Warunki naturalne

Na obszarze Niemiec wydziela się cztery podstawowe jednostki fizyczno-geograficzne, które układają się równoleżnikowo: Wyżynę Szwabsko-Bawarską, Średniogórze Niemieckie, Nizinę Niemiecką oraz góry Alpy. Równiny leżące na północy Niemiec są fragmentem Niżu Środkowoeuropejskiego, w obrębie którego lądolód skandynawski zostawił wzgórza morenowe oraz liczne jeziora, które widoczne są zwłaszcza na Pojezierzu Meklemburskim położonym w północno-wschodnich Niemczech. Przez Nizinę Niemiecką ciągną się najważniejsze rzeki państwa: Ren, Wezera oraz Łaba kończące swój bieg w Morzu Północnym oraz Odra i Nysa Łużycka wpływające do Morza Bałtyckiego. Średniogórze Niemieckie to część szerokiego łuku górskiego o wysokościach przekraczających tysiąc metrów ponad poziom morza. Łuk sięgnie się od Francji po Europę Środkową. Na południu leży Wyżyna Bawarska podnosząca się stopniowo ku stokom Alp. Najwyższym szczytem kraju jest Zugspitze (2964 m n.p.m.). Przy granicy niemiecko - szwajcarskiej leży jezioro o największej powierzchni w kraju - Bodeńskie, w którym swoje źródła ma rzeka Ren. Najdłuższa rzeka Europy - Dunaj wypływa ze Schwarzwaldu. Lasy (jodłowe, sosnowo-dębowe, bukowo-brzozowe,) pokrywają ponad 25 % powierzchni państwa. Występują również liczne rezerwaty przyrody, parki narodowe i inne obszary chronionego krajobrazu. Klimat jest łagodny, umiarkowany, pozostający pod dość znacznym wód Oceanu Atlantyckiego. Zimy są łagodne, a lata ciepłe. Średnia temperatura powietrza i przeciętne opady atmosferyczne dla Berlina wynoszą: -0,5 °C i 34 mm w styczniu oraz 17,4 °C i 21 mm w lipcu.

Historia gospodarki

Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił wzrost potęgi ekonomicznej Niemiec, które rozwinęły się w najważniejsze gospodarczo państwo w Europie. Ekspansja kolonialna Niemiec w Afryce, w rejonie Oceanu Spokojnego i na Dalekim Wschodzie kolidowała z interesami innych państw kolonialnych. Sprzeczności i antagonizmy między mocarstwami doprowadziły do powstania dwóch bloków: trójprzymierza, wewnątrz którego znalazły się m.in. Niemcy oraz trójporozumienia. Narastający konflikt między blokami doprowadził do wybuchu I wojny światowej. Przegrana wojna wyczerpała kraj i wpłynęła na wzrost nastrojów rewolucyjnych. Po upadku monarchii, w 1918 powstała Republika Weimarska. 28 czerwca 1919 Niemcy podpisały w Wersalu pokojowy traktat z państwami Ententy.

Destabilizacja polityczna i trudności gospodarcze sprzyjały nasilaniu się ruchów nacjonalistycznych. Prawicę zdominowała utworzona w 1919 faszystowska partia NSDAP. Popierana przez skrajną prawicę i wielki kapitał NSDAP ugruntowała swą pozycję polityczną w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego. W 1930 naziści odnieśli pełny sukces w wyborach do Reichstagu. W 1933 przywódcę NSDAP - Adolfa Hitlera wybrano na kanclerza. Hitler zaprowadził dyktatorskie rządy faszystowskie. Anulowano swobody obywatelskie i wprowadzono terror, szczególne uprawnienia otrzymało Gestapo i SS, zakładano obozy koncentracyjne, wszczęto prześladowania ludności pochodzenia żydowskiego. Wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego, w 1935 rozpoczęto odbudowę sił zbrojnych. W 1936 Hitler doprowadził do remilitaryzacji Nadrenii i powstania sojuszu łączącego Niemcy, Japonię i Włochy. Przyłączenie Austrii i odebranie Czechosłowacji Sudetów w 1938 zapoczątkowało politykę podbojów III Rzeszy w ramach II wojny światowej.

W 1949 powstały dwa państwa niemieckie: Republika Federalna Niemiec oraz Niemiecka Republika Demokratyczna. Republika Federalna Niemiec utworzona 7 września 1949 z połączenia stref okupacyjnych Francji, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, zajmowała do momentu zjednoczenia obszar 248,2 tys. km2. Na stolicę państwa wybrano Bonn. RFN przyjęła zachodni model ustrojowy, stała się państwem o ustroju demokratyczno-parlamentarnym. W pierwszym dziesięcioleciu krajem rządziła prawicowa koalicja CDU/CSU, urząd kanclerza federalnego sprawował w latach 1949-1963 Konrad Adenauer. W latach 1969-1982 w RFN władzę przejęła koalicja SPD/FDP, urząd kanclerza federalnego w latach 1969-1974 sprawował William Brandt, a do 1982 Schmidt. W 1972 NRD podpisała z RFN układ normujący podstawy stosunków dwustronnych.

Demokratyzacja krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a szczególnie przemiany w ZSRR wpłynęły na nasilenie tendencji zjednoczeniowych obu państw niemieckich. W listopadzie 1989 zburzono mur berliński zbudowany w 1961. Traktat moskiewski, podpisany 12 września 1990 przez ZSRR, Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, RFN i NRD, był wstępem do formalnego zjednoczenia Niemiec. Potwierdził on ostateczny charakter niemieckich granic, uregulował sprawy militarne, łącznie z zagadnieniem pobytu wojsk radzieckich na terytorium NRD, oraz zadecydował o wygaśnięciu uprawnień czterech mocarstw do Niemiec jako całości. Oba państwa niemieckie wynegocjowały układy o unii gospodarczej, walutowej i socjalnej oraz o przywróceniu jedności Niemiec. 3 października 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec poprzez przystąpienie NRD do RFN na podstawie artykułu 23 Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej.

Gospodarka

Republika Federalna Niemiec należy do największych potęg gospodarczych świata. W roku 2003 produkt krajowy brutto wyniósł realnie 2 130 mld euro a dochód na jednego mieszkańca 25 800 euro. Tak jak w przypadku innych potęg gospodarczych, również w Niemczech sektor przemysłowy ustępuje branży usługowej. Przemysł produkcyjny stanowi około jedną trzecią łącznych wpływów z gospodarki. Niemcy są trzecim co do wielkości, po USA i Japonii, producentem samochodów. Maszyny i urządzenia elektrotechniczne są uosobieniem niemieckiej jakości i odgrywają wiodącą rolę w eksporcie. Inne znaczące gałęzie przemysłu to przemysł chemiczny oraz produkcja dóbr konsumpcyjnych.

Inflacja w 1999 wyniosła 0,8 %. Struktura zatrudnienia przedstawiała się następująco: usługi - 59 %, przemysł - 38 %, rolnictwo - 3 %. Niemiecka gospodarka jest trzecią co do wielkości na świecie nominalnie i czwartą realnie. PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca plasuje RFN na 11. miejscu w Unii Europejskiej. Mniej zadowalająco kształtuje się niemieckie zadłużenie, które osiągnęło w styczniu 2005 nowy rekordowy stan: 1 418 miliardów euro, co odpowiada ok. 17 200 euro na jednego mieszkańca. Sytuację pogarszają przewidywane zobowiązania państwa względem przechodzących na emeryturę pracowników sfery budżetowej w randze urzędnika, które płacone są bezpośrednio z budżetu a nie przez ubezpieczenie emerytalne i do roku 2030 sumują się na kolejne 4 do 5 bilionów euro. Od początku istnienia RFN wszystkie jej budżety były ujemne, a w ostatnich latach deficyty osiągają iście niewyobrażalne wymiary. Zadłużenie i związane z nim odsetki, rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i systemu emerytalnego, jak również ogromne bezrobocie (ok. 5 mln ludzi), stanowią poważny problem finansowy i tym samym gospodarczy dla tego kraju. Niemcy nie dotrzymują od lat, podpisanych w Maastricht, kryteriów konwergencji (dotyczących stabilności europejskiej waluty). Dla ratowania finansów państwa przeprowadza się od lat cięcia w systemach ubezpieczeń społecznych, co jednak nie poprawiło dramatycznej sytuacji.

Rolnictwo

Produkcja rolnicza w Republice Federalnej Niemiec jest zróżnicowana w zależności od regionu. Na równinie w północnych Niemczech, a w szczególności we wschodnich krajach związkowych preferowana jest uprawa zbóż i buraków cukrowych. W górzystych południowych Niemczech w rolnictwie przeważa produkcja warzyw, mleka i mięsa. Większość nizin nad rzekami na południu i zachodzie Niemiec wzdłuż Renu, Menu lub Mozeli to obszary uprawy wina. Piwo w dużej części produkuje się w Północnej Nadrenii - Westfalii, jednak za kraj piwa uważana jest Bawaria. Oprócz eksportu rodzime rolnictwo pokrywa nieomal 90 % krajowego zapotrzebowania. Ponad 1/3 powierzchni Niemiec zajęta jest pod uprawę głównie ziemniaków, zbóż, roślin oleistych, warzyw, buraków cukrowych, buraków pastewnych oraz chmielu, z którego produkuje się ponad 5 tys. różnych gatunków piwa. W dolinach Renu i Mozeli uprawia się winorośl. Wysoki poziom osiągnięto w hodowli bydła i trzody chlewnej.

Przemysł

Niemcy zajmują pierwsze miejsce w Europie pod względem wielkości produkcji przemysłowej. Wydobywa się węgiel kamienny i brunatny (Zagłębia: Ruhry, Saary, Dolnoreńskie, Saskie, Łużyckie), ropę naftową i gaz ziemny (Dolna Saksonia, nad rzeką Ems), rudy cynku i ołowiu (Rudawy, Reńskie Góry Łupkowe, Harz), sole potasowe (koło Hanoweru, nad rzeką Werra i w okolicach gór Harz), sól kamienną. Rozwinięty przemysł maszynowy, chemiczny, stoczniowy, optyczny, włókienniczy, odzieżowy, elektroniczny, hutniczy oraz przemysł samochodowy (fabryki Porsche Opla, Mercedesa, Volkswagena, Forda,). Niemcy wydobywają najwięcej na świecie węgla brunatnego w Zagłębiu Kolońskim, Saskim i Łużyckim. Udział w produkcji światowej to ponad 20 %. Z surowców mineralnych na uwagę zasługują złoża węgla kamiennego (Zagłębia Ruhry i Saary), rud żelaza (Nadrenia), miedzi, cynku i ołowiu, soli kamiennej i potasowej oraz rud uranu (podnóża Harcu). Znaczne ilości ropy naftowej, gazu ziemnego oraz brakujących rud metali kraj importuje z zagranicy. Od dawna doskonale jest rozwinięty przemysł maszynowy, środków transportu, elektrotechniczny, elektroniczny, chemiczny i lotniczy.

Mają tu swoje siedziby wielkie międzynarodowe koncerny, np: Siemens, Telefunken i AEG (wyroby elektryczne i elektroniczne). Niemcy zajmują 3 miejsce w światowej produkcji samochodów osobowych (po Japonii i USA) - Volkswagen, Daimler-Benz, Mercedes, BMW (samochody osobowe i ciężarowe), Zeiss (wyroby optyczne i precyzyjne), BASF, Hoechst, Bayer (wyroby chemiczne i lekarstwa). Kraj posiada również dobrze rozwinięty przemysł rafineryjny i petrochemiczny (Veba AG) oraz hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych (Krupp-Thyssen). Dużą rolę odgrywa też przemysł stoczniowy (Hamburg, Brema, Kilonia i Rostock) oraz dla potrzeb wojska (potężne zakłady metalowe Kruppa w Zagłębiu Ruhry). Nad Renem w Zagłębiu Ruhry, leży Duisburg - największy śródlądowy port w Europie. Niemcy zajmują drugą, po USA, pozycję pod względem obrotów w handlu zagranicznym. Kraj posiada najdłuższą sieć autostrad w Europie (blisko 11 tys. km). Niemcy to też największe centrum targowe w Europie. Wszystkie wystawy i imprezy towarzyszące odbywają się w Hanowerze. Tu w 2000 roku odbyła się największa wystawa na świecie Expo 2000, w której wzięło udział blisko 160 krajów z całego świata. Polski pawilon wystawienniczy zwiedziło blisko 3 mln osób w ciągu 6 miesięcy trwania wystawy. Co roku wczesną wiosną odbywają się też największe w świecie targi z branży informatyczno-telekomunikacyjnej pod nazwą CeBIT.

Handel zagraniczny

Według Federalnego Urzędu Statystycznego Francja, przed Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią, pozostaje najważniejszym partnerem Niemiec. W 2004 wywieziono z Niemiec do Francji towary o wartości 75 mld euro (9 % całkowitego niemieckiego eksportu). Wartość eksportu do USA wyniosła 64 mld euro (8,1 %), a do Wielkiej Brytanii 61 mld euro (7,7 %) Na liście 15 największych odbiorców niemieckich towarów kolejność na pierwszych 5 miejscach w porównaniu z 2003 rokiem nie uległa zmianie. Belgia przesunęła się z 7 na 6 miejsce a Japonia z 16 miejsca na 15, natomiast Węgry straciły w 2004 roku miejsce w pierwszej piętnastce. Z 15 najważniejszymi partnerami Niemcy zrealizowały w sumie 75 % (493,4 mld euro) swojego całkowitego eksportu. Po stronie importu pierwsze trzy miejsca zapewniły sobie - jak w roku poprzednim - Francja (52,2 mld euro; udział 9,2 %), Holandia (47,8 mld euro; 8,3 %) oraz USA (40 mld euro; 7,3 %). Kolejność na dalszych miejscach uległa zmianie Chiny z 7 miejsca przesunęły się na 6, Japonia spadła z 9 na 10, natomiast Rosja z 15 przesunęła się na 13 miejsce.

W 2004 eksport do Polski wyniósł 18,8 mld euro i zwiększył się w porównaniu z rokiem ubiegłym o 1,3 %. Wynik ten uplasował Polskę na 11. pozycji wśród najważniejszych odbiorców towarów niemieckich. Pod względem importu Polska znalazła się na 14. miejscu: wartość towarów sprowadzanych z naszego kraju wzrosła w porównaniu 2003 rokiem o 0,3 %, osiągając 15,9 mld euro. Najważniejszą części eksportu w ubiegłym roku stanowił przywóz: samochodów i części samochodowych (2,7 mln euro), maszyn (2,5 mld euro), produktów chemicznych (2,4 mln euro), metali (1,2 mld euro) oraz produktów metalowych (1 mld euro). Niemcy importowały przede wszystkim: samochody (2,6 mld euro), meble, biżuterię, instrumenty muzyczne, sprzęt sportowy (1,5 mld euro), wyroby ze stali jak i innych metali (1,2 mld euro), maszyny (0,9 mld euro) oraz żywność (0,9 mld euro).