Religia starożytnej Grecji.

Jan Parandowski poświęcił pierwszy rozdział ,, Mitologii" , ,, Wiadomości wstępne" informacjom dotyczącym formom religii w starożytnej Grecji.

Autor ,,Mitologii" podkreślał , że religia to nie tylko mity, ale także trwałe obrzędy ku czci poszczególnych bóstw.

Pierwotną formą religii w Grecji był fetyszyzm, czyli czczenie przedmiotów martwych.

Starożytni Grecy uważali, że w każdym przedmiocie może się znajdować siedziba dobrych lub złych duchów.

Szczególnie czczone były meteoryty, jako głazy, które spadały z nieba , były kojarzone bezpośrednio z siłami boskimi.

Podobną czcią otaczano drzewa, poświęcano je bogom. Tak było w przypadku Dębu w Dodonie, w którym upatrywano święte drzewo samego Zeusa.

Każda miejscowość posiadał , jakąś rzecz , którą otaczała szczególną czcią

Każda sprawa i każda rzecz miały przypisanego sobie boga, któremu należała się cześć.

Za siedzibę bogów uważano także ciała zwierząt, każde polis miało zwierzę, które jego zdaniem zasługiwał na szczególną cześć. W Delfach za najgodniejsze czci zwierzę uważano wilka, a na Samos owcę. Później , gdy bogowie mieli już wizerunki ludzkie, niektórym z nich towarzyszyło zawsze jakieś zwierzę.

Zmarłych w starożytnej Grecji grzebano z wszystkimi potrzebnymi do życia rzeczami, dawano zmarłym do grobu kosztowne rzeczy, aby ich dusza nie zechciała powrócić na ziemię.

Grecy bardzo obawiali się zmarłych, dlatego za wszelką cenę chcieli uniknąć spotkania z ich duszą, która mogłaby nawiedzić dom tych, którzy zostali przy życiu. Na pogrzebie składano obfite ofiary w zwierzętach, a nawet w niewolnikach, aby tylko przebłagać duszę zmarłego, aby już nie wracała na ziemię.

Zaduszki obchodzono na wiosnę , w czasie Antesteriów, zamykano wówczas świątynie, aby dusze do nich nie wkroczyły, oddawano im za to osobny pokój w każdym domu, w którym przygotowana była dla duszy wystawna biesiada.

Religia starożytnej Grecji wiąże się także z oddawaniem czci herosom, za których uważano wszystkich zasłużonych dla ojczyzny i narodu. Mogli być to założyciele miast, wybitni przywódcy wojskowi, ale także poeci i prorocy.

Grób herosa czczonego , w danym mieście znajdował się w jego centrum, nad tym grobem wznoszono kaplicę. Tak było na przykład z grobem Tezeusza, który miał się znajdować w centrum Aten, i być miejscem świętym, azylem, w którym każdy kto się tam schronił był bezpieczny.

Z czasem pierwotna religia Greków uległa zmianom , przekształciła się pod wpływem swoistej systematyki bogów, wprowadzonej przez Homera i Hezjoda.

Bogowie Homera i Hezjoda mieli ludzki kształt i żyli z sobą w stosunkach rodzinnych, patronując poszczególnym elementom rzeczywistości.

Grozę i bezład zastąpiła harmonia. Bogowie byli ludźmi, różnili się od nich nieśmiertelnością i szczególnymi umiejętnościami. Podlegali takim samym , jak ludzie namiętnościom, tak , jak ludzie kochali i cierpieli.

Mimo to bogowie olimpijscy ni wyrugowali całkowicie dawnych bóstw, czczonych przez wiele setek lat przez Greków.

Lud próbował łączyć pierwiastki dawnych wierzeń z nową , uznaną w całej Grecji religią.

Podobnie było z samymi bóstwami olimpijskimi, których postacie różniły się w wierzeniach poszczególnych miast.

Z czasem , w związku z podbojami, bóstwom olimpijskim przybywali nowi konkurenci. Szczególnie Grecy upodobali sobie bóstwa egipskie, między innymi Izydę i Ozyrysa.

Bogowie olimpijscy byli przedstawieni , jako ludzie, podobnie, jak oni przeżywali namiętności, ulegali smutkowi , miłości , rozpaczy i zazdrości. Bogowie przeżywali często romanse ze śmiertelnikami, szczególnie dużo kochanek w osobach śmiertelnych kobiet miał Zeus. Bogowie ucztowali z wybranymi śmiertelnikami , kochali ich, ale wymagali od nich bezwzględnego szacunku. Kiedy się złościli na ludzi, zazwyczaj uśmiercali ich i skazywali na bardzo ciężkie kary, tak jak w przypadku Tantala i Syzyfa.

Oto najważniejsze olimpijskie bóstwa:

Dzeus - najpotężniejszy bóg olimpijski, władał całą ziemią i niebem, brat Posejdona i Hadesa, małżonek Hery, syn Kronosa i Rei.

Hera - siostra , a równocześnie żona Zeusa, bogini nieba, bardzo kłótliwa, jednak dzięki tej skłonności zyskuje wiele na swojej władzy. Ptakiem jej poświęconym była kukułka. Hera była patronka wszystkich niewiast.

Atena - bogini , która wyskoczyła z głowy Zeusa, uważana za patronkę mądrości, a tym samym wszystkich związanych z nauką. Ku jej czci odbywały się Panatenaje.

Nazywano ją także Pallas, co oznaczało pannę, lub Partenos, oznaczające dziewicę. Ptakiem jej poświęconym była sowa.

Apollo- to przodujący urodą wśród bogów, syn Zeusa i bogini Latony. Uważano go za boga wieszczów, poetów, wróżbitów i wszystkich artystów.

W jego orszaku znajdowały się Muzy , było ich dziewięć, nazywały się Kalliope, Klio, Euterpe, Taleja,

Melpomene, Terpsychora, Erato, Polihymnia, Urania.

Artemida - to siostra Apollina. Pomimo swej niezwykłej urody nie myślała o mężczyznach. Była czczona, jako bogini polowań i lasów .

Hermes - był synem Zeusa i Mai.

Nie rozstawał się z kaduceuszem, który powstał z cudownej laski podarowanej mu przez Apolla, oplecionej dwoma wężami.

Uwielbiał zabawy, bawiło go między innymi złodziejstwo, płatał figle wszystkim olimpijskim bogom. Był posłańcem bogów, wykonywanie tego zadania ułatwiał mu jego spryt. Był najbardziej zapracowanym ze wszystkich bogów, jednak swą pracę traktował , raczej jako zabawę.

Miał skrzydełka u nóg , dzięki , którym mógł się szybciej przemieszczać.

Hefajstos - syn Hery i Zeusa.

To bóg ognia , jest kulawym kowale, który całe dnie spędza w swej kuźni. Był mistrzem w swym rzemiośle , nikt tak , jak on nie potrafił zrobić zbroi czy tarczy.

Jego małżonką była najpiękniejsza z bogiń Afrodyta, nie był to jednak szczęśliwy związek , gdyż zbytnio się od siebie różnili.

Afrodyta - ta najpiękniejsza z bogiń , narodziła się z piany morskiej. Była boginią wdzięku i piękna i miłości.

Eros - ciągle przebywał z Afrodytą , był bogiem miłości. Zakochał się w królewnie Psyche ( Duszy).

Charyty ( Eufrozyne, Taleja, Aglaja) - to boginie wdzięku , wszystkiego co dobre i wesołe. Sprawiają , ze życie człowieka jest piękniejsze i weselsze.

Ares - to syn Zeusa i Hery, od młodości był przysposabiany do walk. Uważał , że najlepszym z wszystkich możliwych zajęć jest wojna.

Helios - uważany był za boga słońca. W jego złotym pałacu mieszkały Dni, Miesiące i Lata.

Eos - to piękna i delikatna bogini jutrzenki o różanych palcach.

Selene - nazywano ją boginią księżyca, jej blask był tak wielki, że rozświetlał noc.

Iris - to pokojówka Hery, nigdy nie kładła się do łóżka, aby być na każde zawołanie kapryśnej bogini.

Była także szerokoskrzydłą boginią tęczy.

Boreasz - brat Notosa, Zefira i Eurosa, syn Astrajosa i bogini Eos, bóg wiatru północnego.

Notos - był bogiem wiatru południowego, to brat Boreasza, Zefira i Eurosa.

Zefir - to bóg wiatru wschodniego.

Euros - był uważany za boga wiatru zachodniego.

Hestia - to bogini ogniska domowego, jednak sama nie założyła swojej rodziny .Była córką Kronosa i Rei.

W każdym domu greckim czczoną ją , dlatego za najświętsze miejsce uznawano palenisko.

Zajmowała się sierotami, kiedy umierała gospodyni domu.

Demeter

To bogini urodzaju, ziemia - matka, bogini przyrody. Jest symbolem kochającej matki, która tak rozpacza żegnając się ze swoją córką, że cła przyroda traci swe barwy.

Kora ( Persefona) córka Demeter, przez trzy miesiące w roku , musiała przebywać w Hadesie, jako żona władcy podziemi.

Dionizos - syn Zeusa i śmiertelniczki Semele, która spłonęła, po tym jak spojrzała na Zeusa. Wychowywały go Muzy i bożek leśny Sylen

Dionizos od Olimpu wolał piękno ziemi. W jego orszaku były satyry i Pan. Był bogiem wina i biesiad , ku jego czci dwa razy w roku odbywały się Dionizje

Asklepios - to syn Apolla i Koronis. Wychowała go koza i pies, gdyż jego matka umarła przy porodzie.

Później Apollo dał go na wychowanie do centaura Chejrona, który był niezwykle mądrym starcem, pół- koniem, a pół-człowiekiem.

Asklepios nauczył się bardzo wiele od centaura, szczególnie polubił medycynę, wkrótce został uznany za jej boga.

Higieja- to córka Asklepiosa, bogini zdrowia.

Posejdon -brat Zeusa, syn Kronosa i Rei, władca mórz , ożenił się z córką boga wodnego Okeanosa, Amfitrytą.

Miał olbrzymi , piękny pałac wśród morskich głębin.

Okeanidy - siostry Amfitryty, stworzenia morskie, które znajdowały się na dworze swojej siostry.

Nereidy- wesołe boginki morskie, , córki starego władcy Nereusa.

Hades - bóg królestwa zmarłych, brat Zeusa , jego żoną jest Persefona. Pod jego zamkiem znajduje się Tartar, w którym, odbywają swe kary , najwięksi zbrodniarze.

-

Temida córka Nieba i Ziemi, była pierwszą żoną Zeusa. Była niezwykle mądra, potrafiła dostrzegać sprawy, przez innych niedostrzeżone. Uznawano , że jest boginią Sprawiedliwości.

Eirene - córka Zeusa i bogini Sprawiedliwości , Tetydy. Była uważana za boginię Pokoju.

Eunomia - siostra Eirene , uważana za boginię Praworządności.

Dike- siostra Eunomii i Eirene - podobnie, jak jej matka Tetyda, uznawana była za boginię Sprawiedliwości.

Hymen- urodził się, jako człowiek. Później zyskał cześć boską, był czczony , jako patron nowożeńców i zaślubin.

Hypnos - to brat bliźniak Tanatosa, boga śmierci. Był synem nocy, uznawany przez starożytnych za boga snu.

Tanatos - bóg śmierci, podania mówiły, że kiedy przychodził po człowieka obcinał mu pukiel włosów.

Mojry - boginie przeznaczenia , trzy siostry , córki nocy, ich imiona to : Kloto, Lachezis, Atropos.

Przędły nić życia człowieka, a w pewnym momencie przecinała ją Atropos. Od przeznaczenia nie mogli uciec nawet bogowie olimpijscy.

Nemezis - to bogini ludzkiej Doli. Pilnowała, aby człowiek nie zaznawał w życiu więcej szczęścia, niż to ile jest mu przeznaczone.

Nike - skrzydlata bogini zwycięstwa, towarzyszyła wszelkim walkom, pilnuje , aby bohaterowie zaznali sławy.

Tyche - to bogini fortuny i szczęścia, była czczona, jako ta, która odpowiada za pomyślny przebieg sprawy.

Ku czci niektórych bogów odbywały się specjalne , poświęcone wyłącznie im misteria.

Ku czci Demeter poświęcone były misteria eleuzyjskie .

W Eleuzis Demeter rozpaczająca po stracie swojej córki Kory została przygarnięta przez rodzinę królewską, która nie rozpoznała w niej bogini.

Opiekowała się tam małym synkiem króla Keleosa, chciała go uczynić nieśmiertelnym dlatego hartowała go w ogniu. Kiedy zobaczyła to matka chłopca , przeraźliwie krzyknęła, przestraszyła boginię, która upuściła dziecko do ognia.

Wtedy Demeter pokazała się w swej boskiej postaci, podarowała królewiczowi wóz ze skrzydlatymi rumakami , z którego miał rozsiewać zboże, kiedy skończą się dni nieurodzaju.

Demeter zamieniała ziemię w cudowne, urodzajne miejsce kiedy Kora wychodziła z podziemi Hadesu, a zamieniała ją w smutną krainę , kiedy kora stawała się Persefoną i musiała przebywać w Hadesie u boku swego męża władcy królestwa zmarłych.

Kiedy Demeter odchodziła z Eleuzis wyjawiła całej , dobrej rodzinie królewskiej swoje tajemnice.

W tym miejscu zbudowano świątynię

Ku czci Demeter i co roku , we wrześniu świętowano misteria, w których mogli brać udział tylko wtajemniczeni.

Za zamkniętymi drzwiami wystawiano przedstawienie mówiące o męce i radości Demeter .

Misteria orfickie były dziełem sekty orfików, która uznawała za swego założyciela mitycznego Orfeusza.

Ich wiara różniła się od oficjalnej wiary politeistycznej. Była ona w pewnym sensie monoteizmem.

Uważali , że każdy człowiek składa się z dwóch części ; złego ciała i dobrej , dionizyjskiej duszy.

Dlatego należy panować nad ciałem ,aby nie uciskało ono duszy.

Orficy uważali , że dusza po śmierci wraca na ziemię , aby w innym ciele odpokutować wszystkie winy popełnione w poprzednim życiu.

Niektórzy orficy mogą dzięki wtajemniczeniu być zwolnieni z odbywania kary.

Misteria orfików różniły się od innych , gdyż były odbywały się w różnych tymczasowych miejscach, orficy chodzili i nauczali ludzi swej doktryny , mówili , jak zachowywać się , aby uniknąć kary po śmierci.

Ku czci boga Dionizosa odbywały się cztery razy w roku w Atenach różne uroczystości, związane z winem.

Na wiosnę odbywały się Wielkie Dionizje, najbardziej uroczyste z wszystkich świąt.

Jesienią odbywały się Małe Dionizje, będące uważane także za święto winobrania.

W styczniu świętowano Lenaje, a w lutym Antesterie.

Z Wielkich Dionizji narodziła się tragedia, a z Dionizji Małych komedia.

Podobnie, jak dla chrześcijan duże znaczenie ma biblijny opis stworzenia świata i człowieka, podobnie starożytni Grecy próbowali za pomocą mitów wytłumaczyć sobie, jak powstał świat i zapełniający go ród ludzki.

Na początku, zdaniem Greków był Chaos, z którego powstali Uranos, który uosabiał Niebo i Gaja, uosabiająca Ziemię.

Kiedy powstawali bogowie rodziła się przyroda świeża i urodzajna. Lasy zapełniały się zwierzętami, wszystko zaczynało być takie, jakim go znamy obecnie.

Człowiek zdaniem starożytnych Greków żył czterech różnych wiekach, podczas których jego egzystencja znacznie się różniła.

Pierwszy wiek był złoty, za panowania Kronosa, ludzie nie znali cierpień. Ich życie wypełniały uciechy i zabawy. Świat płynął mlekiem i miodem .Ludzie nie starzeli się, ani nie cierpieli na żadne choroby.

W wieku srebrnym życie ludzi nie było już takie wesołe, jedynym pocieszeniem było trwające sto lat beztroskie dzieciństwo.

Kiedy dorastali ich życie było pełne cierpień, byli źli i buntowali się przeciwko bogom, nie chcieli składać im ofiar.

Wiek brązowy zapełniali ludzie, który umiłowali wojnę. Byli niezwykle silni, nie znali litości, a wszystkie rzeczy sporządzali z brązu. Wiek brązowy był okresem , w którym żyli najwięksi bohaterowie.

W wieku żelaznym ludzie musieli codziennie zmagać się z wieloma przeciwnościami losu , nic nie przychodziło im łatwo, a życie wypełniała praca, ten wiek trwa do dzisiejszego dnia.

Inni twierdzili, że człowieka stworzył Prometeusz , mieszając glinę i łzy.

Prometeusz ożywił człowieka go za pomącą ognia niebieskiego, z którego powstała dusza .

Tytan nauczył go wielu rzemiosł, w końcu ukradł bogom ogień , aby podarować go człowiekowi. Został za swoja dobroć okrutnie ukarany przez Zeusa, który przykuł go do ścian Kaukazu, gdzie tytan cierpiał wielkie męki, codziennie orzeł wydziobywał mu wątrobę, która nieustannie odrastała.

Jan Parandowski pisze także o tym, że początkowo czczono bóstwa na świeżym powietrzu, wszędzie gdzie mogły się one znajdować.

Przed specjalnymi ołtarzami odprawiano rytualne obrzędy.

Ważne, aby w okolicach miejsc uważanych za święte nikt nie rodził się i nie umierał .

Świątynia poświęcona danemu bóstwu musiała posiadać jego wizerunek, któremu należał się spokój i szacunek.

Drzwi świątyni były zawsze skierowane ku wschodowi. Każda świątynia miała swojego kapłana, który opiekował się bóstwem i jego domem.

Kapłanem mógł zostać każdy , kto był nieskalany pod względem moralnym i fizycznym.

Kapłani, a także wszyscy inni uczestnicy obrzędów przed wejściem do świątyni musieli być czyści rytualnie, dlatego nie mogli się zetknąć z mordercą lub nieboszczykiem.

Nieodzowną częścią obrzędów ku czci bóstwa było składanie mu rytualnej ofiary z zabitego zwierzęcia lub większej ilości zwierząt , które koniecznie musiały być zdrowe , dorodne i specjalnie przystrojone.

Kiedy już zabito zwierzę , palono dla bóstwa jego tłuszcz, skórę i kości , a reszta dobrego mięsa była pożywieniem dla obecnych przy składaniu ofiary.

Kiedy ofiara miała być przebłaganiem bóstw , wtedy spalono ku ich czci całe zwierzę.

Niekiedy składano ofiarę z owoców lub wina.

Z religią łączyły się także procesje, igrzyska i tańce.

Uważano , że bogowie bawili się wtedy razem z ludźmi.

Spośród igrzysk najważniejsze rangą były igrzyska : olimpijskie, pityjskie, istmijskie i nemejskie.

Grecy byli bardzo przesądni, dlatego składali także ofiary bóstwom domowym, od których zależało szczęście rodzinne. Starano się różnymi sposobami odgonić od złych demonów.

Uważano , że zmarli ludzie są niebezpieczni, gdyż dotkniecie ich powodowało , że popadało się w stan nieczystości , podobnie było z dotknięciem kobiety, która urodziła dziecko , była ona niebezpieczna przez czterdzieści dni po porodzie.

Niezwykle ważną rolę spełniały w życiu każdego Greka wyrocznie, wśród których najbardziej czczona była wyrocznia w Delfach, poświecona bogu Apollinowi.

W świątyni wieszcze słowa płynęły z ust Pitii, które od najmłodszych lat były przygotowywane do służby w wyroczni.

W głębi świątyni pośród niezwykle mocnego dymu z odurzających kadzideł Pitia wypowiadała słowa, które były później łączone w zagadkowe wiersze przez specjalnych kapłanów, nazywanych profetami.

Ludzie przychodzili radzić się wyroczni w różnych sprawach, uważano, że nie należy podejmować żadnej ważnej decyzji bez jej rady.

Po radę do Pitii udawali się przedstawiciele miast, zawsze kiedy ich ziemie dosięgła jakaś plaga.