Sonety do Laury - geneza i gatunek utworu
Francesco Petrarca, obok Dantego i Boccaccia, jest jednym z trzech wielkich pisarzy włoskiego Trecenta. Petrarka stworzył sonety, które nie tylko wpłynęły na rozwój gatunku i literatury miłosnej, ale także przyczyniły się do kształtowania humanistycznej wizji świata. Był pierwszym wielkim „uczonym-poetą” epoki, a jego fascynacja antykiem zapoczątkowała odrodzenie klasycznych ideałów w kulturze europejskiej.
„Sonety do Laury” to potoczne określenie zbioru wierszy Francesco Petrarki, który nosi tytuł „Canzoniere” (wł. Rerum vulgarium fragmenta, czyli „Fragmenty rzeczy pospolitych”). Jest to jeden z najważniejszych zbiorów poezji europejskiej, który ukształtował kanon liryki miłosnej na stulecia.
Spotkanie z Laurą
Inspiracją do powstania tego dzieła była miłość Petrarki do tajemniczej Laury. Petrarca spotkał Laurę 6 kwietnia 1327 roku w kościele św. Klary w Awinionie. Była to dla niego miłość od pierwszego wejrzenia, choć nigdy niespełniona. Laura, prawdopodobnie Laura de Noves, była zamężną kobietą, a ich relacja miała charakter platoniczny. Nie wiadomo jednak, czy istniała naprawdę, czy była tylko literacką kreacją idealnej ukochanej. Niemniej Petrarca wyznaczył miłości fundamentalną rolę w swoim życiu.
Tematyka i kompozycja „Canzoniere”
Petrarka pracował nad „Canzoniere” przez ponad 40 lat, stale redagując i dopracowując swoje utwory. Zbiór obejmuje 366 utworów, z czego większość stanowią sonety. Podzielony jest na dwie części:
- Rime in vita di Madonna Laura („Wiersze napisane za życia Laury”) – ukazują miłość poety jako pełną tęsknoty i wewnętrznego rozdarcia. Opis Laury podkreśla, że jest piękna, ale nieosiągalna, co sprawia, że Petrarka przeżywa nieustanny konflikt między pożądaniem a cnotliwą miłością.
- Rime in morte di Madonna Laura („Wiersze napisane po śmierci Laury”) – bardziej refleksyjna część, w której miłość ziemska stopniowo przekształca się w duchową, a poeta kieruje swoje myśli ku Bogu.
Cały zbiór jest wyrazem wewnętrznych zmagań poety, który rozdarty jest między miłością do Laury a pragnieniem wyzwolenia się spod jej uroku i dążeniem do doskonałości duchowej.
Najważniejszym gatunkiem użytym w „Canzoniere” jest sonet, który Petrarka doprowadził do mistrzostwa i który po nim nazwano sonetem petrarkowskim.
Budowa sonetu petrarkowskiego
Sonet to utwór liryczny, który składa się z 14 wersów podzielonych na:
- dwie kwartyny (4-wersowe strofy) – zawierają temat i opis sytuacji lirycznej, często przedstawiają obraz ukochanej, stan ducha poety lub refleksję nad miłością.
- dwie tercyny (3-wersowe strofy) – stanowią rozwinięcie i puentę myśli, nierzadko przynoszą zwrot lub refleksję metafizyczną.
Schemat rymowy:
- Kwartyny: ABBA ABBA (rym okalający)
- Tercyny: CDE CDE lub CDC DCD
Styl Petrarki cechuje subtelność, precyzja i muzyczność, a także bogata symbolika i kontrasty (miłość-cierpienie, piękno-przemijalność, ziemskie-duchowe).
Wpływ „Sonetów do Laury” na poezję europejską:
- petrarkizm – styl Petrarki stał się wzorem dla późniejszych poetów, m.in. dla renesansowych poetów włoskich, francuskich i angielskich (np. Szekspira).
- idealizacja kobiety – każda analiza sonetu przynosi wizerunek Laury jako kobiety niedostępnej, eterycznej i doskonałej zdominował poezję miłosną na wieki.
- refleksja nad miłością i duchowością – Petrarka stworzył model liryki miłosnej, w której uczucie staje się drogą do samopoznania i doskonałości duchowej.
