Rzeczpospolita Obojga Narodów, powstała w 1569 roku na mocy Unii Lubelskiej, po niecałych 200 latach swojego istnienia, pogrążona była w konfliktach wewnętrznych, które bardzo osłabiały jej pozycję na arenie międzynarodowej. Państwo polskie, wyniszczone po konfliktach z kozakami w XVI i XVII wieku, wojnie na trzech frontach z Rosją, Szwecją i Tatarami w XVII wieku, Wielkiej Wojnie Północnej, borykało się z widzącą tylko własne interesy szlachtą oraz uległym w polityce zagranicznej królem (Stanisław August Poniatowski). Warcholstwo szlachty czyli awanturnictwo, wichrzycielstwo i sianie zamętu politycznego uniemożliwiało prowadzenie polityki w państwie, a co za tym idzie hamowało jego rozwój i zwracało nań uwagę sąsiadujących z nim Prus, Rosji i Austrii. Punktem kulminacyjnym była konfederacja barska (wystąpienie szlachty polskiej przeciw królowi Augustowi Poniatowskiemu rok 1768-1772), która w konsekwencji doprowadziła do pierwszego rozbioru Polski (1772 rok), i była oficjalną przyczyną tego zdarzenia (państwa rozbiorowe tłumaczyły się tym, iż ingerują w sprawy Rzeczpospolitej ze względu na jej całkowity rozpad i anarchię).

Caryca Katarzyna II postanowiła przyłączyć się do planów rozbiorowych ze względu na przedłużającą się konfederacją Barską oraz wojnę rosyjsko-turecką. W 1772 roku w skład zaboru rosyjskiego weszło 92 tysiące kilometrów kwadratowych obszaru Rzeczpospolitej (Inflanty Polskie oraz ziemie na wschód od Dźwiny i Dniepru), oraz około 1,3 miliona jej ludności, ponad to Rosja dalej utrzymywała swój protektorat nad resztą okrojonych ziem polskich. Postanowienia sejmu rozbiorowego (1773-1775) były korzystne dla szlachty polskiej, gdyż przewidywały one rozszerzenie praw kardynalnych dając jeszcze większą swobodę szlachcie i zwiększając jeszcze bardziej jej znaczenie polityczne. Miało to oczywiście na celu wpływania na politykę Rzeczpospolitej poprzez korumpowanie szlachty widzącej jedynie własne zyski. Na sejmie rozbiorowym zapowiedziano także poprawę doli chłopów, także ani dla szlachty nie przejmującej się losem państwa, ani dla chłopów którzy nie interesowali się zupełnie tym co dzieje się po za granicami wsi, po 1772 roku nie było gorzej niż wcześniej. Po pierwszym rozbiorze, szlachta polska podzieliła się na trzy obozy polityczne. Pierwszy z nich "Hetmański", grupował skrajnie konserwatywną szlachtę, przeciwną reformom, dążącą do obalenia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przy pomocy Rosji (szlachta - Broniecki, Seweryn Rzewucki, Stanisław Szczęsny Potocki); w skład drugiego obozu wchodził król i jego zwolennicy którzy chcieli przeprowadzenia reform i sojuszu z Rosją; trzeci zaś "patriotyczny" nalegał na przeprowadzenie reform i uniezależnienie się od Rosji (szlachta - Stanisław i Ignacy Potoccy, Adam Kazimierz Czartoryski, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj). Kiedy podczas sejmu czteroletniego (1788-1792) szlachta chcąca reform i uniezależnienia się od Rosji, uchwaliła konstytucję 3 maja, przywódcy stronnictwa hetmańskiego którzy byli przeciwni konstytucji 1792 roku uchwalili akt Konfederacji Targowickiej unieważniając postanowienia konstytucji 3 maja co przywróciło dawny ustrój i było początkiem wojny polsko rosyjskiej. Katarzyna II w związku z prośbą Targowiczan o pomoc, wysłała na teren ziem polskich 100 tyś. żołnierzy rosyjskich, armia Rzeczypospolitej liczyła natomiast 70 tyś żołnierzy, z czego tylko 40 tyś brało udział w walkach. W lipcu 1792 roku, król Stanisław August przyłączył się do Targowiczan, co było jednoznaczne z poddaniem się polski. Poprzez poddanie się woli innych mocarstw, Rzeczpospolita straciła zupełnie na znaczeniu dyplomatycznym, szlachta polska znów zyskała władzę a zaborcy poprzez to zyskali wolną drogę ku reszcie ziem Rzeczpospolitej. W 1793 roku nastąpił II rozbiór ziem polskich na mocy którego Rosja anektowała obszar liczący 250 tysięcy kilometrów kwadratowych (Ukraina, Podole, Wołyń) wraz z około 3 milionami ludzi. II rozbiór przyniósł uzależnienie polityczne i załamanie gospodarcze Rzeczpospolitej, redukcję armii polskiej (na żądanie ambasadora rosyjskiego Igelstroma), a dla zwykłego mieszkańca Polski drożyznę, która była wynikiem kryzysu gospodarczego. W związku z tym wybuchło Powstanie Kościuszkowskie (12 marca 1794 rok), które po początkowych sukcesach (bitwa pod Racławicami - 4 kwietnia 1794 roku) upadło w listopadzie 1794 roku. Powstanie i jego upadek o którym sam Tadeusz Kościuszko od początku był przekonany (wiedział, że Rzeczpospolita nie ma szans w starciu z trzema mocarstwami), było przyczyną ostatniego rozbioru mającego miejsce w 1795 roku. Na jego mocy, Rosja zagarnęła obszar o powierzchni 120 tysięcy kilometrów kwadratowych (reszta ziem litewsko-ruskich z Wilnem, Mitawą, Brześciem i Łuckiem) wraz z 1,2 miliona ludzi. Król Stanisław August Poniatowski opuścił Warszawę i udał się do Grodna pod opiekę i nadzór namiestnika rosyjskiego, tam 25 listopada abdykował na rzecz Rosji. Cesarstwo Rosyjskie stało się depozytariuszem korony polskiej (w prawie międzynarodowym państwo, organizacja międzynarodowa lub organ organizacji międzynarodowej przechowujący oryginał umowy międzynarodowej oraz dokumenty z nią związane. Depozytariusz informuje strony umowy o wszelkich zmianach dotyczących tej umowy, np. o przystąpieniu do niej kolejnych stron, wypowiedzenia przez obecną stronę umowy, itd.) w związku z tym Napoleon Bonaparte kilka lat później, nie mógł utworzyć Królestwa Polskiego.

Po utracie państwowej, znaczna część Polaków wyemigrowała do Saksonii, Włoch i Francji. Wielu z nich związało swe losy z generałem Napoleonem I Bonaparte. W 1806 roku, działania koalicji zawiązanej przeciw Napoleonowi toczyły się na ziemiach polskich, dlatego też Bonaparte zainteresował się sprawą Polski. Po wygranej bitwie pod Frydlandem, gdzie zostały pokonane wojska rosyjskie, Napoleon w 1807 roku w Tylży zawarł pokój z carem Aleksandrem I. Gdańsk został uznany za wolne miasto, Rosji przypadł okręg białostocki, a z ziem 2 i 3 rozbioru utworzono Księstwo Warszawskie o powierzchni 104 tysiące kilometrów kwadratowych (16% obszaru Polski) wraz z 2,6 milionami ludzi. Księstwo stało się dziedziczną monarchią na czele którego stał król saski Fryderyk August z dynastii Wettinów, podstawą prawa był zaś Kodeks Napoleona. Bonaparte nie zgodził się na utrzymanie sojuszu z Rosją w zamian za rezygnację z planów odbudowy państwa polskiego. Wobec tego car Rosji proponuje księstwo pod auspicjami Rosji co także zostało odrzucone, i zamiast tego, Napoleon mobilizuje Polaków by stanęli u niego w kampanii rosyjskiej. Zmobilizowano 100 tysięcy żołnierzy pod dowództwem Józefa Poniatowskiego. Polacy walczyli w bitwie pod Smoleńskiem, Borodino, wkroczyli wraz z wielką armią do Moskwy i osłaniali odwrót Napoleona. Zginęło 70 tysięcy polskich żołnierzy. Rosja zimą 1813 roku zajmuje cały obszar księstwa. Józef Poniatowski ewakuuje pozostałe 20 tysięcy żołnierzy do Krakowa a potem wraz z Francuzami w kierunku Lipska.

Przegrana Napoleona w bitwie narodów pod Waterloo była kresem polskiej armii i księstwa Warszawskiego o którego losach zadecydowały mocarstwa podczas Kongresu Wiedeńskiego. Polska została podzielona na 3 części. Z największego obszaru (127 tysięcy kilometrów kwadratowych) utworzono Królestwo Polskie połączone unią personalną z Rosją. Rosjanie nie przestrzegali obietnic danych Polakom na początku stworzenia Królestwa Polskiego, książę Konstanty Pawłowicz (dowódca armii Królestwa Polskiego) łamał konstytucje, większość ziem została wcielona do Rosji a Mikołaj I (car Rosji, król Polski) ograniczał autonomię Królestwa Polskiego. Było to przyczyną wybuchu Powstania Listopadowego (29/30 listopad 1830-21 październik 1831 roku) którego upadek pogorszył jeszcze bardziej sytuację polaków. Następstwami upadku były długie więzienia, przymusowe roboty dla schwytanych uczestników, konfiskata majątków i wprowadzenie Statutu Organicznego (1832 rok) który był nowym ustrojem Królestwa Polskiego i likwidował tym samym konstytucję. 30 lat później, w polityce wewnętrznej Rosji nastąpił czas odwilży (ożywiła się działalność polityczna, rozluźnieniu uległa cenzura). W 1860 roku miały miejsce masowe demonstracje w Warszawie, ludzie chcieli przywrócenia autonomii. W 1861 roku wprowadzono stan wojenny, 8 kwietnia otworzono ogień do manifestujących ludzi, zginęło około stu osób. W środowiska patriotycznych narastała determinacja, nie wszyscy jednak chcieli kolejnego zrywu niepodległościowego (ostatni mający miejsce w 1846 na terenie Galicji także zakończył się niepowodzeniem), opinia publiczna podzieliła się na dwa obozy. Biali pierwszy z nich, uważali, że powstanie nie ma szans na zwycięstwo, chcieli pokojowo ulepszyć sytuację Polski, byli to ludzie należący do zamożnej szlachty i mieszczaństwa. Czerwoni, dążyli do powstania, a była to głównie młodzież studencka, uboga szlachta i mieszczaństwo. Władze Carskie obawiając się powstania sprowokowały jego wcześniejszy wybuch zarządzając brankę - masowy pobór do wojska. Termin branki wyznaczono na styczeń 1863 (miesiące zimowe, nie sprzyjające walce partyzanckiej), i powstanie wybuchło 22 stycznia, i upadło rok później, zimą 1864 roku. Na polaków nałożono wysokie represje, zesłano ponad 38 tysięcy ludzi w głąb Rosji, wykonano wiele wyroków śmierci, nałożono wysokie kontrybucje.

Po powstaniu styczniowym, Królestwo Polskie straciło odrębność administracyjną. Z głębi Rosji sprowadzano kadrę urzędniczą. Wprowadzono j. rosyjski jako urzędowy, zniesiono polskie instytucje. Również w szkołach mówiono tylko po rosyjsku. Usuwano polskich nauczycieli, hańbiono polską historię i sztukę. Warszawskim kuratorem oświaty był Aleksander L. Apuchtin. Okres jego władzy nad szkolnictwem określa się jako noc apuchtinowska z tego względu iż jego system oświatowy miał stworzyć człowieka lękliwego wobec władzy i identyfikującego się z carską Rosją i jej kulturą. Apuchtin przyczynił się do spadku liczby szkół, upadku kultury polskiej w Kongresówce i wzrostu analfabetyzmu. Stosowano także represje wobec kościoła, zesłano ponad 400 księży w tym arcybiskupa Zygmunta Felińskiego. Wprowadzono cenzurę kontrolującą druki, teatry, wystawy. Polacy nie mogli kupować ani dzierżawić ziemi.

Ostatecznie Polska odzyskała niepodległość w 1918 roku, ale już na początku XX wieku rusyfikacja uległa osłabieniu. W 1905 roku wybuchły w Rosji strajki, które zapoczątkowały rewolucję także na ziemiach polskich objętych zaborem rosyjskim. Trwała ona do 1907 roku i przyniosła robotnikom poprawę ich sytuacji materialnej. Dała także możliwość tworzenia organizacji związkowych. Język polski powrócił do urzędów i części szkół.