Naczelni bogowie

Bogowie greccy, tak samo jak i ich wyznawcy, przez wieki ulegali ciągłym przemianom

i metamorfozom. Najistotniejszym czynnikiem, który kształtował obraz greckich bogów, była epicka poezja. To poeci uporządkowali panteon i wprowadzili pewien ład w nieprzeliczoną rzeszą bóstw o mniejszej czy większej randze, czczonych w całej Helladzie. Systematyczny obraz boskiej genealogii oraz wyobrażenia dotyczące mitów kosmologicznych czerpiemy

z dzieł Homera oraz "Teogonii" Hezjoda. Grecki historyk starożytny, Herodot, niezwykle pozytywnie ocenił twórczość obu poetów: "Hezjod i Homer stworzyli dla Greków cały system bogów i dali bogom przydomki, każdemu wyznaczyli zakres władzy i utrwalili jego postać". Najważniejsza dla Greków była dwunastka bogowie, którzy tworzyli panteon olimpijski, a byli to: Afrodyta, Apollo, Ares, Artemida, Atena, Demeter, Hefajstos, Hera, Hermes, Hestia, Posejdon oraz Zeus. Bóstwa te zamieszkiwały święta górę Grecji - Olimp, skąd rządzili całym światem. Kult panteonu olimpijskiego był jakby oficjalną religią państwową, która głoszona i opiewana była przez sztukę i literaturę, nigdy jednak w pełni nie wyparła ona, ciągle żywego kultu ludowego.

AFRODYTA

Bogini płodności natury, miłości i piękna. W przeciwstawieniu do rzymskiej Wenus, z która często była identyfikowana, nie była tylko opiekunka miłości fizycznej, ale i uczuć, na podstawie których opierało się całe życie społeczne polis. Znaczenie imienia tej bogini nie jest do dziś jasne, jednak w starożytności Grecy byli przekonanie, że jej imię jest aluzją do piany morskiej. Pogląd ten miał prawdopodobnie swój początek w micie o narodzinach tej bogini. Według niego tyran Kronos podczas walki odciął bardzo ostrym sierpem penis swego ojca Uranosa, a następnie wrzucił go do oceanu. Pływał on potem po powierzchni w morskiej pianie, gdzie dojrzewała Afrodyta. Następnie morze wyrzuciło ja na brzeg Cypru, niedaleko miasta Pafos. W rzeczywistości jednak świątynie poświęcone Afrodycie można było odnaleźć na wielu okolicznych wyspach, co potwierdza tezę, że kult tej bogini azjatyckiej przynieśli do Grecji żeglujący po morzach kupcy. W mitach Afrodyta była małżonką kulawego kowala boga Hefajstosa, jednak nie była ona zbyt wierną żoną, miała wiele dzieci także z innymi bogami, jak Aresem czy Dionizosem. Kiedy jednak Hefajstos dowiedział się zdradzie małżonki przygotował na nią i jej kochanka zasadzkę. W przygotowaną wcześniej złotą sieć złapał Afrodytę i Aresa in flagranti. Przywołał tez pozostałych bogów, jednak z ich strony spotkały go jedynie śmiech i szyderstwo. Ostatecznie Posejdon, władca mórz, przekonał Hefajstosa, by ten wypuścił z sieci złapanych kochanków. Największą miłością bogini był przystojny młodzian, Adonis, który mógł też być bóstwem azjatyckim. Po rozszarpaniu go przez dzikiego odyńca na polowaniu Adonis stał się obiektem uczuć zarówno Afrodyty, jak

i Persefony, władczyni podziemnej krainy umarłych. Zażarty spór bogiń o względy kochanka zakończył dopiero Zeus, na którego rozkaz Adonis przebywał po jednej trzeciej roku na Olimpie, u Afrodyty i u Persefony. W taki oto sposób Grecy zaadoptowali azjatycki mit

o bogini-matce i o jej umierającym i zmartwychwstającym małżonku. Na pamiątkę śmierci boga Adonisa w wielu obszarach wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego obchodzono corocznie święto, zwane Adoniami. By oswoić nieprzystojne zachowanie Afrodyty, Zeus sprawił, że ta zakochała się w Anchizesie, ojcu Eneasza. Z rzymskiej wersji tego mitu dowiadujemy się, że Afrodyta mocno zaangażowała się w ten związek, a jednocześnie przestrzegła trojanina przed ujawnieniem komukolwiek boskiego pochodzenia ich syna. Anchizes nie posłuchał jednak ostrzeżenia, w rezultacie czego został pokarany ślepotą lub niedowładem kończyn. Rzymska bogini przyczyniła się do ucieczki Eneasza z płonącej Troi

i osiedliła się wraz z nim w Italii, natomiast jej grecka odpowiedniczka przyczyniła się

w istotny sposób do wybuchu wojny grecko-trojańskiej. Bowiem chcąc zdobyć sobie uznanie Parysa, syna trojańskiego króla Priama, Afrodyta przyrzekła mu dać za żonę najpiękniejszą kobietę świata, a była nią Helena, żona władcy Sparty, Menelaosa.

APOLLO

Był on synem Zeusa i Leto oraz bratem-bliźniakiem Artemidy, bogini łowów, jednym

z najważniejszych bogów w greckim oraz rzymskim panteonie. Był on opiekunem sztuki, wyroczni, muzyki oraz sztuki strzelania z łuku. Jego imię jest niejasnego pochodzenia, najprawdopodobniej należy do indoeuropejskiej tradycji. Pokonując Pytona, olbrzymiego węża, który symbolizował świat podziemny, Apollo zdobył panowanie nad sławną wyrocznią delficką. Pyton bowiem był synem Gai, matki-ziemi, która poprzez skalną szczelinę udzielała widzeń i rad kapłance Pytii.

ARES

Był on synem Zeusa i Hery, w późniejszym okresie utożsamiony został z rzymskim bogiem Marsem. Był on bogiem wojennego rzemiosła, nie posiadał żony, ale z romansu z Afrodytą narodziła mu się trójka potomstwa. Na polu bitwy towarzyszyły mu zawsze uosobienia Trwogi ("Fobos") oraz Strachu ("Dejmos"). W mitologii greckiej bóg ten jest często prowokatorem gwałtów, namiętnym i żarliwym kochankiem oraz niezbyt oddanym i wiernym przyjacielem. Natomiast rzymski Mars ni posiada żadnej z tych cech Aresa.

ARTEMIDA

Była ona córką Zeusa i Leto oraz siostrą-bliźniaczką Apolla. Była ona najprawdopodobniej bóstwem o prastarym rodowodzie, które Grecy przedstawiali jako panią dzikiej przyrody. Jej kulcie odnaleźć można pozostałości ofiar z ludzi. Dla Artemidy największą przyjemnością była wędrówka po bezdrożach górskich w towarzystwie nimf. Niełaskę i niezadowolenie bogini wywołało każdorazowo wtargnięcie w jej strefę wpływów albo wyrządzenie krzywdy jej ulubionym dzikim zwierzętom. Artemida ukarała Agamemnona, przywódcę wojsk greckich wyruszających na wojnę z Troją, za zabicie poświęconego jej jelenia, zatrzymaniem całej floty greckiej w Aulidzie z powodu niepomyślnych wiatrów. Agamemnon mógł przebłagać boginię jedynie przez ofiarę ze swej córki, Ifigenii.

ATENA

Była córką Zeusa oraz tytanki Metydy; opiekowała się mądrością, sztuką wojenna oraz rzemiosłem. Podobnie do Artemidy, Atena zachowała swe dziewictwo, jednak nigdy nie stroniła od towarzystwa ludzi, a nawet więcej - szczególnie się o nich troszczyła, a nawet została opiekunka Aten. To ona ofiarowała swemu miastu tajemnicze i do tej pory nieznane drzewo oliwne, które jakoby wyrosło w miejscu jej kultu na Akropolu. Do władzy nad Atenami pretendował również Posejdon, ale on ofiarował miastu jedynie źródełko ze słoną wodą. Atena urodziła się, a właściwie wyskoczyła z głowy Zeusa, już jako dorosła kobieta, odziana w zbroję, z włócznią i tarcza w ręce, po tym jak jej ojciec połknął Metydę. Przy jej narodzinach asystował Hefajstos, który jako bóg-kowal rozłupał toporem bolącą nieznośnie głowę władcy Olimpu. Epizod ten jest wytłumaczeniem przydomku Ateny - Hefajstia, czyli "towarzyszka Hefajstosa". Zwierzęciem poświęconym bogini była sowa, którą przedstawiano na ateńskich monetach. Rzymianie utożsamili Atenę z boginią mądrości i rzemiosła, Minerwą. Jeden z wczesnych mitów opowiada o tym, jak bóg Hefajstos próbował zgwałcić Atenę. Aby nie utracić dziewictwa, bogini stała się w cudowny sposób niewidzialna, jednak nasienie Hefajstosa spadło na ziemię i ją zapłodniło. W taki sposób narodził się wąż Erichtonios. Atena przekazała koszyk z mały wężem trzem córkom założyciela Aten, Kekropsa, aby się nim opiekowały, miały jednak zakaz zaglądania ośrodka. Dziewczyny oczywiście nie posłuchały nakazu i zajrzawszy do wewnątrz i popadły w obłęd. Atena, mimo nieposłuszeństwa, nadal opiekowała się miastem. Ateny wpadły, co prawda, w perskie ręce podczas inwazji w latach 480 - 479 p. n. e., jednak potem Ateńczycy zdołali stworzyć własne morskie imperium. W tym właśnie czasie zbudowano też na szczycie Akropolu Partenon. Atena była zawsze postrzegana przez Greków jako bogini aktywnie działająca i głęboko zaangażowana w ludzkie sprawy. Pomagała ona często wielu herosom, między innymi: Bellerofontowi, Herkulesowi, Jazonowi czy Perseuszowi. To dzięki jej pomocy Odyseusz, po wieloletniej wędrówce, powrócił do Itaki. Największą zaś pomoc okazała Atena Orestesowi, który zabił swą matkę. Prócz tego, że ochraniała go przed zemstą, to jeszcze dodatkowo zwołała ateński Areopag, czyli sąd, który wydał uniewinniający wyrok. Oznaczało to koniec krwawej zemsty wobec Orestesa. Nawet Erynie, boginie zemsty, zaakceptowały taką decyzję Areopagu.

DEMETER

Była córką Kronosa i Rei, boginią roli oraz urodzajów. Tak samo jak Cerera, jej rzymska odpowiedniczka, w sposób szczególny związana była z ziarnem. Bogini ta miała cudowną moc powodowania wzrostu, a nawet zmartwychwstania, którą znali tylko wtajemniczeni. Głównym ośrodkiem kultu Demeter było sanktuarium w Eleusis, na południu Aten. Odbywały się tam co roku jesienią misteria, podczas których wierni tańcem i muzyką wspominali mit o zaginięciu i odzyskaniu córki bogini, Kory. Imię bogini znaczy tyle, co "Matka-Ziemia", ziemia żyzna i urodzajna, a zarazem miejsce, gdzie spoczywali zmarli, którzy przez Ateńczyków zwani byli "ludem Demeter". W mitologii znajdują się przekazy

o zniknięciu córki Demeter. Kiedy Kora była jeszcze mała, Zeus - jej ojciec - bez zgody,

a nawet wiedzy Demeter, obiecał ją wydać za mąż za swego brata, Hadesa - pana świata podziemnego. Hades, nie mogąc doczekać się na swą młodą małżonkę, wyszedł z podziemi

i porwał Korę, kiedy ta zbierała na łące kwiaty. W podziemnej krainie dziewczyna nic nie jadła i ogromnie tęskniła za matką. Demeter natomiast szalała z rozpaczy, nie wiedząc, co stało się z jej ukochaną córką. Przestała dbać o rozwój i wzrost przyrody, zwierzęta przestały się rozmnażać, rośliny zaczęły obumierać, a ludzie obawiali się o swą przyszłość.

W ostateczności Zeus zdecydował, że Kora, jeśli chce, może powrócić do matki. Jednak Kora w krainie zmarłych skosztowała jedzenia, co oznaczało, że Hades nie jest jej obojętny. Od tego momentu dziewczyna pół roku spędzała u matki, natomiast drugie pół, jako Persefona - żona Hadesa - w krainie podziemnej. Mit o Persefonie i Demeter ma z pewnością bardzo stare korzenie. Analogie do niego znaleźć można w opowiadaniach ze starożytnego Wschodu, które wzrost i obumieranie roślin ściśle wiązały z motywem znikającego lub umierającego,

a potem powracającego lub zmartwychwstającego bóstwa. W ujęciu Greków Persefona jako Kora, czyli "dziewczyna", ucieleśniała siłę i moc wzrostu, które tkwią w ziarnie, którym zaś opiekowała się Demeter, jej matka.

HEFAJSTOS

Był on synem Zeusa oraz Hery, bogiem ognia i opiekunem kowali. Rzymskim odpowiednikiem Hefajstosa był Wulkan, którego kuźnia miała znajdować się na Sycylii pod kraterem Etny. Bóg ten kulał przez swego ojca, kiedy bowiem wtrącił się w kłótnię pomiędzy rodzicami, rozzłoszczony ojciec, strącił go z Olimpu na wyspę Lemnos, na północy Morza Egejskiego. Według kolejnej wersji tego mitu, to Hera próbowała pozbyć się swego ułomnego syna przez wrzucenie go do morza. Uratowały go jednak nimfy morskie wynosząc Hefajstosa na plażę. Gdy bóg dorósł zemścił się za to na swej matce, budując dla niej złoty tron, który okazał się pułapką. Kiedy nikt nie zdołał uwolnić z niej Hery, poproszona Hefajstosa, aby powrócił do siedziby bogów. Ten, za namowami swojego przyjaciela Dionizosa, a jeszcze bardziej pod wpływem alkoholu, zgodził się uwolnić boginię. Kult Hefajstosa pochodzi prawdopodobnie z Azji Mniejszej, gdzie bardzo wcześnie rozpoczęto produkcję żelaza. Głównymi ośrodkami jego kultu w Grecji była Licja oraz Karia

w południowo zachodniej części Peloponezu. Jego małżeństwo z Afrodytą miało też wytłumaczyć bliskie stosunki ze starożytnym Wschodem, bo, jak wiadomo, również kult bogini miłości pochodzi z tamtych rejonów. Dzieje tego małżeństwa były bardzo burzliwe, gdyż Afrodyta nie była zbyt wierna. Aby schwytać żonę na zdradzie, Hefajstos zastawił pułapkę na Afrodytę i Aresa. Jednak Bodowie wyśmiali właśnie Hefajstosa, jako zdradzanego męża. Uwolnienie kochanków wybłagał dopiero Posejdon, który obiecał bogu zmianę sytuacji na jego korzyść. Kolejny mit o narodzinach Ateny, wspomina jak to bóg-kowal rozrąbał toporem głowę Zeusa i wyskoczyła z niej bogini mądrości. Hefajstos w ten sposób zakochał się w Atenie, ale ta go odrzuciła, w tej sytuacji nasienie boga spadło na ziemię, a narodził się z niego wąż Erichtonios.

HERA

Jej imię znaczy "pani", chodzi tu zapewne o tytuł, jaki obdarzono boginię-matkę. Jej kult przejęli Grecy od niegdysiejszych mieszkańców Argos, które było jednym z najistotniejszych ośrodków na Peloponezie. W mitologii greckiej była ona córką Kronosa oraz Rei. Jednak jej ciągłe kłótnie z mężem, bogiem Zeusem, ukazują, iż proces włączania Hery do greckiego panteonu, nie był łatwy i przyjemny. Była to bogini kłótliwa i zazdrosna, wiele razy sprowadzała tez klęski na ludzi, herosów, a nawet bogów. Zapamiętale prześladowała liczne kochanki męża oraz ich potomków. Przykładem tego może być Herakles, który Zeus spłodził, by ten pomógł bogów w nadchodzącej walce z gigantami. Już kiedy Herakles był dzieckiem, Hera nasłała na niego dwa węże, które miały go udusić go w kołysce, jednak zdołał on je pokonać. Potem jeszcze Hera wielokrotnie zsyłała na niego straszliwe ataki szału. Wiele mitów opisuje zaloty Zeusa do Hery, według jednego z opowiadań, Zeus zamienił się

w kukułkę i podczas ulewnego deszczu schronił się w szatach Hery. Potem powrócił do normalnej postaci i przyobiecał ożenić się z Herą. Z tego związku narodziło się wielu bogów, między innymi: Ares - bóg wojny; Ejlejtyja - bogini, która opiekowała się kobietami w ciąży i porodami; Hebe - bogini młodości, która na Olimpie rozlewała bogom nektar i ambrozję oraz Hefajstos - bóg kowali. Szczególne ośrodki kultu tej bogini znajdowały się na Krecie

i Samos, gdzie miała znajdować się wielka świątynia tej bogini, zbudowana jeszcze przez Argonautów.

HERMES

Był on synem Zeusa i Mai, boski posłaniec; uwielbiał figle i psoty. Podczas wojny trojańskiej to właśnie Hermes był tym, który potrafił wykraść różne przedmioty, których nie dało się

w inny sposób zdobyć. Zanim Tetyda zdołała przekonać Achillesa, swego syna, by ten przestał bezcześcić zwłoki pokonanego Hektora, bogowie poważnie rozważali już możliwość wysłania Hermesa, aby wykradł ciało Trojanina. Hermes pełnił rolę psychopomposa, to właśnie on posiadał zdolność łatwego i szybkiego przekraczania granicy pomiędzy światem żywych a zmarłych. Grecy wierzyli, że to on właśnie odprowadza dusze umarłych do podziemnego świata Hadesa. Funkcja ta może wytłumaczyć późniejsze utożsamienie germańskiego Odyna z rzymskim Merkurym, odpowiednikiem greckiego Hermesa. Bóg Odyn był panem wojny i zwycięstwa, a także opiekunem wojowników poległych w walce. Hermes był przeważnie przedstawiany jako młodzian w szerokim kapeluszu na głowie

i w uskrzydlonych sandałach na nogach. W jego ręce znajdowała się laska herolda, która była opleciona dwoma wężami, tzw. kaduceusz. W Grecji starożytnej laska ta gwarantowała posłom nietykalność, nawet podczas wojny. Miłością Hermesa była Afrodyta, z którą spłodził dwóch synów o wyróżniających i wyróżniających się cechach płciowych. Pierwszy z nich, Hermafroditos, był istotą dwupłciową, natomiast karzeł Priap był obdarzony penisem ogromnych rozmiarów. Kult Hermafroditosa i Priapa był pochodzenia wschodniego, wywodził się z północnych obszarów Azji Mniejszej.

HESTIA

Była córką Kronosa i Rei, bogini ogniska domowego oraz życia rodzinnego, utożsamiana

z rzymską Hestią; jej imię oznaczało dosłowni "ognisko". Reprezentowane przez nią ognisko domowe było symbolem pierwiastka żeńskiego. Jej kult był sprawowany w każdym domu,

natomiast w życiu publicznym ognisko, symbolizujące centrum polis, płonęło w miejscu zbierania się najwyższej rady. Kiedy zakładano nową kolonię, ogień z państwowego ogniska przenoszono do nowej osady. Hestia związana też była z początkiem, dlatego też często ofiary i modlitwy odprawiano najpierwszy przy jej ognisku.

POSEJDON

Był synem Kronosa i Rei, bogiem mórz i oceanów, szczególnie związany był bykami i końmi, jego rzymskim odpowiednikiem był Neptun. Po zwycięstwie nad Kronosem, trzej bracia, jego synowie podzielili między siebie strefy władania: Zeus otrzymał niebo, Hades - krainę podziemna, Posejdon - morze, zaś nad ziemią mieli panować razem. Bracia zgodzili się ze sobą, że najwyższym bogiem jest Zeus, choć Posejdon wiele razy podkreślał swoją niezawisłość i niezależność. Pewnego razu nawet udało mu się, przy pomocy Hery i Ateny, uwięzić Zeusa. Posejdon, jako władca burzliwych wód, był uważany za boga nieobliczalnego i gniewnego; właśnie z jego gniewem łączono częste trzęsienia ziemi. Hades wiele razy ostrzegał, że wstrząsy ziemi powodowane przez Posejdona, mogą zawalić strop świata podziemnego. W ikonografii Posejdon przedstawiany jest, jak na rydwanie zaprzężonym

w koniki morskie o złotym odcieniu, przecina morskie głębiny. W rękach natomiast trzymał potężny trójząb, za pomocą którego podczas sztormów na Morzu Egejskim podnosił morskie fale. Jego małżonką była morska nimfa Amfitryta, której imię kojarzono z Trytonem, morskim potworem. To straszliwe monstrum zamienione zostało w mitologii greckiej

w półrybią postać z orszaku Posejdona, takie imię nosiło też jedno z dzieci Posejdona

i Amfitryty. Pan mórz miał także wiele dzieci z innymi partnerkami. Zakochał się nawet

w Gorgonie Meduzie, co zasmuciło Atenę. Meduza została pokonana przez Perseusza, a z jej odciętej głowy wyłonił się Pegaz - skrzydlaty koń, który został ulubieńcem Posejdona. Kult władcy mórz i oceanów był wśród Greków powszechny, chociaż morska potęga - Ateny, nie zawsze oddawały mu cześć. Ponieważ Ateńczycy wybrali na swą opiekunkę Atenę, Posejdon w zemście zesłał potop na całe polis i dopiero interwencja Zeusa doprowadziła do zawarcia kompromisu. Świątynię Ateny ulokowano w Atenach na Akropolu, natomiast sanktuarium Posejdona umieszczono na wyeksponowanym i górującym nad okolicą przylądku Sunion, który wychodził daleko w Morze Egejskie. Innym miastem, które naraziło się Posejdonowi, była Kreta. W wyniku próśb króla Minosa, Posejdon zesłał na wybrzeże z fal morskich białego byka. Minos pogwałcił nakaz religijny i nie ofiarował byka królowi mórz, za karę jego żona Pazyfea zakochała się w zwierzęciu i urodziła Minotaura, potwora o byczej głowie

i ludzkim ciele. Minotaura zabił dopiero ateński heros, Tezeusz.

ZEUS

Był to syn Kronosa i Rei, najwyższy z bogów w mitologii greckiej; jego rzymskim odpowiednikiem był Jowisz, bóg nieba. Jego despotyczny ojciec, połykał wszystkich swych potomków w momencie ich narodzenia. Zeus uniknął tego losu, gdyż jego matka podała Kronosowi do połknięcia zamiast noworodka kamień zawinięty w pieluszki. Zeus wychowywał się w tajemnicy na Krecie, a kiedy już dorósł miał obalić ojca. Metyda, córka Okeanosa i pierwsza miłość boga, poradziła mu, żeby podał Kronosowi miksturę, która spowoduje, że zwróci on wszystkich wcześniej połkniętych braci i siostry Zeusa. Po obaleniu Kronosa i przejęciu władzy nad światem, bracia podzielili pomiędzy siebie strefy wpływów. Zeus wybrał dla siebie niebo, Posejdon otrzymał morze, zaś Hades dostał krainę podziemną. Ziemię oraz Olimp, jako siedzibę wszystkich bogów, uznali za wspólne terytorium. Hades rzadko jednak odwiedzał Olimp, gdyż wolał on przebywać w swoim królestwie umarłych. Wpływy Zeusa były wszędzie wyczuwalne, miał on kontrolę nad światem ludzi i bogów, choć nawet on nie posiadał władzy nad przeznaczeniem. Do niego należała jedynie kontrola nad zgodnością z wyrokami losu. Zeus rządził deszczem, chmurami, wiatrem, błyskawicami

i piorunami. Uderzając swą tarczą, czyli egidą, powodował nawałnice i burze, ale mógł również uspokajać siły natury oraz przywracać jasne niebo. Jako pan czasu i godzin sprawował władzę na zmianą pór roku. Niezwykle ważne miejsce w mitologii greckiej zajmują liczne kochanki Zeusa, zarówno boginie, jak i kobiety śmiertelne. Owe burzliwe historie miłosne mogą być odzwierciedleniem łączenia różnych tradycji religijnych Grecji, kiedy to Zeus przejmował atrybuty innych bogów, stawał się najwyższym panem

i przejmował kontrole nad ważniejszymi wydarzeniami. Ciągłe spory między Zeusem a jego małżonką Herą, która reprezentowała przedgrecką jeszcze boginię-matkę, w mitach przekształcają się w konflikt fundamentalny. Hera była tak zazdrosna o względy swego męża, że większość czasu spędzała na prześladowaniu jego kochanek i ich dzieci. Okrucieństwo Hery w stosunku do Heraklesa - najukochańszego syna Zeusa, którego matka była zwykłą śmiertelniczką - ukarał Zeus w ten sposób, że powiesił swoją żonę za przeguby rąk nad przepaścią, zaś jej kostki obciążył dodatkowo ciężarkami.

Rola i funkcja kapłanów

Kapłani byli powiązani z poszczególnymi świątyniami, nie byli jednak zobowiązani do poszanowania i nienaruszania określonych dogmatów, nie istniało też ostre przeciwstawienie duchowni - świeccy. Każdy ojciec rodziny, który składał domowym bogom ofiary w imieniu rodziny był w jakimś stopniu kapłanem. Od kandydata na kapłana nie wymagano specjalnych uzdolnień, nie musiał spełniać też wygórowanych warunków, wystarczało jedynie, że był obywatelem polis i nie był upośledzony. Kapłan musiał dbać o czystość rytualną, odpowiednio dobierać musiał swe szaty czy pożywienie, nie mógł też przyjmować prywatnych osób, by uniknąć skazy lub brudu. Stanowisko kapłana dawało wiele korzyści, ale głównie honorowych. Kapłani spełniali liczne zadanie i funkcje:

  • administracyjne - zarządzanie darami składanymi bóstwu oraz jego świątynia,
  • w przypadku, gdy sanktuarium należało do polis, kapłani podlegali specjalnym komisjom, świątynia mogła tez znajdować się w rękach rodziny prywatnej;
  • liturgiczne - odmawianie modłów i składanie ofiar, mięso ze zwierząt ofiarnych rozdawane było wśród ogółu wiernych;
  • diakońskie - dbanie o posągi bogów i utrzymywanie w dobrym stanie świątyń, pomagali im w tym liczni inni urzędnicy, w znaczniejszych świątyniach liczba kapłanów była znaczna. Urzędnicy, zwani zakoraj lub nekoraj, dbali o wystój, dekoracje i czystość świątyń oraz pomagali kapłanom podczas ceremonii kultowych.

Architektura i wystrój świątyń

Greckie świątynie były budowlami kultowymi, których typ i forma ustaliły się na przełomie VII i VI wieku p. n. e. Zazwyczaj były one zbudowane na planie megaronu, czyli naos,

z przedsionkami, czyli pronaos. Później dodano jeszcze opistodomos, czyli małe pomieszczenie na tyłach z otwartą z przodu kolumnadą. Świątynie wznoszono zazwyczaj na trójstopniowym podmurowaniu, czyli krepidoma. Od VII wieku sanktuaria zaczęto otaczać kolumnadą, czyli peristazą, która dźwigała dwuspadowy dach oraz belkowanie, przez co między dachem a belkami tworzyły się trójkątne przyczółki. W zależności od kolumnady, wyróżnia się typy świątyń: prostylos, amfiprotylos, peripteros, pseudipteros, dipteros, pseudipteros oraz monopterom.