Spośród poszczególnych epok artystyczno-literackich najbardziej zróżnicowaną, ale i jedną z najwybitniejszych jest okres dwudziestolecia międzywojennego. W tym to okresie zaczynają tworzyć artyści, którzy uznawani są obecnie za czołówkę i najwybitniejszych artystów polskich. Nie jest to jednak tylko i wyłącznie ważny okres dla sztuki polskiej, również e Europie dzieje się bardzo wiele i to dzięki właśnie tendencjom zachodnim polska sztuka nabiera rozpędu i wielkiej oryginalności.
Do najważniejszych inspiracji artystycznych zaliczyć trzeba w tym przypadku kubizm, który zrezygnował z realistycznego i wiernego odwzorowywania rzeczywistości na płótnie o rozpoczął eksperymenty z formą przedmiotów i próbą ukazania ich w różnych wymiarach. Jest to wskazanie na kreacyjny a nie imitacyjny wymiar dzieła sztuki. Z tych pomysłów czerpać będą nie tylko artyści plastycy, ale również literaci. Objawiać się to będzie w zburzeniu dotychczasowego sposobu linearnej narracji i opowieści, a przejściu w stronę fabuły budowanej z na podstawie różnych punktów widzenia. Świat powieści nie będzie już składną opowieścią o jakiś wydarzeniach, ale stanie się autonomicznym tworem skupionym na swych wewnętrznych zasadach budowy. Z takim pojmowaniem sztuki łączy się również myśl przedstawiona przez Sigmunda Freuda, a mianowicie psychoanaliza. Dzięki niej artyści zrozumieli, że człowieka nie jest jednostka wolną kierującą się wolną wolą. Zwrócili uwagę, że intelekt człowieka jest podzielony i poddany działaniom sił, na które nie ma wpływu. Teraz najważniejszym polem myśli człowieka stała się nieświadomość, która poprzez popędy kieruje ludzkim życiem. Człowiek przedstawiany jest więc często w sztuce jako ten, który jest istotą słabą, ciągle poddaną lękowi przez nieznaną siłę, która nim kieruje. Z takim pojmowaniem psychologii człowieka łączą się przecież najważniejsze dzieła literackie. Wystarczy wspomnieć "Ulissesa" Jamesa Joyca, "Proces" Franza Kafki albo "Sklepy Cynamonowe" Brunona Schulza. Wszystko to pokazuje, w jaki sposób człowiek podporządkowany jest prawom psychiki, nad którą w dodatku nie posiada kontroli.
Ważnym i godnym odnotowania motywem w omawianiu sztuki dwudziestolecia jest również zmiana stosunków społecznych. Tak jak w sztuce nastąpiła zmiana wartości estetycznych oraz pojmowania człowieka, tak w społeczeństwie trwały przemiany związane z ideologią socjalistyczną. W każdej z tych dziedzin odrzucono zastane normy i stosunki, a w zamian za to proponowano rewolucyjne zmiany w pojmowaniu zarówno dzieła sztuki, człowieka, jak i społeczeństwa. Dlatego też w śród artystów tego okresy tak modną ideologią był właśnie socjalizm - zaznaczyć jednak trzeba, że w znaczeniu komunistycznego terroru, ale ze względu na jego postępowy charakter. Wszystkie te przemiany świetnie ukazuje nam sztuka i literatura.
Proza dwudziestolecia międzywojennego stoi właśnie pod znakiem nowego spojrzenia na człowieka. W najważniejszych powieściach tego okresu widać, że człowiek nie jest już centralną i posiadająca wielką moc jednostką. Wraz z nastaniem psychoanalizy stał się pewnego rodzaju trybem, elementem większej całości, którą kierują popędy podświadomości oraz układy społeczne. Człowiek od tej chwili nie jest twórcą i panem, ale stał się jednym z wielu bytów, które muszą walczyć o swoją tożsamość z nieznaną dotąd siłą. Tak jest chociażby w przypadku Józefa K z "Procesu" Franza Kafki. Przedstawia on człowieka jako tego, który poddany jest działaniu mechanizmów, o których nie ma pojęcia, że istnieją. Bezimienny sąd, który stawia zarzuty Józefowi jest uosobieniem wszechwładnej i wszechobecnej władzy, od której wyroków nie ma odwołania. Może to oznaczać albo totalitarność każdego układu społecznego, który mniej lub bardziej ukrywa swój wymiar ideologiczny, albo możemy postrzegać historię Józefa K. jako właśnie dramat psychoanalityczny, w którym Józef K. poddany jest działaniu popędów, mocy nieświadomości, której nie sposób się przeciwstawić. Wydaje się, że obydwie interpretacje są uprawnione.
Na psychologiczny wymiar człowieka kładzie nacisk również James Joyca w "Ulisesie". Dzieło to jest zbudowane nie na zasadzie opowiadania wydarzeń i liniowej narracji, ale przedstawia technikę monologu wewnętrznego. Wszystko, o czym czytamy rozwija się nie w realnym świecie, ale w umyśle poszczególnych bohaterów. Wydarzenia ukazywane są z różnych perspektyw, w zależności do tego, komu autor użycza głosu. Inny wymiar tego dzieła, który również jest pewną charakterystyką tego okresu, jest jego nowatorstwo i eksperymentatorstwo, poszukiwanie nowych wartości i środków wyrazu. Joyca zastosował technikę, której nikt nigdy nie stosował. Jest to powieść ciężka do przebrnięcia, gdyż jest to jakby niekontrolowany zapis myśli różnych ludzi, ale niewątpliwie jest to dzieło wybitne. Starczy dodać, że w oryginale powieść ta jest jednym, długim zdaniem rozpisanym na pięciuset stronach!
Na gruncie polskim wspomnieć trzeba zapewne o Witoldzie Gombrowiczu, który jest jednym z najwybitniejszych twórców polskich, który prezentuje czytelnikom bardzo złożony, a zaraz przekorny i prześmiewczy projekt literacki. We wszystkich swych dziełach - zarówno prozatorskich, jak i dramatycznych, Gombrowicz kładł nacisk na pokazanie człowieka oraz jego usytuowanie się w świecie. Dlatego też uważany jest za jedynego, prawdziwego egzystencjalistę polskiego. Pokazywał, że życie człowieka uzależnione jest od innych ludzi, musimy żyć w jakimś społeczeństwie, byśmy mogli w ogóle funkcjonować. Człowiek istnieje o tyle, o ile może kontaktować się, określać podług drugiego człowieka. Poza tym w jego twórczości, zwłaszcza w "Dziennikach", krytykę pewnego modelu kultury, romantycznego mitu patriotyzmu i bogojczyźnianych przekonań. Nie to jest najważniejsze jego zdaniem, ważny jest człowiek i jego prawdziwe przekonania, a nie sztuczne ceremoniały, które nie niosą za sobą żadnego sensu. Taką krytykę widać bardzo dobrze również w "Trans-atlantyku".
Proza to jednak nie jedyna dziedzina sztuki, gdzie pojawia się refleksja nad nowym modelem człowieka i społeczeństwa. Widać to bardzo dobrze również w poezji. Najlepiej ukazują to działania awangardy literackiej, która w swych literackich projektach dążyła do stworzenia nowej sztuki, takiej, która opisywałaby nowego człowieka, nową rzeczywistość społeczną. Ich zdaniem stara sztuka nie może tego czynić, gdyż nie była przygotowana na takie wydarzenia. Dlatego też ich twórczość zafascynowana jest przyszłością, rozwojem nauki, techniki, rozbudową miast. Wszystkim, co wiąże się rozwojem człowieka i jego nowym środowiskiem. Takie projekty prezentowali:
- Awangarda Krakowska - W skład tego literackiego ugrupowania wchodzili tacy wielcy twórcy, jak Tadeusz Peipera, Julian Przyboś, Adam Ważyk. Swoje manifesty opisujące sztukę awangardową publikowali w ukazującej się w latach dwudziestych "Zwrotnicy". To tam opublikowany sławny manifest zatytułowany "Miasto, Masa, Maszyna" oraz inne: "Punkt wyjścia", "Metafora teraźniejszości". Jej głównym redaktorem oraz teoretykiem awangardowców był właśnie wspomniany Tadeusz Peipera, który stworzył teoretyczne podstawy tej literatury.
- Futuryści - Grupa ta przejęła inspiracje głównie z kręgów tego nurtu poezji włoskiej. Odwoływali się do manifestu Marinettiego, który głosił ideę "słów na wolności", które miały być określeniem dla nowej poezji, poezji przyszłości.
Działania prekursorskie w kręgu tej poezji przypisuje się Jarzemu Jankowskiemu, który uznawany jest właśnie za ojca polskiego futuryzmu. W pełni jednak rozwinął się on dzięki działalności twórców późniejszych, którzy działali w dwóch ośrodkach: warszawskim - do którego zaliczyć trzeba Anatola Sterna i Aleksandra Wata oraz ośrodku krakowskim, którego reprezentantami byli Tytus Czyżewski, Franciszek Młodożeniec, Bruno Jasieński.
Działalność futurystów stała się wydarzeniem nie tylko literackim, ale obyczajowym. Często na organizowanych przez nich hepeningach mających rozpowszechniać ich twórczość, interweniowała policja, gdyż uznawano ich wystąpienia za obrazoburcze.
Tak przedstawiają się najważniejsze tendencje w sztuce dwudziestolecia międzywojennego, które na długo określiły model sztuki i chyba nawet dzisiaj wiele z przedstawionych przez nich pomysłów jest wciąż aktualna i inspirująca dla sztuki współczesnej.
