idea bezdomności w powieści Stefana Żeromskiego i jej aktualność.
Żeromski w swej powieści ukazuje dwa wymiary bezdomności: dosłowną i metafizyczną. Bezdomność w dosłownym znaczeniu to opisy wegetacji biedoty znajdującej się w bez dachu nad głową i tragiczna sytuacja robotników, którzy żyją w skrajnym ubóstwie.
Przykładem bezdomności metafizycznej jest sytuacja Tomasza Judyma - lekarza, który rezygnuje z osobistego szczęścia i miłości na rzecz wyższych ideałów, sam skazuje się na bezdomność tak uczuciową jak dosłowną. Przez głoszone poglądy został wykluczony ze środowiska lekarzy, w środowisku robotników również jest obcy chociaż chce nieść im pomoc.
Brat Tomasz Wiktor nie wybiera sobie trybu życia, do bezdomności zmusza go sytuacja. Bieda zmusza go do opuszczeni ojczyzny, chce zabrać swą rodzinę do Stanów Zjednoczonych by tam szukać lepszego życia.
Przykładem bezdomności duchowej wynikającej z zagubienia i braku akceptacji jest sytuacja przyjaciela Judyma - Korzeckiego.
Joasia jest przykładem osoby skazanej na bezdomność przez fatalną sytuację w jakiej się znalazła. W młodości traci dom i odtąd mieszka u wujostwa, jednak szybko ich opuszcza w poszukiwaniu własnego miejsca na świecie, kiedy odwiedza strony rodzinne za którymi tęskni okazuje się, że nie jest już z nimi związana. Wreszcie poznaje i zakochuje się w Tomaszu Judymie - ten jednak odrzuca jej miłość na rzecz wyższych ideałów przez co skazuje ją na dalsze bolesne poszukiwanie.
