Konstytucja to akt prawny, mający najważniejsza w danym państwie moc prawną. W konstytucji zawarte są normy dotyczące ustroju politycznego danego państwa, podstawowych praw i wolności obywatelskich oraz normy odnoszące się do kompetencji osób sprawujących najwyższe stanowiska w danym państwie.
Według wielu źródeł historycznych Polska jako drugi kraj na świcie, po Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, posiadała konstytucję. Konstytucja ta inaczej "Ustawa Rządowa z dnia 3 maja", została uchwalona 3 maja 1791 roku i była ona ustawą, która regulowała ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Konstytucja trzeciomajowa był pierwszą tego typu ustawą w Europie. Tak natomiast dzień ten wspominał Jankiel: "Po dniu Trzeciego Maja w ratuszowej sali /Zgodzonego z narodem króla fetowali/Gdy przy tańcu śpiewano/Wiwat król kochany,/Wiwat Sejm, wiwat naród, wiwat wszystkie stany!". Prace nad uchwaleniem konstytucji majowej były prowadzone w czasie obrad Sejmu Czteroletniego, a zapoczątkował je Stanisław August Poniatowski. Do pozostałych, ważniejszych osób, które brały czynny udział w pracach nad tą ustawą zalicza się: Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj oraz Stanisław Staszic. W Konstytucji zostały spisane podstawowe zasady, które określały przepisy prawne oraz ustrój polityczny państwa. Ujęte w niej zostały zasady wolności, tolerancji, doktryny epoki Oświecenia, jak również spuścizna parlamentaryzmu polskiego. Główne postulaty zawarte w konstytucji trzecio majowej stwierdzały, iż w państwie polskim religia panującą jest katolicyzm; wprowadzony został trójpodział władzy czyli podział władzy na władzę wykonawczą, ustawodawczą oraz sądowniczą. Tym samym Rzeczpospolita Obojga Narodów stała się monarchią konstytucyjną. Głównym zamierzeniem Konstytucji 3 Maja było stworzenie z państwa polskiego, państwa któryby było mocne politycznie oraz gospodarczo. Z powodu zawartego w niej programu reform państwa, konstytucja ta określana była "odrodzeniem w upadku". Konstytucja zniosła zasady wolnej elekcji oraz liberum veto, przez co ograniczona została rola szlachty. Obowiązujący dotąd cenzus urodzenia został zlikwidowany, a w jego miejsce wprowadzono cenzus majątkowy, od podejmowania ważnych decyzji publicznych odsunięto szlachtę czynszową oraz nieosiadłą, nie mniej jednak stanowi szlacheckiemu zagwarantowano wszystkie pozostałe wolności i swobody. Ustawę rządową poprzedzało tak zwane "Prawo o miastach". Dzięki niemu mieszczanie mieli zapewnione: nietykalność osobistą, prawo nabywania ziemi, dostęp do różnych urzędów, niezależny samorząd, oraz godności. Ponad to "Prawo o miastach" gwarantowało mieszczanom możliwość prezentowania swoich postulatów na forum sejmowym. Nie oznaczało to jednak, iż rola mieszczaństwa w życiu publicznym państwa wzrosła. Uległa ona poprawie dopiero po konstytucji z roku 1807, która zezwalała mieszczanom oraz inteligencji, pochodzącej z drobnej szlachty , zajmować stanowiska urzędnicze w wojsku czy w sądownictwie. Jeżeli chodzi o warstwę chłopską, to Konstytucja 3 Maja "oddawała chłopów pod opiekę prawa i rządu krajowego". Oznaczało to, iż chłopi otrzymali pewne wolności osobiste jak na przykład prawo do przemieszczania się czy prawo do posiadania ziemi. Propozycją konstytucji był miedzy innymi nowoczesny, jak na owe czasy, system rządów, który był zapowiedzią odejścia od absolutyzmu. System ten, jako najlepszą formę monarchii, wprowadziło wiele państw europejskich. Nie udało się to jednak w samym państwie polskim. Powodem był szereg konfliktów wewnętrznych oraz dążenia niektórych warstw do obalenia zasad zawartych w konstytucji. W końcu doszło do trzech rozbiorów Polski, które sprawiły, iż Polska zniknęła z mapy Europy. Przez ten czas Polacy podejmowali wiele prób przywrócenia niepodległości. Ich przejawem były nie tylko powstania jak na przykład powstanie listopadowe czy powstanie styczniowe, ale także utworzenie w roku 1807, na mocy traktatu w Tylży, Księstwa Warszawskiego. Nadzieją na odzyskanie niepodległości były wówczas dla narodu polskiego wojska napoleońskie oraz Legiony Polskie z generałem Dąbrowskim oraz Józefem Wybickim na czele. Za sprawą kompromisu zawartego między Napoleonem a Aleksandrem I powstało Księstwo Warszawskie, które było gospodarczo oraz militarnie uzależnione od Francji. 22 lipca 1807 roku Księstwo otrzymało swoja konstytucję. Konstytucja ta nadana została Dreźnie przez Napoleona. Poprzez równoczesne wprowadzenie Kodeksu Cywilnego Napoleona obaliła ona, obecną od wielu lat na ziemiach polskich, nierówność stanową. Zasady zawarte w konstytucji Księstwa Warszawskiego były bowiem wzorowane na ustroju Cesarstwa Francuskiego. Była to ustawa napoleońska, która nawiązywała do francuskich tradycji ustrojowych oraz parlamentarnych, przez co znacznie ograniczała rolę Sejmu, jako organu władzy. Nie mniej jednak, po załamaniu się potęgi Napoleona, Sejm Księstwa Warszawskiego nie uległ likwidacji. Później powstało Królestwo Polskie. Car w roku 1815 nadał mu konstytucję, więc system rządów konstytucyjnych, przynajmniej w teorii był tam obecny. Konstytucja Królestwa Polskiego została nadana 27 listopada 1815. Uchodziła ona za jedną z najbardziej liberalnych ustaw rządowych w pokongresowej Europie. Na mocy tej konstytucji Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną, która była połączona realna unią z Cesarstwem Rosyjskim. Ponieważ konstytucja ta była konstytucją "obcą", narzuconą przez władcę innego kraju, Polacy nie mieli zbyt dużego wpływu na zasady i regulacje w niej zawarte. Nie mniej jednak została zachowana tradycja polskiego sejmu. Jeżeli chodzi o prawa i wolności obywatelskie, to konstytucja lipcowa ograniczyła podział na stany czyli na warstwę szlachecką i nie szlachecką, wprowadziła równość wobec prawa wszystkich obywateli, gwarantowała tez wolność wyznania. Pomimo tego w Księstwie Warszawskim a potem i w Królestwie Polskim znaczenie szlachty w sejmie zostało utrzymane. Zgodnie z konstytucją z roku 1807 warstwa chłopska otrzymała wolność osobistą oraz równość wobec prawa. Na ziemiach polskich jednak prawo sprzyjało szlachcie, co powodowało, iż między tymi dwoma warstwami dochodziło do eskalacji wzajemnej niechęci, a w końcu i konfliktów. Nadana przez cara Rosji konstytucja Królestwa Polskiego nie gwarantowała praw i wolności obywatelskich Żydom. W okresie stanisławowskim rozszerzone zostały prerogatywy sejmowe, co w konsekwencji doprowadziło do zwiększenia się roli sejmu. Oprócz tego, iż był on organem władzy ustawodawczej, to jeszcze nadzorował władzę wykonawczą. Ponad to Sejm, który zbierał się co dwadzieścia pięć lat, posiadał uprawnienia do wprowadzania zmian w konstytucji. Tak wysokich uprawnień Sejmu nie gwarantowała ani Konstytucja Księstwa Warszawskiego ani Królestwa Polskiego. Sejm Księstwa Warszawskiego podejmował decyzje dotyczące podatków, prawa cywilnego oraz prawa karnego. Sejm Królestwa Polskiego miał większe uprawnienia mógł bowiem decydować nie tylko o podatkach, czy prawie, ale także o ustawodawstwie sądowym oraz administracyjnym, o systemie menniczym oraz o finansach. Zgodnie z Konstytucją z roku 1807 jak i z roku 1819, najważniejszą osoba w kraju był monarcha. Kompetencje monarchy ograniczała jedynie Konstytucja 3 Maja, zgodnie z którą monarcha wszelkie decyzje mógł podejmować w porozumieniu z sejmem. Według przepisów zawartych w konstytucji z roku 1791, korona była dziedziczna, zgodnie z przepisami zwartymi w konstytucji z roku 1807, została przekazana dynastii saskiej, natomiast według konstytucji z roku 1815 została przekazana carom Rosji. Car Rosji posiadał przy tym bardzo szerokie uprawnienia. W jego rękach spoczywała władza ustawodawcza, jak również posiadał wszystkie funkcje o charakterze rządowym oraz administracyjnym. Przed rozbiorami, czyli w czasach Rzeczpospolitej, monarcha funkcję szefa rządu pełnił dożywotnio, ale wszelkie podjęte przez niego decyzje musiały otrzymać także zgodę odpowiedniego ministra. Pod panowaniem Aleksandra funkcjonowała także Rada Stanu. Zostały wówczas powiększone jej kompetencje oraz stała się organem złożonym z dwóch członów. Pierwszym członem było Zgromadzenie Ogólne, a drugim Rada Administracyjna, która była organem doradczym monarchy. Członków Rady Administracyjnej mianował król albo namiestnik. Obok Zgromadzenia Ogólnego oraz Rady Administracyjnej, funkcję głównej instytucji administracyjnej pełniła także Straż Praw. Zgodnie z konstytucja Rzeczypospolitej Straż Praw nadzorowała pracę oraz działalność czterech Komisji: Komisji Edukacji Narodowej, Komisji Policji, Komisji Wojska oraz Komisji Skarbu. W skład owych kolegialnych ministerstw wchodziło około piętnastu komisarzy, którzy byli wybierani przez sejmu. Na czele ministerstw stali natomiast ministrowie, którzy nie należeli do Straży Praw. Najniższą jednostką administracyjną była tak zwana municypalność, którą charakteryzował brak podziału na miasta i wsie. Zwierzchnikiem takiej jednostki był prezydent, który podlegał prefektowi. Zgodnie z konstytucją z roku 1807, wzorując się na Francji, w Księstwie Warszawskim zostały powołane kolegialne rady departamentalne, powiatowe oraz municypalne, które spełniały różne funkcje. Członków rady departamentalnej oraz powiatowej mianował król, spośród kandydatów zgłoszonych przez sejmiki, zaś członków rad municypalnych wybierało zgromadzenie gminne. Samorząd terytorialny podlegał bezpośrednio Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Policji. W Księstwie funkcjonowały ponadto następujące ministerstwa: Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Skarbu, Ministerstwo Wojny. Jeżeli natomiast chodzi o Królestwo Polskie to w nim analogiczne funkcje pełniły: Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Komisja Spraw Wewnętrznych, Komisja Przychodów i Skarbu. Dodatkowo na czele Sekretariatu Stanu Królestwa Polskiego sta tak zwany sekretarz stanu. Konstytucja z roku 1815 zamiast departamentów powróciła do podziału na województwa, których granice pokrywały się z uprzednimi departamentami. Ponad to została wprowadzona dodatkowa jednostka podziału - był nią obwód, na który składało się od jednego do dwóch województw. Zrezygnowano także z urzędów kolegialnych, przez co wpływ społeczeństwa na sprawy publiczne, szczególnie po upadku powstania styczniowego został bardzo ograniczony. Oprócz władzy ustawodawczej i wykonawczej, zgodnie z oświeceniowym podziałem władzy istniała jeszcze władza sądownicza. Podstawowym organem władzy sądowniczej było sądownictwo. W okresie Sejmu Czteroletniego zostały utworzone sądy komisji rządowych, sądy komisji porządkowych oraz sądy komisji skarbowej. Społeczeństwo, bez względu na przynależność stanową podlegało sądom komisji skarbowej. Tam tez były rozpatrywane sprawy dotyczące kwestii skarbowych, handlowych oraz administracyjnych. Ponad to powstały sądy ziemiańskie (powstały one z połączenia sądów grodzkich, ziemskich oraz podkomorskich). Sądy ziemiańskie składały się z dziesięciu sędziów, którzy byli wybierani na sejmikach deputackich. O odpowiedzialności konstytucyjnej decydował sąd sejmowy, który złożony był z dwunastu senatorów i dwudziestu czterech posłów. Konstytucja wiele zmian wprowadziła w działalność sądownictwa miejskiego. Zostały bowiem utworzone sądy magistratów miejskich oraz sądy apelacyjne wydziałowe. Powstał także osobny dla Korony i Litwy sąd asesorski. Sąd asesorski pełnił rolę sądy najwyższego dla mieszczaństwa. Kolejne zmiany w zakresie władzy sądowniczej wprowadził Konstytucja z roku 1807. W Księstwie bowiem likwidacji uległ system stanowy, zaś zgodnie z zasadą równości wobec prawa, wprowadzony został powszechny system sadownictwa. Sądy miały być niezawisłe, zaś sprawy cywilne oraz karne miały być rozpatrywane w sposób jawny. Oddzielone zostały sądy cywilne oraz karne, wprowadzono także sądy pokoju, które były instytucjami pojednawczymi w spornych i trudnych do rozwiązania kwestiach. W skład sądów pokoju wchodził sędzia oraz tak zwany podsędka, którzy swe funkcje pełnili dożywotnio. Sądy pokojowe wyrokowały przede wszystkim w drobnych sprawach cywilnych oraz karnych. W każdym departamencie istniał Trybunał Cywilny pierwszej instancji. Składał się on z prezesa oraz sześciu sędziów. Apelacje od jego wyroków były składane w Sądzie Apelacyjnym, który miał zasięg krajowy. Sprawami handlowymi natomiast zajmowały się tak zwane Trybunały Handlowe, które funkcjonowały tylko w niektórych miastach. Sądem najwyższym w Księstwie Warszawskim była Rada Stanu. Rada Stanu pełniła także rolę sądu kasacyjnego. Konstytucja Królestwa Polskiego wprowadziła kolejne zmiany w zakres władzy sadowniczej, nie mniej jednak gwarantowała ona niezawisłość sądów. Według zasad tej konstytucji tylko sędziowie pierwszej instancji oraz sędziowie drugiej instancji pochodzili z wyboru, wszystkich pozostałych sędziów mianował monarcha. Swoją funkcję, mianowani przez władcę sędziowie pełnili dożywotnio. Zachowane zostały sądy pokoju, natomiast zmianie uległa organizacja sądów pierwszej instancji. Utworzone bowiem zostały cztery sądy pierwszej instancji. Składały się na nie: Trybunał Apelacyjny dla Spraw Karnych, Trybunał Apelacyjny dla Spraw Cywilnych oraz Trybunał Najwyższy, który rozpatrywał sprawy karne i cywilne w ostatniej instancji. Jeżeli chodzi o sądownictwo karne to wykroczeniami zajmowały się sądy policji prostej, występki podlegały sądom policji poprawczej, natomiast zbrodnie właściwe rozstrzygane były przez sądy kryminalne. Z chwilą upadku powstania styczniowego władze carskie zaczęły likwidować odrębność sądownictwa królewskiego, w związku z czym najważniejsze funkcje w sądach Królestwa Polskiego były sprawowane przez Rosjan. Konstytucja Z roku 1791 regulowała także kwestie związane z dochodem państwa, który w rzeczywistości stanowi podstawę poprawnego funkcjonowania państwa. Rozwiązania Sejmu Czteroletniego w tej kwestii przedstawiały się następująco: na szlachtę oraz duchowieństwo nałożony został podatek w wysokości 10% oraz 20%., skróceniu uległ też czas trwania służby wojskowej. Wszelkimi, związanymi z wojskiem kwestiami zajmowała się odpowiednia Komisja. Ponad to został powołany Komisariat Wojskowy, który pełnił rolę organu naczelnego. Nastąpił rozwój wojska, przede wszystkim rozwojowi uległy formacje artylerii oraz służb technicznych. W dobie Księstwa Warszawskiego wszelkie sprawy dotyczące wojskowości, pomimo że były pozostawione w rękach Polaków, to w rzeczywistości najważniejsze decyzje zależały od Francuzów. Także strój wojskowy był wzorowany na stroju francuskich żołnierzy. Na utrzymaniu ówczesnego skarbu państwa była armia licząca około siedemdziesiąt tysięcy żołnierzy. W okresie Królestwa Polskiego armia została zmniejszona do czterdziestu pięciu tysięcy żołnierzy. Także i w Królestwie Polskim najistotniejsze sprawy związane z wojskiem zależały od decyzji cara, a nie Polaków. Z trzech opisanych konstytucji tylko Konstytucja z roku 1791 była konstytucją niepodległego państwa. Następna z roku 1807 zaliczana była do jednej z kilkunastu kopii ustaw rządowych oktrojowanych przez Napoleona w wielu państwach ówczesnej Europy, natomiast konstytucja z roku 1815 była aktem podyktowanym po prostu przez cara Rosji Aleksandra. I chociaż jej konsekwencją było nadanie Polakom pewnych swobód i praw, to jednak po upadku powstania styczniowego, wolności te zostały znacznie ograniczone. W historii państwa polskiego zaś symbolem dążeń wolnościowych, symbolem suwerenności i niepodległości jest więc pierwsza europejska konstytucja - Konstytucja uchwalona 3 maja 1791 roku.
