na kongresie wiedeńskim (1814-15) rzecznikiem sprawy odrodzenia polskiego u boku Rosji był książę Adam Czartoryski. Z jego inicjatywy z większości ziem dawnego Księstwa Warszawskiego zostało utworzone Królestwo Polskie zwane Kongresowym.
Konstytucja Królestwa Polskiego zatwierdzona przez cesarza Aleksandra I 27 listopada 1815 r. w Warszawie miała gwarantować Polakom osobny byt państwowy i prawa narodowe, trwałą i nierozerwalną polsko-rosyjską unię personalno-rzeczywistą, osobny rząd Królestwa, własne wojsko, wolność druku i nietykalność własności, wolność osobistą. Język polski był językiem urzędowym.
Władza wykonawcza i inicjatywa ustawodawcza należały do króla polskiego (każdorazowy cesarz rosyjski), który na czas nieobecności w Królestwie mianował namiestnika, ministrów i senatorów, miał prawo weta w stosunku do uchwał sejmu, stanowił w sprawach nie zastrzeżonych wyraźnie w kompetencjach sejmu. Rada Stanu to kolegialny rząd kierujący administracją; prawdziwy rząd to Rada Administracyjna pod przewodnictwem namiestnika; w niej zasiadali ministrowie i inne osoby powołane z nominacji królewskiej, podlegało jej 5 komisji rządowych z ministrami i radcami stanu. W województwach (8) działały komisje wojewódzkie z prezesami na czele.
Władza ustawodawcza należała do sejmu (jak w konstytucji Księstwa Warszawskiego) złożonego z: senatu (biskupi, wojewodowie, kasztelanowie w liczbie maksymalnie 64 osób); izby poselskiej (128 członków - 77 wybieranych na sejmikach ziemskich, 51 deputowanych ze zgromadzeń gminnych); sejm był zwoływany co dwa lata na 30 dni (15 dni w Księstwie Warszawskim). Rozpatrywał uchwały we wszystkich sprawach przedstawionych przez króla, a także raport o stanie państwa przedkładany przez Radę Państwa; stanowił prawo sądowe i administracyjne; dyskutował o budżecie i kwestiach monetarnych; decydował o sprawach poboru do wojska, teoretycznie mógł w określonym zakresie kontrolować rząd. W praktyce, wobec wyłączności inicjatywy ustawodawczej spoczywającej w rękach króla, sejm zajmował się zmianami prawa cywilnego i karnego. Sejm mógł pociągnąć ministrów i wyższych urzędników do odpowiedzialności konstytucyjnej przed sądem sejmowym - senatem.
Konstytucja Królestwa Polskiego, jako najliberalniejsza z ustaw zasadniczych w ówczesnej Europie, była wyrazem liberalnej postawy "na pokaz" cara Aleksandra I, który, jako autor konstytucji, decydował o wszystkim. Wiele zapisów pozostało niezrealizowanych. Konstytucja dała prawa wyborcze ponad 100 tys. obywateli, nie tylko dobrze urodzonym.
Namiestnikiem Królestwa został żołnierz napoleoński, człowiek o chwiejnym charakterze, generał Józef Zajączek, który otrzymał tytuł księcia-namiestnika. Władza pozostawała w rękach naczelnego wodza wojska polskiego, wielkiego księcia Konstantego. W porozumieniu z bratem Aleksandrem I sprawował nieformalne rządy w Polsce. "Pełnomocnikiem cesarskim" (funkcja nie przewidziana w konstytucji) został senator Mikołaj Nowosilcow.
W 1819 r. (wbrew konstytucji) wprowadzono cenzurę prewencyjną, rozpoczęło się rozbudowywanie tajnej policji przebiegające równocześnie z nasileniem rządów konserwatywnych w Europie. Wobec jawnego łamania swobód konstytucyjnych wystąpiła opozycja skupiona wokół posłów województw zachodnich. Na czele opozycji legalnej - jawnej, działającej w sejmie - stali posłowie z województwa kaliskiego, Wincenty i Bonawentura Niemojowscy - tzw. kaliszanie. W 1820 r. kaliszanie oskarżyli rząd o łamanie konstytucji, sejm odrzucił przedłożenia rządowe. Żądania opozycji szły dalej, domagano się wprowadzenia jawności sądu i ławy przysięgłych, co wywołało oburzenie Aleksandra I. Pod jego presją sejm w 1825 uchwalił artykuł dodatkowy, w którym ustanowił niejawność obrad sejmowych. Bracia Niemojowscy i inni opozycjoniści nie zostali dopuszczeni do obrad. Niezadowolenie społeczeństwa wywołane likwidacją legalnej opozycji i łamaniem konstytucji i swobód znalazły wyraz w działalności związków nieformalnych, była to opozycja nielegalna - niejawna (poza forum parlamentu):
1817 r. - w Warszawie powstał Związek Przyjaciół Panta Koina (wszystko wspólne): działalność literacka i samokształcenie. Po wyjeździe do Berlina Ludwika Mauersbergera organizacja podupadła, w 1822 r. została rozbita przez policję;
1819 r. - Tadeusz Krępowiecki i Wiktor Heltman założyli Związek Wolnych Polaków: samopomoc studencka, działalność polityczna; sympatie z ruchami wolnościowymi w Europie i rewolucją, Polska w granicach przedrozbiorowych. W 1823 r. organizacja została rozbita;
1817 r. - w Wilnie powstało Towarzystwo Filomatów (przyjaciół nauk): cele samokształceniowe, pochwała przyjaźni i cnoty, akcenty polityczne. W 1823 r. policja przeprowadziła aresztowania wśród członków Towarzystwa (m.in. został aresztowany Adam Mickiewicz), których zesłano do Rosji;
1819 r. - Walerian Łukasiński utworzył Wolnomularstwo Narodowe: odrodzenie Polski z trzech zaborów; do związku należeli głównie oficerowie, niezbyt precyzyjnie poruszano sprawę chłopską. W 1820 r. Wolnomularstwo zostało rozwiązane. W 1821 r. Łukasiński założył Towarzystwo Patriotyczne. Car zakazał działalności wszelkich związków. Łukasiński został aresztowan, (po 46 latach więzienia zmarł nie odzyskawszy wolności). Towarzystwo Patriotyczne, na czele którego stanął podpułkownik Seweryn Krzyżanowski, prowadziło działalność konspiracyjną, utrzymywało kontakty z rewolucjonistami i demokratami rosyjskimi. Po aresztowaniu Krzyżanowskiego organizacja zaczęła podupadać.
Po powstaniu dekabrystów w 1825 r. policja wpadła na ślad kontaktów Rosjan z Towarzystwem Patriotycznym - seria aresztowań w Królestwie. W 1828 r. na wniosek ministra, księcia Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, sąd sejmowy - wbrew nadziejom Lubeckiego - orzekł, że członkowie Towarzystwa Patriotycznego nie są winni zbrodni stanu, jedynie złamali zakaz przynależenia do tajnych organizacji. Na oskarżonych spadły niewielkie kary. Po rozbiciu Towarzystwa Patriotycznego na pewien czas zamarł ruch spiskowy. Odrodził się po sądzie sejmowym. W Szkole Podchorążych Piechoty zawiązał się spisek z ppor. Piotrem Wysocki na czele.
Terytorium Królestwa Polskiego liczyło 127 tys. km2. Ludność państwa wzrosła z ponad 2,7 mln w 1815 do 4 mln w 1830 r. Rolnictwo było podstawową gałęzią gospodarki Królestwa, ale początkowo (z powodu dużych zniszczeń wojennych) przeżywało poważny kryzys. Stopniowo zaczęto stosować nowocześniejsze metody uprawy roli i narzędzia sprowadzane z Anglii. Panowały stosunki dominialne. Chłop otrzymał wolność osobistą (konstytucja), ale nie uzyskał prawa do uprawianej ziemi, co stwarzało możliwość rugowania chłopów z ziemi w razie niewypełniania powinności feudalnych.
W Królestwie Polskim dokonał się postęp i zmiany w przemyśle, szczególnie włókienniczym i ciężkim. Umożliwiła to opieka państwa. W Zgierzu, Pabianicach i Łodzi zaczęli zakładać swoje warsztaty tkacze-sukiennicy. Wykorzystywano miejscowy surowiec - wełnę (hodowla owiec). Państwo stosowało ulgi podatkowe, wprowadzono zamówienia rządowe na sukno dla wojska, przyjęto protekcyjną politykę rządową dla handlu z szerokim rynkiem rosyjskim. W tych okolicznościach przemysł sukienniczy w Królestwie zaczął się bujnie rozwijać. Powstały pierwsze manufaktury scentralizowane, w latach 20. obok sukiennictwa zaczął się rozwijać przemysł bawełniany. Od 1830 r. zaczęto stosować maszyny parowe.
Z inicjatywy Stanisława Staszica powstała Główna Dyrekcja Górnicza. Wykorzystując istniejące już w dawnej Polsce Zagłębie Staropolskie (obszar między Kielcami a Sandomierzem) stworzono nowy obszar przemysłowy bliżej granicy ze Śląskiem - Zagłębie Dąbrowskie, gdzie znalazły się kopalnie galmanu (cynk), rozbudowywane kopalnie węgla kamiennego. Nowy etap rozwoju górnictwa był związany z osobą księcia Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, od 1824 r. ministra skarbu. Dzięki wielkim dotacjom państwa na rozwój przemysłu węglowego i hutniczego nastąpiła rozbudowa kopalń rudy żelaza, kuźnic, walcowni, warsztatów w okolicach Suchedniowa, Starachowic, pod Będzinem.
W czasach Królestwa Polskiego zmieniła swój wygląd Warszawa i inne miasta, zwłaszcza wojewódzkie. Wzrosła liczba ludności. Stare domy burzono, wznosząc nowe lub tworząc wielkie place. Zabudowa była prowadzona w ustalonym porządku urbanistycznym. Rozbudowywano sieć dróg lądowych i rzecznych szlaków transportowych (Kanał Augustowski). Pojawiła się nowa grupa społeczna - burżuazja (bankierzy, adwokaci, przemysłowcy, spekulanci). Coraz liczniejszą, ale jeszcze niezorganizowaną grupą, byli robotnicy, rekrutujących się przede wszystkim ze zubożałej ludności chłopskiej, szukającej lepszych warunków życia w miastach. Organizowano pierwsze strajki, które jednak nie miały szerokiego zasięgu.
W 1828 r. minister skarbu, Ksawery Drucki-Lubecki, powołał do życia Bank Polski, który wypuszczał polski pieniądz i pełnił rolę instytucji kredytowej.
Ziemie polskie po 1815 roku
Potrzebujesz pomocy?
Już uciekasz?
Nie znalazłeś tego, czego szukasz na Bryku?
Jest tutaj pełno osób, które moga Ci pomóc!
Zadaj pytanie i otrzymaj szybką odpowiedź.
