Odżywianie jest to pobieranie przez organizm substancji i wykorzystywanie ich jako materiały energetyczne i budulcowe niezbędne do wzrostu, rozwoju i utrzymania czynności życiowych organizmu.

Ze względu na sposób odżywiania organizmy dzieli się na:

  • Autotrofy (samożywne) - mają zdolność tworzenia związków organicznych ze związków nieorganicznych CO2 i H2O przy udziale energii. Autotrofami jest większość glonów, wszystkie rośliny zielone zawierające chlorofil i bakterie chemosyntetyzujące
  • Heterotrofy (cudzożywne) - maja zdolność tworzenia związków organicznych z materii wytworzonej bezpośrednio lub pośrednio przez autotrofy, należą do nich bakterie, grzyby, niektóre glony oraz rośliny zielone
      • Biofagi - są to organizmy odżywiające się tkankami lub całymi organizmami, należą do nich zwierzęta roślinożerne, mięsożerne i wszystkożerne
            • Roślinożercy - są to organizmy odżywiające się wyłącznie roślinami, roślinożerca nie zabija swoich ofiar ale pozera ich części. Roślinożercy w łańcuchu pokarmowym są konsumentami pierwszego rzędu.
            • Mięsożercy -
                  • Drapieżcy - osobniki jednego gatunku odżywiają się osobnikami innych gatunków np. zimorodek. Zazwyczaj drapieżnikami są zwierzęta, ale są też gatunki roślin, które chwytają i zabijają zwierzęta np. rosiczka
                  • Padlinożercy (nekrofagi) - są to zwierzęta odżywiające się martwymi ciałami zwierząt, ale jeszcze nierozkładającymi się np. hieny, sępy, chrząszcze grabarze
                  • Rośliny owadożerne - rośliny czerpiące substancje odżywcze ze schwytanych i strawionych organizmów zwierzęcych np. rosiczka, dzbanecznik, muchołówka
            • Wszystkożercy (euryfagi) - odżywiają się pokarmem roślinnym i zwierzęcym, mają zdolność rozróżniania smaku i zapachu spożywanego pokarmu
      • Saprobionty - żywią się szczątkami organicznymi znajdującymi się w glebie, mule, wodzie czy ściółce leśnej
            • Saprofity (roztocza) - są to organizmy odżywiające się gotowymi związkami organicznymi pochodzącymi z rozkładu szczątków roślin, zwierząt, glonów, grzybów lub innych martwych organizmów, zalicza się do nich bakterie i grzyby
            • Saprofagi - są to zwierzęta odżywiające się martwą materią organiczną pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Wyróżnia się wśród nich:
                  • Glebożerców - odżywiają się martwa materią organiczną pobrana z gleby wraz z zawartymi w niej drobnoustrojami są to np. dżdżownice, wazonkowce
                  • Mułozerców - odżywiają się martwą i żywą materią zawartą w osadach pokrywających dna zbiorników wodnych, są to np. pierścienice, strzykwy, rureczniki
                  • Kałożerców - to zwierzęta odżywiające się kałem własnym innych zwierząt zawierającym nie strawione resztki pokarmowe np. chrząszcz krowieńczak, żuk gnojak, stonogi
      • Pasożyty i półpasożyty - są to organizmy roślinne lun zwierzęce związane okresowo lub stale z innymi żywicielami organizmu, rozwijają się w tkankach gospodarza i żyją jego kosztem
            • Zewnętrzne (ektopasożyty) - żyją na powierzchni ciała żywiciela np. pijawki, kleszcze, wszy, pchły, huba drzewna
            • Wewnętrzne (endopasożyty) - pasożyty żyjące wewnątrz narządów i tkanek żywiciela np. przywra płucna, tasiemiec

Zanim dojdzie do wyzwolenia energii zawartej w pokarmie to musi on w procesie spalania zostać rozłożony na prostsze składniki. Przemiana pokarmu zachodzi w przewodzie pokarmowym i nazywa się trawieniem, a przenikanie strawionych składników pokarmowych do płynów ustrojowych nazywa się resorbcją lub wchłanianiem.

Trawienie to szereg procesów fizycznych i chemicznych powodujący rozpad spożywanego pokarmu na związki proste, które są przyswajane przez organizm. Trawienie może odbywać się w komórkach - trawienie wewnątrzkomórkowe lub poza komórkami - trawienie zewnątrzkomórkowe.

U organizmów jednokomórkowych trawienie odbywa się wewnątrzkomórkowo. Pokarm pobierany jest do wodniczki trawiennej (tętniącej) do której wydzielane są enzymy trawiące węglowodany, białka oraz tłuszcze. Składniki pokarmowe, które są strawione w wodniczce przenikają następnie do cytoplazmy, zaś niestrawione resztki pokarmowe wydalane są na zewnątrz. Taki sposób trawienia można zaobserwować u niektórych organizmów wielokomórkowych np. gąbek, jamochłonów, żebropławów i wirków.

Trawienie wewnątrzkomórkowe i trawienie zewnątrzkomórkowe można zaobserwować u zwierząt o nieco bardziej złożonej budowie np. u małży. Pobierają one do komórek gruczołu trawiennego niewielkie cząstki pokarmu, które następnie trawią wewnątrzkomórkowo. Taki typ trawienia występuje też u niektórych jamochłonów. Proces trawienia rozpoczyna się w jamie chłonąco - trawiącej a następnie pokarm, który jest już nadtrawiony pobierany jest przez komórki ściany chłonąco - trawiącej. W ich wnętrzu ulega dalszemu trawieniu. Trawienie zewnątrzkomórkowe pozwala na pobieranie dużych cząstek pokarmu. Taki typ trawienia występuje u organizmów posiadających odpowiednio rozwinięty układ pokarmowy. Prymitywny układ pokarmowy z jednym otworem gębowym, przez który wydalane są niestrawione resztki pokarmu występuje u jamochłonów, wężowideł i płazińców. Układ pokarmowy z otworem gębowym i odbytowym znajduje się u zwierząt bardziej rozwiniętych takich jak kręgowce. Odpowiednia budowa układu pokarmowego umożliwia trawienie pobranego pokarmu w kilku etapach. Pierwszym etapem jest pobranie pokarmu przez otwór gębowy a następnie przesuwanie go do dalszych odcinków przewodu pokarmowego, gdzie zaczynają działać enzymy trawienne. Produkty trawienne, które są rozpuszczalne zostają wchłonięte przez organizm, a niestrawione resztki pokarmu zostają usunięte przez otwór odbytowy.

U wielu zwierząt występują przystosowania do mechanicznego trawienia np. u przeżuwaczy występuje wielokomorowy żołądek z licznymi brodawkami (żwacz), u raka rzecznego znajdują się gastrolity, u gadów i ptaków mięśniówka żołądka umożliwia rozdrabnianie pokarmu przy użyciu połkniętych ziaren piasku czy małych kamyczków.

Trawienie mechaniczne polega na dzianiu wielu enzymów, głównie hydrolitycznych np. proteinaz rozkładających białka i peptydy oraz lipaz i esteraz rozkładających tłuszcze.

Proces trawienia najlepiej poznany jest u ssaków a zwłaszcza u człowieka. Spożyty pokarm zostaje poddany działaniu czynników mechanicznych i chemicznych. Pierwszy etap trawienia rozpoczyna się w jamie ustnej, gdzie oprócz dokładnego rozdrobnienia następuje jego wymieszanie ze śliną. Ślina zawiera odpowiednie enzymy trawiące polisacharydy - alfa - amylazę oraz mucynę ułatwiającą połykanie uformowanego kęsa. Następnie pokarm przechodzi do żołądka gdzie jest gromadzony, przechowywany a następnie poddawany trawieniu enzymatycznemu. Sok żołądkowy wydzielany przez gruczoły błony śluzowej żołądka i zawiera kwas solny, enzym trawienny pepsynogen. Po przejściu pokarmy do jelita cienkiego dalej jest on trawiony przez sok trzustkowy, żółć i sok jelitowy. Dalej treść pokarmowa przechodzi do jelita ślepego, które jest przednią częścią jelita grubego. W jelicie grubym następuje wchłanianie wody, elektrolitów, witamin, aminokwasów a także tworzy się kał.