Żywieniem nazywamy przyjmowanie pokarmów, zawierających składniki niezbędne do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. W prawidłowym żywieniu należy wykazywać rozwagę, czyli przyjmować pokarmy korzystne dla naszego organizmu, a eliminować te szkodliwe, których spożywanie prowadzi do powstawania chorób. Dobór odpowiednich składników pokarmowych jest niezwykle ważny dla zdrowia człowieka. Oczywiście jedzenie powinno być przyjemne, jednak nie należy tracić przy tym zdrowego rozsądku. Żywienie powinno być w znacznym stopniu uzależnione od wieku. Ludzie młodzi, dzieci potrzebują pokarmu o dużej zawartości składników budulcowych (głównie białek). Również takie elementy, jak tłuszcze są dość szybko w ich organizmie zużywane, więc nie ma ryzyka, że dziecko zachoruje na miażdżycę. Młody organizm potrzebuje też dużo minerałów do budowy i rozwoju szkieletu. Witaminy są niezbędne do regulacji czynności życiowych i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Inaczej sprawa wygląda u ludzi starszych, u których organizm już zakończył procesy rozwoju, więc przyjmowane przez nich duże ilości tłuszczu, cholesterolu będą odkładane w postaci szkodliwej płytki miażdżycowej, której znaczny rozwój prowadzi do chorób układu krążenia, nadciśnienia tętniczego czy wreszcie zawałów. Każdego dnia należy przyjmować posiłki o odpowiedniej ilości kalorii. Jeśli pożywienie będzie za mało energetyczne (tak jest w przypadku wegetarian), to organizm nie będzie miał wystarczającej ilości energii do funkcjonowania. Człowiek dorosły, który wykonuje pracę biurową i nie ma co dzień odpowiedniej ilości ruchu, potrzebuje ok. 1500 kcal dziennie. Jednak inny człowiek, np. pracownik budowy, który ciężko pracuje i spala dużo energii może potrzebować nawet ok. 5000 kcal dziennie. Jedna kaloria, to ilość ciepła potrzebna do podgrzania 1 g wody o 1 stopień Celsjusza (lub Kelwina) pod ciśnieniem 1 atmosfery. Pomimo, że w żywieniu człowieka mówi się zwykle o kaloriach, to tak naprawdę chodzi o kilokalorie (1 kcal = 1000 cal, gdzie kcal = kilokaloria, a cal = kaloria). W układzie SI jednostką ciepła jest 1 J (dżul). 1 J = 4,18 cal (kalorii), więc 1 kJ (kilodżul) = 4,18 kcal (kilokalorii).
Jeśli człowiek będzie znał zawartość pokarmu pod względem chemicznym i będzie wiedział, ile kalorii dostarcza spalenie 1 grama każdej substancji, to będzie wiedział, ile kalorii pobiera każdego dnia z pokarmem. Tak więc spalanie 1 g glukozy daję energię w ilości 4,1 kcal; spalenie 1 g białka daje 5,3 kcal, a najbardziej energetyczny jest tłuszcz, którego 1g daje 9,3 kcal. Prawidłowa dieta sprzyja utrzymaniu dobrej kondycji, właściwego stanu mięśni, włosów, paznokci, skóry, serca i właściwie każdego narządu w naszym ciele. Należy pamiętać, że nie istnieje taki produkt spożywczy, który zapewniałby dostarczenie wszystkich składników pokarmowych. Najbardziej zbliżone do takiego ideału jest jajo kury, gdyż służy ono powstaniu życia - nowego organizmu, który do swego rozwoju wymaga wielu substancji budulcowych, odżywczych, a do momentu wylęgu nie ma możliwości otrzymywania pożywienia z zewnątrz, więc musi odżywiać się zapasami, w jakie zostało wyposażone jajo. Właściwie skomponowana dieta musi dostarczać człowiekowi wszystkich elementów niezbędnych do życia i prawidłowego funkcjonowania. Pierwiastki zużywane w największych ilościach, to makroelementy. Zaliczamy do nich : C, H, O, N, S, P, Ca, Mg, Na, Cl. Udział tych pierwiastków w budowie suchej masy jest nie mniejszy, niż 0,01 %. W drugiej kolejności należy wymienić mikroelementy, których udział w budowie suchej masy organizmu zawiera się w przedziale 0,01 - 0,00001 (oczywiście są to dane ogólne, dotyczące wszystkich organizmów, a nie tylko człowieka). Do mikroelementów zaliczamy np.: Zn, Cu, Mn, Fe, B, Mo, F. Ultraelementy, to pierwiastki stanowiące milionowe części suchej masy, np.: Ra, Au, Ag. Składniki chemiczne każdej komórki, będącej podstawową jednostką budulcową organizmu można podzielić na pierwiastki (wspomniane już makro-, mikro- i ultraelementy) oraz związki chemiczne. Związki chemiczne z kolei dzielą się na organiczne i nieorganiczne. Do nieorganicznych związków chemicznych zaliczamy wodę i sole mineralne, natomiast do organicznych: węglowodany (inaczej cukry), lipidy (tłuszcze), białka (zwane proteinami, peptydami), kwasy nukleinowe i inne związki (np. barwniki). Każdego dnia należy spożywać pokarm jak najbardziej urozmaicony, a więc produkty zbożowe (pieczywo, kasze), mięso (zawierające głównie białko), owoce i warzywa (źródło witamin i soli mineralnych), jaja, mleko (źródło wapnia potrzebnego do budowy i utrzymania prawidłowego stanu kości). Mięso powinno być podzielone na różne rodzaje. Najlepsze dla człowieka (najmniej szkodliwe) jest mięso drobiowe (chude) i mięso ryb. Tłuszcze są również nieodzownym składnikiem pokarmu, jednak powinny przeważać tłuszcze roślinne nad zwierzęcymi (nienasycone nad nasyconymi).
Niestety, ludzie nie odżywiają się tak, jak należy. Skomponowanie odpowiednich posiłków wymaga przede wszystkim czasu, którego zazwyczaj brakuje, dlatego też najczęściej korzystamy z tzw. szybkich posiłków, przygotowanych naprędce, bez zważania na ich szkodliwość dla organizmu. Popularne są dania typu "fast food" (szybkie jedzenie), które są bardzo szkodliwe. Oczywiście korzystanie raz na jakiś czas z tego typu pokarmów nie prowadzi jeszcze do choroby, ale są ludzie, którzy co dzień żywią się w restauracjach "fast food". Po kilku latach przyjmowania szkodliwych pokarmów mogą rozwijać się nie tylko choroby układu krwionośnego (miażdżyca), ale też choroby nowotworowe. Coraz częściej notuje się przypadki zachorowania na nowotwory jelita grubego. Związane jest to ze spożywaniem pokarmów smażonych, pieczonych, bogatych w tłuszcze zwierzęce, które ulegają przemianom do szkodliwych związków pod wpływem działania wysokiej temperatury. W dodatku pokarmy spożywamy w pośpiechu nie zważając na bardzo ważne przeżuwanie i gryzienie (rozcieranie) pokarmu zębami w jamie ustnej. Szkodliwe są też napoje, które człowiek przyjmuje w dużych ilościach. Niewskazane jest picie dużych ilości koli lub innych barwionych sztucznie napojów. Niepokojący jest fakt, że dzieci od najmłodszych latach swego życia są faszerowane sztucznymi napojami, w dodatku gazowanymi bardzo źle wpływającymi na rozwój młodego organizmu. Niepokojące jest też coraz większe spożycie chipsów i chrupków, których działanie na organizm człowieka jest negatywne. Oczywiście znów cierpią w tym przypadku dzieci i młodzież. Winni temu są najczęściej rodzice, którzy nie pilnują swoich pociech i nie kontrolują produktów żywnościowych przyjmowanych przez dzieci. Coraz mniej za to dzieci piją mleka i jedzą za mało owoców. Słodycze powinny zostać w znacznym stopniu wyeliminowane z diety dziecka, a zostać zastąpione owocami, czyli pokarmami naturalnymi, zawierającymi dużo witamin i soli mineralnych. Cukier zawarty w owocach jest łatwo przyswajalny. W dodatku owoce nie zawierają sztucznych barwników, które tak naprawdę mogą wykazywać działanie onkogenne. Wspomniane już szkodliwe chipsy powodują uzależnienie małych dzieci. Przypuszcza się, że do chipsów dodawane są substancje, które mają właściwości uzależniające.
Polacy pytani o jakość pokarmów, które spożywają, mają podzielone zdania. Połowa twierdzi, że odżywia się zdrowo. Druga połowa uważa, że powinna zwracać uwagę, na to, co zjada. Oczywiście większość twierdzi, że nie zmieni swojego jadłospisu, gdyż najczęściej nie jest to możliwe z braku czasu na przygotowywanie wartościowych i zdrowych posiłków.
Polska doczekała czasów, kiedy można bez problemu kupić w sklepach owoce i zdrowe produkty. Jeszcze piętnaście czy dwadzieścia lat temu były z tym wielkie problemy. Żywność sprzedawano na kartki (chodzi głównie o wędliny), natomiast nie było w kraju owoców (oprócz rodzimych, takich jak jabłka, gruszki, śliwki, truskawki; w sezonie wegetacyjnym) zagranicznych, takich jak banany, cytrusy czy inne, tak więc dostęp do zdrowej żywności był znacznie ograniczony lub nawet niejednokrotnie uniemożliwiony. Obecnie Polacy mają możliwość zaopatrywać się w takie produkty pochodzenia naturalnego, na jakie tylko mają ochotę. Niestety, nie potrafimy korzystać z dobrodziejstw demokracji i wolnego rynku. Większość Polaków twierdzi (przyznaje się wprost), że nadużywa słodyczy, a pije zbyt mało mleka, zjada za mało owoców, sałatek, a za dużo potraw smażonych, wysokotłuszczowych.
Każdy z nas kupując żywność powinien sprawdzać termin jej przydatności do spożycia. Powinniśmy pytać sprzedawcę, czy kupowane przez nas owoce, warzywa, wędliny, nabiał są świeże. Wielu z nas nie potrafi odpowiednio przechowywać produktów naturalnych lub obchodzi się z nimi w sposób, w wyniku którego tracą one swoje naturalne i dobroczynne dla ludzkiego organizmu właściwości. Największym błędem jest gotowanie czy smażenie warzyw i owoców. Należy pamiętać o tym, że większość składników w nich zawartych rozpada się pod wpływem działania wysokiej temperatury. Kupujemy często jakieś warzywa, wiedząc, że są bogate w określone witaminy. Następnie wrzucamy takie warzywa do garnka i gotujemy je, nie wiedząc, że witaminy, dla których kupiliśmy dane warzywo rozpadły się pod wpływem gotowania i już ich nie ma w warzywie.
Nieprawidłowe odżywianie jest przyczyną wielu chorób. Do najczęstszych chorób tego typu, a jednocześnie najgroźniejszych należą: choroby układu krwionośnego (wspomniana miażdżyca, czyli odkładanie się płytki miażdżycowej budowanej głównie przez cholesterol, na ściankach naczyń krwionośnych), nadwaga, prowadząca do niewydolności krążenia i innych poważnych chorób serca, również do cukrzycy; cukrzyca zależna od insuliny; nowotwory, wśród których bardzo często spotykanym jest nowotwór jelita grubego; kamienie w woreczku żółciowym i w nerkach; próchnica zębów spowodowana jedzeniem dużej ilości słodyczy (dotyczy głównie dzieci, ale nie tylko); chorobą ludzi starszych jest osteoporoza, będąca skutkiem diety skąpej w wapń, który pozwala utrzymać kości w dobrej kondycji, nadaje im odporność, wytrzymałość na złamania.
W prawidłowym odżywianiu się jest nie tylko ważne to, co się je, ale też jak się je. Wspomniano już, że ludzie często jedzą w pośpiechu, nie przeżuwając i nie rozgryzając odpowiednio pokarmu. Ważne też jest przyjmowanie posiłków w małych ilościach. Lepiej jest jeść częściej, ale w niewielkich ilościach, niż jeść trzy razy w ciągu dnia, ale dużo jednocześnie. Nie należy przyjmować pokarmu krótko przed snem. Ostatni posiłek powinien być zjadany cztery godziny przed zaśnięciem, czyli ok. godziny 18. Niedopuszczalne jest jedzenie w nocy. Są ludzie, którzy wstają w nocy tylko po to, żeby coś zjeść. W okresie spoczynku nocnego organizm człowieka nie powinien pracować, dotyczy to również układu pokarmowego.
Powinniśmy dbać o przyjmowanie odpowiednich ilości nabiału, nie tylko ze względu na wapń, ale też z powodu witaminy A, która w nabiale występuje. Jest to witamina niezbędna do prawidłowego funkcjonowania zmysłu wzroku i do utrzymania zdrowej skóry. Brak witaminy A w organizmie prowadzi do ślepoty. W mleku i produktach będących pochodnymi mleka występują też witaminy z grupy B. Są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i krwiotwórczego.
Ważnym elementem diety człowieka jest sól (sól kuchenna, chlorek sodu, czyli NaCl). Jest ona nieodzownym składnikiem naszej diety, jednak należy pamiętać, że zawierają ją wszystkie produkty, jakie spożywamy (oczywiście każdy zawiera inną jej ilość). Sól pozwala zachować prawidłowe ciśnienie osmotyczne krwi. Poza tym jony sodu są niezbędne do przewodzenia impulsów nerwowych, gdyż odpowiadają za potencjał błony komórkowej komórek nerwowych (i nie tylko nerwowych). Spożywanie soli powinni ograniczać ludzie z nadciśnieniem tętniczym, u których duże ilości soli w pokarmie mogą dodatkowo podnosić wartości ciśnienia. Ludzie zdrowi nie muszą stosować specjalnych ograniczeń w spożywaniu soli.
Dieta powinna być dostosowana do stanu zdrowia człowieka. Jeśli ktoś cierpi na cukrzycę, to oczywiste jest, że nie może odżywiać się tak samo, jak człowiek zdrowy. Musi znacznie ograniczyć spożywanie cukru i tłuszczu. Również osoby z chorobami serca (z miażdżycą, nadciśnieniem, chorobą wieńcową) muszą ograniczyć ilości spożywanego tłuszczu (zwłaszcza cholesterolu) i cukru do absolutnego koniecznego minimum.
Każda choroba wymaga innego podejścia do kwestii odżywiania. O odpowiedniej diecie informuje pacjenta lekarza lub dietetyk.
Człowiek powinien przyjmować około pięciu posiłków dziennie. Nie powinny być one obfite, za to jak najbardziej urozmaicone i naturalne; nie smażone czy pieczone, ale gotowane (mięso), a warzywa i owoce jedzone na surowo lub lekko duszone. Mleko i inne przetwory nabiałowe należy spożywać codziennie.
