Przedstaw epokę odrodzenia.
1.Wyjaśnij terminy: odrodzenie, humanizm, reformacja
2.Humanizm, racjonalizm i irracjonalizm wyjaśnij pojęcia; podaj przykłady oraz wyjaśnij pojęcia, omów na przykładach
3. Przedstaw obowiązujące w renesansie wzorce osobowe.
4. Przedstaw problematykę wiejska zawarta w utworach odrodzenia.
5. Dokonaj charakterystyki miłości przedstawionej w literaturze XVI i XVII wieku. Zrób to na przykładach. Omów utwory miłosne w których wypowiadają się Jan Kochanowski, Andrzej Morsztyn oraz Mikołaj Sęp -Szarzyński.
6.Przedstaw znane ci utwory Williama Szekspira zastanów się w czym tkwi tajemnica ich ponadczasowego zainteresowania.
7. "Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego, a dramat antyczny.
8. Tajemnice filozofii życia i twórczości Jana z Czarnolasu.
9. Rola poety i poezji w ujęciu Jana z Czarnolasu.
10. Rola Stwórcy i przyrody w twórczości Jana Kochanowskiego
11. Treny przykładem rozmyślań człowieka nad ludzkim nieuniknionym losem.
12. Problematyka patriotyczna w utworach Jana Kochanowskiego i Piotra Skargi
13. Przedstaw program polityczny Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Wpływ - ojca polskiej myśli demokratycznej na kształtowanie się polskiej myśli patriotycznej.
--------------------------------------------------------------------------------
1. Wyjaśnij terminy : odrodzenie, humanizm, reformacja
Termin odrodzenie (renesans) - pochodzi z języka francuskiego. Renaissance tego określenia użyto dopiero w XVIII wieku we Francji. Próbowano w ten sposób zastąpić terminy zapożyczone z języka włoskiego zastępujących francuskie terminy występujące w sztuce francuskiej. Często stosowany był jako pojęcie czysto literackie określające czasy Franciszka I, kiedy to miało miejsce "odrodzenie literatury dotąd lekceważonej". Tak rozumiane pojęcie zostało przyjęte przez niemiecka szkołę językową i upowszechnione przez J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Włoszech" (1860). Burchardt twierdził, ze renesans miał być początkiem ery nowożytnej - będącej w znacznej opozycji do średniowiecza, myśl ta wywołała wiele kontrowersji i polemiki.
Terminu "Odrodzenie" z cała odpowiedzialnością za słowo pisane użył świadomie zostało wypowiedziane przez Gorgio Vasari - włoskiego malarza oraz historyka sztuki. Wprowadzając termin "Rinascita" nie miał on jednak na myśli odrodzenia starożytności i antyku lecz zaakcentowanie wspaniałego okresu sztuki włoskiej zafascynowanej dziełami starożytnych mistrzów. Renesansem trwał we Włoszech od XIV do początków XVI wieku, natomiast w Europie północnej od końca XV do końca XVI wieku. Pojawienie się tego nowego porządku związane jest z niezwykle trudnym historycznym procesem, który związany był niewątpliwie z nasilającym się kryzysem papiestwa, niezwykle szybki rozwój miast, robicie feudalne prowadzące do powstawania coraz liczniejszych państw takich jak Polska, Hiszpania, Francja czy Szwajcaria.
W renesansie niezwykle ważne było nieustanne nawiązywanie do kultury antycznej w różnych jej aspektach i dziedzinach. W odrodzeniu coraz częściej można było spotkać się z wszelakimi religiami oraz prądami umysłowymi. Najważniejszymi okazały się jednak reformacja i humanizm.
Charakterystyczne cechy epoki odrodzenia:
-Przede wszystkim wielkie zainteresowanie człowiekiem, jako niezwykłą osobowością, jego mądrością wielkością i niepowtarzalnością oraz wyjątkowością.
-Częste nawiązanie do tradycji antycznych
- zmiana znanego ze średniowiecza trybu życia, mające za cel przede wszystkim zainteresowanie się życiem doczesnym, nastawionym na tu i teraz a nie jedynie rozmyślanie o życiu wiecznym.
-sztuka miała teraz za zadanie dostarczanie jej odbiorcom jak najwięcej radości i uciech a także wychowywanie i pożyteczne nauki.
- sztuka ukazywała się często w dwóch językach
- coraz mocniej zaakcentowane akcenty humanistyczne
- rozwój koncepcji racjonalistycznych
-zlaicyzowanie wszelkich nauk i przejawów życia
-antropocentryczne zainteresowanie światem doczesnym i pozaziemskim
- próba wykreowania nowego wzorca osobowego człowieka korzystającego w pełni z życia. Człowiek jest podmiotem wszelkich działań i zainteresowań.
- wszelkie poznania jest możliwe dzięki rozumowi
Reformacja - sztuka średniowieczna niezwykle często przedstawiał Jezusa Chrystusa wręczającego papieżowi klucze, będące symbolem władzy duchowej, natomiast cesarz obdarowany został symbolem władzy świeckiej. Taki był pomysł, taka idea realia odbiegały jednak zdecydowanie od rzeczywistości. Często dochodziło do wielkich konfliktów ze względu na nadużywanie powierzonej władzy.
Wiek XII/XIII obejmujący czasy pontyfikatu papieża Innocentego III przyniósł znaczny wpływ papiestwa nad realną świecka władzą. Z czasem przewaga ta posunęła się aż tak daleko że wiele państw europejskich musiało poddać się tej zależności często wbrew swoim przekonaniom.
Wiek XIV, a właściwie jego początek przyniósł ze sobą wielki bunt biedoty miejskiej w Rzymie, konflikt spowodował przeniesienie Stolicy Apostolskiej do Awignon we Francji. Kiedy nastąpił powrót papieża do Rzymu, na stolice Apostolską to jednak pomimo wszystko francuski kler postawił na tronie awignońskim swojego kandydata. Tak oto zaczęła się wielka schizma zachodnia , trwająca aż do 1437r.
Wiek XV zapoczątkował tak zwaną epokę koncyliarystyczną (łac. Concillium - sobór). Podczas trwania soboru w Konstancji w latach 1414-1418 doszło do, zlikwidowania schizmy zachodniej. W Bazylei, Ferrarze i we Florencji (1431-45) doszło do wielu sporów dotyczących problemów doktrynalnych i teologicznych. Szczególnie akcentowano tezę wyższości soboru nad papieżem.
Później ideę koncyliarystyczną odrzucono, dokonał tego papież Eugeniusza IV. Idea ta była przez długi czas żywa i dała można było ja zauważyć nawet w XVI wieku - kiedy to problem ten powrócił w twórczość Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
W XVI wieku doszło do rzeczy niesamowitej jaką było niewątpliwie wystąpienie zakonnika Marcina Lutra który przybił na drzwiach w Katedrze w Wittenberdze 95 tez w 1517. tezy te były protestem przeciw wszelkim nadużyciom które miały miejsce w czasie sprawowania wielu liturgicznych obrzędów. Takich jak na przykład odpusty, zachowywanie celibatu, uznawaniu papieża za jedyną głowę Kościoła katolickiego oraz szeregu różnic jakie maja miejsce pomiędzy czynami kapłanów a ich codziennym zachowaniem.
Luter nawoływał do zasad obowiązujących w czasach narodzin i kształtowania się zasad Kościoła pierwszych Apostołów. Zasadniczym autorytetem powinna być Biblia a nie decyzje papieży, uchwały soborów i autorytet Ojców Kościoła. Wiara daje zbawienie a nie od dobrych uczynków czy zapewnionych na ziemi odpustów. Marcin Luter doprowadził do ograniczenia sakramentów jedynie do dwóch: Chrztu i Eucharystii. Ogłosił likwidację zakonów. Zmiany te doprowadziły w efekcie do powstawania protestantyzmu. Nazwa ta pochodziła od protestu jaki miał miejsce w czasie Sejmu Rzeszy niemieckiej w 1525, wobec uchwały zabraniającej szerzenia haseł reformacyjnych.
Jan Kalwin - działał w Szwajcarii, szczególnie w Genewie w połowie Xvi wieku. Przedstawił on koncepcje predestynacji która polegała na tym że Bóg już na początku świata przeznaczył jednych ludzi do zbawienia a innych potępił. Wykonywanie dobrych uczynków nie ma wiec większego znaczenia. To straszne ale według Kalwina ludzie zostają potępieni dlatego, że tak zechciał sam Bóg. Prowadzenie cnotliwego życia było udziałem w boskiej łasce.
Rok 1534 to data powstania Kościoła Anglikańskiego na czele którego stanął król Henryk VIII, zrzucając w ten sposób zwierzchnictwo Kościoła katolickiego. Wszelkie obrzędy sprawowano w języku angielskim, zniesiono celibat.
W ten oto sposób jedność wyznaniowa łacińskiej Europy została rozbita. Zdecydowana część państw skandynawskich przeszła na luteranizm.
Skutki reformacji były takie że zdecydowana część Europy oddzieliła się od Rzymu, Katolickimi krajami pozostały Włochy, Francja, Hiszpania, Portugalia, Węgry, Austria i Polska. Natomiast kalwinizm rozpowszechnił się takich krajach Francji, na Węgrzech i w Austrii; a luteranizm w Niemczech, Danii i Szwecji.
Humanizm - prąd zajmujący się poszukiwaniem prawdy o człowieku, oparty na starożytnej wiedzy filozoficznej i literackiej.
Termin huamnitas czyli - człowieczeństwo, ludzkość rozumiane jako greckie paideia - zdobycie sprawności w ćwiczeniach sztuk pięknych oraz wiedzy oraz wykształcenia pozwalającego uchodzić w świecie za człowieka rozumnego.
Humanitas określało ludzką gotowość do wszelkich działań twórczych. I tak na przykład Petrarka uważał, że aby poznać ludzką naturę należy poznać i uporządkować swoje wewnętrzne przeżycia. Dlatego też wiek XV przyniósł ogromne zainteresowanie kulturą grecką i rzymską traktując je jako odrębna dziedzinę nauki niezależną od teologii.
Humanizm nie był ruchem antyreligijnym i antypapieskim. Istotą studiów humanista było uruchomienie w człowieku różnych dziedzin ludzkich zainteresowań: sztuką, literaturą, filozofią. Rola nadrzędna została przypisana retoryce i gramatyce. Poniżej w hierarchii postawione zostały takie nauki jak filozofia, moralność, prawo czy medycyna. Humanizm nie był jednak przeznaczony dla wszystkich ludzi lecz jedynie dla wybranych stąd też jego elitarny i egalitarny charakter. Elitarność związana była z wysokimi normami językowymi obowiązującymi dla tych, którzy zdecydowali się pisać. Natomiast jego egalitaryzm, przejawiał się w tym, że oceniał on ludzi nie ze względu na ich urodzenie i pochodzenie, lecz według wiedzy i wykształcenia.
Wzory starożytne stanowiły niepodważalne normy. Takim najdoskonalszym wyznacznikiem była pisarska działalność Cycerona. Stąd też wielu humanistów pragnęło pisać i mówić po łacinie jak Cycero.
Pojęcie humanizm rozumiany być może na kilka sposobów:
Po pierwsze jako termin historyczny oznaczający prąd umysłowy mający swój początek w XIV wieku we Włoszech. Zajmował się on przede wszystkim studiowaniem wiedzy o świecie antycznym oraz uznaniem sztuki antycznej za wzór wszelkiej doskonałości.
Oznaczał on również filozofię renesansową stanowiącą opozycję do filozofii i koncepcji średniowiecznych. Głoszono nowe spojrzenie na świat oparte na wolności i niezależności człowieka oraz na zaufaniu do jego wielkiego rozumu, prowadzącego człowieka do wszechstronnego rozwoju. Głosicielami tych zasad byli miedzy innymi w Polsce Andrzej Frycz Modrzewski a w Europie Erazm z Rotterdamu. Humanista jest bowiem człowiekiem o niezwykłej wrażliwości i otwartości na otaczający go świat.
Humanizm renesansowy - to taka postawa intelektualno-moralna, która jest wielką troską o potrzeby, szczęście, godność oraz wolność człowieka przejawiająca się we wszelkich aspektach podejmowanych wyborów.
Humanizm to prąd filozoficzny i artystyczny, przeciwstawiający się teocentrycznej kulturze średniowiecza. Myślą przewodnia humanistów stało się zdanie Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Humanistą prawdziwym był taki człowiek, który zajmował się sztuką i doskonaleniem języka, podobnie jak czynił to Erazm z Rotterdamu.
Humanizm, racjonalizm i irracjonalizm wyjaśnij pojęcia; z jakimi epokami Ci się kojarzą, omów na przykładach.
Humanizm - (z łac. "humanitas" - człowieczeństwo) był to renesansowy prąd umysłowy, który wyprzedził całą epokę odrodzenia i stał się niejako jej wielkim zwiastunem. Humanizm dążył do tego aby człowiek chciał uświadomić sobie swą własną wartość, jako jedynej i niepodważalnej osobowości. Bo termin "humanus" - oznacza po prostu "ludzki".
Średniowieczna koncepcja jednostki zagubionej w universum świata, przypisywała człowiekowi niezwykle dokładnie jego miejsce w świecie i społeczeństwie. Miał on bowiem ścisłe, jasno określone miejsce w hierarchii bytów, a przypisana mu rola społeczna odbierała mu poczucie indywidualności i wszelkiej wolności, co w efekcie sprawiało, ze człowiek pozostawał osobą anonimową.
Takie przypisani ról średniowiecznemu człowiekowi ograniczało jego zdolności poznawcze i nie pozwalało mu na wszechstronny jego rozwój. Nie taki jednak uporządkowany i z góry niejako określony człowiek interesował renesansowych humanistów. Dla nich bowiem człowiek pozostawał nieustanną tajemnica godna uwielbienia i nieustającego zainteresowania. Jeden z pierwszych humanistów Francesco Petrarca, rozczytywał się nie w filozofii św. Tomasza, lecz św. Augustyna. Petrarkę zafascynowało bowiem wyznanie świętego, który pisał: "I chodzą ludzie podziwiać szczyty gór i wzdęte fale morza, i szerokie nurty rzek, i przestwór oceanu, i kręgi gwiezdne, a siebie zaniedbuje."
Zainteresowanie antykiem przejawiało się tym, że człowiek poszukiwał antycznych zabytków kultury i rękopisów. Dla ich lepszego poznania potrzebne było zapoznanie się z językami starożytnymi, w ich klasycznej formie. Tak stało się w przypadku wzorca czystej łaciny za jaki uważano pisma i mowy Cycerona.
Stawiane wymagania nie zawsze zostawały jednak przez twórców spełnione. I tak na przykład autorów takich jak Klemens Janicki, Francesco Petrarca, Jan Kochanowski czy Erazm z Rotterdamu są niewątpliwie wielkimi humanistycznymi osobowościami. Inaczej jest już w przypadku Mikołaja Reja, który ani ze względu na swoje wykształcenie, ani w sposobie swego pisania nie spełnił postawionych przez humanistów wymagań. Obecna jest w jego wykształceniu znajomość antycznej historii ale była ona zrównana ze średniowiecznymi opowieściami.
Humanizm renesansowy często korzystał z filozofii epikurejczyków, którzy proponowali życie w spokoju i szczęściu, w korzystaniu ze wszelkich dostępnych człowiekowi przyjemności. Świat to wspaniałe boskie dzieło przeznaczona do szczęścia człowieka który w nim zamieszkuje. Później zainteresowaniem zaczął cieszyć się tez inny filozoficzny nurt jakim był stoicyzm, pełen życiowej obojętność człowieka wobec kaprysów i zmienności fortuny.
Humaniści, nie propagowali swej sympatii dla pogaństwa ale nie krytykowali też jednak chrześcijaństwa. Głosili zasadę irenizmu (z gr. "eirene"-pokój) według której poszukiwali porozumienia z wszelkimi istniejącymi przekonaniami religijnymi, wyznając zasadę wolności człowieka .
.
Racjonalizm - to teoria, której twórcą był Kartezjusza w XVII wieku a dziełem jego najważniejszym wyjaśniającym jego poglądy stała się "Rozprawa o metodzie".
Kartezjusz poddawał w wątpliwości zalety poznania i wyobrażenia sobie świata opartych jedynie na doznaniach zmysłowych. Dowodził on bowiem, ze poznanie jest jedynie możliwe za pomocą rozumu i procesu myślenia. Kartezjusz był zwolennikiem systematycznego, rozumowego ładu w poszukiwaniu prawdy, zdecydowanie potępiał wszelkie uprzedzenia i różnego rodzaju przesądy. Racjonalizm stał się w XVIII wieku głównym sposobem myślowym. Był charakterystyczny dla nauki francuskich filozofów, literatów i publicystów takich jak Voltaire'a czy Diderota. Racjonalizm, przeciwstawiał się wiedzy płynącej z wszelkich objawień i religijnych dogmatów, w efekcie wykształcił deizm, który uznawał jedynie istnienie Boga natomiast zdecydowanie odrzucał objawienie. W Polsce w drugiej połowie XVIII wieku stał się racjonalizm obok empiryzmu najbardziej popularnym nurtem filozoficznym. Dwaj wielcy polscy myśliciele Staszic i Kołłątaj próbowali go łączyć z praca społeczną i naukową albowiem tak właśnie postrzegali jego istotę. .
Racjonalizm był również ważnym elementem działalności naukowej Jana Śniadeckiego, dokonującego badań w sposób empiryczny i doświadczalny w oparciu o prawa natury realizując w ten sposób "filozofię myślenia i poznania".
Racjonalizm znalazł swoje miejsce również w literaturze, tu właśnie znajdywał bowiem wspaniałe miejsce do popularyzacji jego założeń. Postaciami, które chętnie propagowały zasady racjonalizmu w swoich utworach byli literaci - filozofowie Voltaire'a, Diderota i Rousseau. Literatura polska również stała się odbiciem idei racjonalizmu co można zauważyć w twórczości przede wszystkim Ignacego Krasickiego.
Irracjonalizm - to prąd filozoficzny pozostający w wielkiej opozycji do racjonalizmu i empiryzmu, negujący wszelka możliwa zdolność poznawczą rozumu. Istnieją bowiem wielkie obszary rzeczywistości których nie można w żaden sposób poznać. Dlatego tez irracjonalizm ogłosi wielka i niepodważalna rolę intuicji, szczególnie widać to w filozofii Bergsona który kładł nacisk na inne niż rozumowe środki poznawania świata.
Wzorce osobowe renesansu
W literaturze renesansowej brak tak spektakularnych wzorców jakimi dysponowało średniowiecze. Jednak rola renesansowej literatury jest niewątpliwie wielka ponieważ była ona nieustanną towarzyszką ludzkiego codziennego dnia, jego pracy i odpoczynku.
Bardzo często miała ona charakter wychowujący i pouczający swego odbiorcę. Ukazywała ona różne potrzebne wzorce zachowań, które miały stać się pomocą w codziennej rzeczywistości tamtych czasów. Literatura pełna prawd o człowieku i otaczającym go świecie starała się ukazać piękno otaczającej natury często jej ład wszechobecna harmonię.
Literatura stała się obecna w życiu, ukazując najróżniejsze koncepcje zgodne z duchem czasu, często o charakterze parenetycznym wypowiadała najtrudniejsze i nie zbyt wygodne prawdy o życiu. Główne hasło Terencjusza "Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce" przyświecało wielu aspektom ludzkich doznań i poszukiwań coraz lepszej i pełniejszej jakości życia. Inne niezwykle ważne powiedzenie "Carpe diem" Horacego czy "Człowiek nie urodził się dla siebie" Modrzewskiego stawały się wezwaniem do nieustannej walki o swe niebanalne człowieczeństwo.
Renesansowa literatura związana jest niewątpliwie z dynamicznym rozwojem miast, rzemiosła i różnego rodzaju wyrobnictwa. Zamożni mieszczanie zdecydowanie dążyli do tego aby mieszkać i pracować w pięknym otoczeniu.
Dlatego tez aby sprostać ich wymaganiom i oczekiwaniom powstawały piękne rezydencje oraz niezwykle często i chętnie zaczęli otaczać się różnorodnymi dziełami sztuki. Wzrosło więc automatycznie zainteresowanie artystami i ich dziełami. Ludzie renesansu pragnęli w niczym nieskrępowany sposób korzystać z piękna otaczającego ich świata. Odeszli w zdecydowany sposób od obrazu surowego Stwórcy i woleli przyjąć inny Jego obraz jako wspaniałego i kochającego, a przede wszystkim wybaczającego ojca. Takim jest właśnie Bóg w utworze Jana Kochanowskiego "Czego chcesz od nas Panie".
Wielkim wzorcem osobowym stał się szlachcic - ziemianin ceniący sobie w niezwykły sposób życie spokojne spędzane na sielskiej i spokojnej wsi. To miejsce napełnia i serce i myśli człowieka radością i błogością. Kochanowski napisze "Serce roście patrząc na te czasy" - bo to właśnie jest wspaniałe doznanie jakie daje człowiekowi obcowanie natura przyrodą i jej odwiecznym ładem i porządkiem.
Pieśni Jana Kochanowskiego z których pochodzi powyższy cytat są manifestacją renesansowego optymizmu.
Wiosna obdarza każdego człowieka wielka radością i nadzieją. Cała do tej poty uśpiona przyroda budzi się teraz do życia i wzywa człowieka aby i on dokonał odnowienia swych potrzeb nadziei i marzeń które przecież mogą być zrealizowane. Takie wezwanie skierowane jest oczywiście również i do ziemianina który powinien prowadzić swoje życie zgodnie z obowiązującymi w przyrodzie prawami. Rok podzielony na cztery części bo "na cztery części rozdzielonym" dawały każdemu ziemianinowi zajmującemu się uprawa roli "łanu ojczystego" wszystko co potrzebne jest do dostatniego życia. Życie na wsi "wsi spokojnej, wsi wesołej" to czas najwspanialszych doznań płynących z obcowania z wielka i wspaniałą przyrodą. Jest to możliwe do przezywania we własnym gospodarstwie "złotego wieku" szczęśliwości. Wszelkie dobro jest tu zapewnione jest tu bowiem dobra i kochająca żona, współtworząca wspaniały, dostatni i szczęśliwy dom. Wychwala ja "Pieśń świętojańska o Sobótce". Bohater - ziemianin spędza swe życie razem ze swoja zoną i rodziną z dala od kłopotów, smutków niebezpieczeństw wojennych, bez większych kłopotów niebezpieczeństw na jakie narażony bywa żeglarz czy też żołnierz. Ziemianin jest wolny i niezależny od nikogo i od niczego.
"Żywot człowieka poczciwego" Mikołaja Reja to również przedstawienie wspaniałego życia na roli i wzorzec szlachcica-ziemianina, dla którego gospodarowanie jest źródłem wielu radości i satysfakcji. Jego życie realizuje się według naturalnych zasad i zmiennym porom roku - wiośnie, latu, jesieni i zimie każdej porze roku odpowiada cykl prac wykonywanych w gospodarstwie. Tak również zgodnie z porami roku upływa całe podzielone na okresy ludzkie życie: dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały i starość.
Innym wzorcem propagowanym przez renesans jest wzór dworzanina. Zaprezentowany jest on szczególnie w utworze Łukasza Górnickiego pt. "Dworzanin". Łukasz Górnicki tworzy wzór dworzanina przystosowany do warunków polskich. Dlatego tez autor umieszcza akcję "Dworzanina" w okolicach Krakowa na dworze biskupa Samuela Maciejowskiego. Utwór jest skarbnicą wielu obyczajów polskich, ukazujących modele zachowania obowiązującego na dworze, utwór pełen jest humoru i żartu. Jego utwór pełen jest lotności wdzięku i prostoty.
Wzorem równie godnym do naśladowania jest wzorzec światłego humanisty. Człowiek ten to osoba wykształcona znająca wspaniale kulturę antyku oraz religię i teologię chrześcijańską. Bohaterem właśnie takim jest bohater fraszek, pieśni i wspaniałych trenów Kochanowskiego. Dla poety nadrzędną wartość stanowi mądrość mówi bowiem: "Kupić by Cię Mądrości za drogie pieniądze". Antyk jego estetyka i etyka SA częstym odwołaniem i odniesieniem dla renesansowego poety - twórcy - humanisty.
Kolejnym wzorcem jest patriota-obywatel. Takiego bohatera przedstawia w swym utworze pod tytułem "Książę" Nicolo Machiavelli. Daje on szereg rad przyszłemu władcy, aby ten kierując się żelaznymi zasadami mógł stać się wybawca Florencji.
Temat obywatelski dominuje również twórczość Jana z Czarnolasu szczególnie jest to widoczne w tragedii "Odprawa posłów greckich", w poemacie "Zgoda" oraz w poemacie "Satyr albo dziki mąż".
"Odprawa" jest wielka przestrogą przed upadkiem moralnym społeczności państwowej, przestroga przed przekupstwem oraz wszelkiej prywaty która może w efekcie doprowadzić do upadku państwa.
Głos w tej niezwykle ważnej sprawie zabrał Andrzej Frycz Modrzewski, któremu program odbudowy jedności i praworządności państwa zyskał wielu zwolenników. Nazwany został ze względu na swoja działalność "ojcem polskiej myśli demokratycznej". Andrzej Frycz Modrzewski opisał swoje rozważania i projekty naprawy Polski w takich dziełach jak "O karze za mężobójstwo" i "O poprawie Rzeczypospolitej". Twierdził on bowiem, że państwo powinno zapewnić swoim obywatelom jak najlepszego i szczęśliwego życia. Aby to wszystko osiągnąć potrzebne SA mądre prawa i konsekwentne ich przestrzeganie. "Kazania sejmowe" zdecydowanie potępiają wszelkie przejawy prywaty i egoizmu szlachty polskiej, zaniedbywania poprawnego wykonywania obowiązków związanych z obrona państwa.
Tematyka wiejska w literaturze renesansowej.
Praca na roli bycie wspaniałym gospodarzem - ziemianinem było doskonałym wzorcem dla mieszkańca wsi, miejsca ładu i wielkiego porządku otaczającej człowieka natury. Takie przekonanie głęboko żywili czołowi polscy renesansowi twórcy : Szymon Szymonowic, Mikołaj Rej i Jan Kochanowski.
Szymon Szymonowic - wybitny kontynuator sielanki antycznej, opisującej proste i nie bardzo skomplikowane życie, prowadzone przez pasterzy, zwykłych wieśniaków, rybaków, którzy doświadczali wszystkich możliwych uczuć od wielkiego smutku po niczym nie zakłóconą radość, miłość wypływającą z czystego i prostego serca.
Sielanki dzielimy na dwa rodzaje, biorąc pod uwagę ich treść, mitologizację oraz język jakim są one napisane. Pierwszy opisuje przede wszystkim różnego rodzaju dworskie zwyczaje i są to przede wszystkim takie utwory, które są przeróbkami idylli starożytnej albo są utworami przepełnionymi mitologicznymi obrazami odzwierciedlającymi jednak współczesne relacje panujące na polskich dworach. Takie przedstawienie obrazu wsi nie jest opisaną prawdą lecz czystą fikcją literacką. Można dostrzec to już po imionach jakich autor używa tworząc główne postacie. To takie imiona jak Dafinis, Licydas nie mają one przecież polskich odpowiedników na zwykłej polskiej wsi. Ale tylko imiona pozostają zmyślone problematyka pozostaje niezmienna i SA to problemy sercowe, które obecne są w życiu każdego człowieka.
Przykładem innego rodzaju sielanki jest sielanka pod tytułem "Kołacze". Sielanka ta jest scenicznym, pogodnym i dowcipnym przedstawieniem spóźnionego przyjazdu pana młodego na swój własny ślub. Autor przedstawia nam to w jaki sposób wyglądała cała późniejsza uroczystość. Pojawienie się sroczki na początku utworu jest już zwiastunem wszystkich gości, którzy na tym wspaniałym weselu się pojawią.
"Sroczka krzekce na płocie, będą goście moi, sroczka czasem omyli, czasem prawdę powi".
"Kołacze" to sielanka przedstawiająca prawdziwy obraz wesela szlacheckiego, przedstawiająca staroruski zwyczaj i obrzęd kołacza czyli weselnego ciasta przygotowanego specjalnie na wesela oraz wszelkich związanych a nim wróżb i zwyczajów.
Inna zupełnie treściowo sielanką jest sielanka pod tytułem "Żeńcy", która ukazuje ciężką pracę chłopa na roli. Autor nie przedstawia tu już jednak charakterystycznego dla sielanki obrazu-snu ale zdecydowanie zmienia swa konwencję i daje nam obraz trudnego chłopskiego losu ludzi pracujących na roli. Zamiast beztroskich i radosnych pasterzy pokazuje nam trudny wiejski los na przykładzie ciężko pracujących w polu kobiet. One same narzekaj ans swoje niezwykle trudne położenie i niełatwy los. To przedstawienie trudnej pracy na roli jest niezwykle realne i porażająco prawdziwe. Poeta opisuje bowiem tragedię wiejskich społeczności, jakich pełno jest tak naprawdę na polskiej wsi.
Aby jeszcze mocniej podkreślić kontrast między mieszkańcami polskiej wsi tworzy postać pańskiego dozorcy - Starosty, który zostaje wyposażony przez autora z nieodłącznym symbolem swojej władzy a właściwie przemocy jakim jest - nahajka , służąca do "zachęcania" chłopów do pracy.
"On nad nami z maczugą pokrząkując chodzi"
"Albo nie widzisz bicza za pasem u niego?
Prędko nas nim namaca"
"Kwaśno patrzy, z nahajką się na nas gotuje"
Mikołaj Rej - zwany jest przez potomnych ojcem polskiej literatury. Jego wspaniała "Rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem" to wielka odsłona prawdziwego układu sił społecznych na polskiej wsi. Pan rozpoczyna "Rozprawę…" ostrą krytyką postępowania plebana, który niestety nie wykonuje swoich obowiązków w należyty sposób i pełen szacunku. Jego nauczanie jest często niepoprawne i nauki księdza są minimalne, ale łaje za to często. Pan obawia się, czy czasem dzięki temu postępowaniu wszyscy wraz z księdzem nie znajdą się na lewicy, to znaczy czy nie zostaną potępieni. Wójt jest oskarżony. Nie atakuje jeszcze tak naprawdę byle jakie. Podkreśla wielkie zainteresowanie księdza, tylko dziesięciną oraz wszelkimi sprawami dotyczącymi pieniędzy oraz ofiary otrzymywanej w czasie kolędy.
Rej ustami Pana krytykuje jeszcze wszelkiego rodzaju kapłańskie nadużycia dotyczące szczególnie handlowania odpustami które bardziej przypominają jarmarki niż pobożne nabożeństwa. Za otrzymane dobra doczesna takie jak kury, świnie, jaja, alkohol już można otrzymać odpust a nie za swoje dobre uczynki i za modlitwy.
Taki stan rzeczy jest oczywiście jak najbardziej godny potępienia i oskarżenia. Do rozmowy włącza się również Pleban, który poddaje krytyce wszelkie źle według niego działające urzędy świeckie. Twierdzi że tylko jeden na stu urzędników jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sędziowie bywają przekupni w wydawaniu swych wyroków bo potrzebne są im dodatkowe pieniądze i bez dodatkowego wynagrodzenia nie chcą wykonywać swych obowiązków. Obecne SA więc wszelkiego rodzaju łapówki i daniny, którymi wzbogaca się przeciętny sędzia, przyjmując prezenty i wynagrodzenia w postaci sarny, zajęcy, kur oraz lisów. Ksiądz poddaje również krytyce wszelkie bezowocne działania Sejmu nastawionego jednak i przede wszystkim na sprawy prywatne a nie dobro całego narodu. Do rozmowy włącza się Wójt i on z kolei przedstawi smutny los polskiego chłopa.
"Ksiądz Pana wini Pan Księdza, a nam prostym zewsząd nędza".
Okazuje się, że los chłopa jest najgorszy albowiem jest on oszukiwany i wykorzystywany przez wszystkich : Urzędników, Wójtów oraz Plebanów.
Chłopi zmuszani są do ciężkiej i niezwykle żmudnej pracy często ponad ludzkie siły. Obarczeni są wykonywanie trudnej pracy ponad obowiązującą dziesięcinę. Chłop poddaje krytyce zachowanie szlachty wobec niego takie jak podnoszenie czynszu oraz zwiększanie pańszczyzny. Podkreśla również straty, jakie są wynikiem hulaszczego sposobu życia szlachty życia ponad stan.
"Żywot człowieka poczciwego" to zbiór wszelkiego rodzaju wskazówek i drogowskazów w jaki sposób należy żyć na wsi, jaki przebieg powinno mieć pełne i wartościowe szlacheckie życie.
Młodość powinna być wypełniona doskonaleniem się w ćwiczeniach towarzyskich oraz zapoznaniem się z rzemiosłem wojskowym. Rej nie poleca jednak przesadnego zajmowania się nauką. Twierdzi bowiem, że gramatyka męczy ludzki umysł, a język można poznać i tak , bez wszelkich reguł i zasad. Szlachcic powinien być sprawiedliwy, roztropny, miłosierny oraz powinien zadbać o rozszerzanie wszelkich własnych korzyści materialnych. Celem jego powinien być również dobry i mądry ożenek taki który dalej będzie dobrze wpływał na rozwój powierzonego mu gospodarstwa. Rej dba o wszelkie wygody dla szlachcica, bo tylko takie życie jest życiem szczęśliwym i godnym każdego człowieka. Nie zajmuje się on już całą gospodarką narodową, ale bardziej interesuje go los chłopów, których jak twierdzi należy również traktować z odpowiednim szacunkiem.
Jan Kochanowski również przedstawia życie na pięknej polskiej wsi. W Czarnolesie właśnie powstawało wiele utworów opisujących piękno polskiej wsi .
"Na lipę" to fraszka opisująca wydawałoby się zwykłe polskie drzewo jakich pełno na polskich wsiach. Dla Kochanowskiego - poety jest to jednak drzewo niezwykłe. Trzeba tylko być dobrym obserwatorem i te wartości otaczającego świata chętnie odkryć. Miód, spokój - szept liści, tak potrzebny w upalne dni cień, wspaniały kojący nerwy śpiew ptaków - oto są wartości, jakimi przyroda hojnie obdarza człowieka.
Innym wspaniałym utworem będącym peanem na cześć polskiej wsi jest "Pieśń świętojańska o sobótce" -
Składa się ona ze wstępu i oraz 12 pieśni śpiewanych przez dziewczęta - panny. Utwór oparty jest na tradycjach pogańskich odprawianych na cześć Kupałdy. Jan z Czarnolasu przedstawia w ten sposób swój zachwyt nad wszelkimi ludowymi zwyczajami. Które są niezwykle barwnymi oraz mądrymi zwyczajami.
Wychwala uroki wiejskiego życia, spokój bliskość wszechogarniającej natury i raduje się otaczającym go pięknem. Mówi o miłości, o wspaniałej roli tańca w życiu człowieka tańcu i o śpiewie, który przynosi radość i zapomnienie.
Zachęca aby wszyscy ludzie brali z niego przykład i w przyrodzie szukali zapomnienia i oderwania się od wszelkich doczesnych trosk. Takie tez są ostatnie słowa panny, która w swej pieśni odkrywa przed czytelnikiem prawdę o wielkim szczęściu jakie płynie ze spokojnego wiejskiego bytowania. Praca chłopa jest spokojniejsza od niejednego zawodu jak choćby nawet marynarza, żołnierza czy pisarza. Zawody te narażone są na wiele niebezpieczeństw a wieś zapewnia spokojne i dostatnie życie.
Przedstaw jakie znasz rodzaje miłości w literaturze XVI i XVII wieku. Zrób to na podstawie utworów Kochanowskiego, Morsztyna oraz Sępa-Szarzyńskiego.
"Gdybym mówił językami ludzi i aniołów
A miłości bym nie miał
Stał bym się jak miedź brzęcząca
Albo cymbał brzmiący
Gdybym też miał dar przekonywania
I znał wszystkie tajemnice
I posiadał wszelką wiedzę
I wszelką możliwą wiarę
Tak iżbym góry przenosił
A miłości bym nie miał
Byłbym niczym
I gdybym rozdał na jałmużnę
Całą majętność moją
A ciało wystawił na spalenie
Lecz miłości bym nie miał
Nic bym, nie zyskał
Miłość cierpliwa jest
Łaskawa jest
Miłość nie zazdrości
Nie szuka poklasku
Nie unosi się pychą
Nie dopuszcza się bezwstydu
Nie szuka swego
Nie unosi się gniewem
Nie pamięta złego
Nie cieszy się z niesprawiedliwości
Lecz współweseli z prawdą
Wszystko znosi
Wszystkiemu wierzy
We wszystkim pokłada nadzieję
Miłość nigdy nie ustaje (...)
(...) Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość
Te trzy, a największa z nich jest miłość"
( List św. Pawła do Koryntian)
"Połóż mię jak pieczęć na twoim sercu
jak pieczęć na twoim ramieniu
bo jak śmierć potężna jest miłość
a zazdrość jej nieprzejednana jak Szeol
żar jej to żar ognia
płomień Pański
Wody wielkie nie zdołają ugasić miłości
nie zatopią jej rzeki
Jeśliby kto oddał za miłość całe bogactwo swego domu
pogardzą nim tylko"
"Pieśń nad pieśniami"
Miłość jest odwiecznym tematem literackim albowiem jest ona nieodłącznym czynnikiem każdego ludzkiego życia. Już literatura starożytna chętnie podejmowała ten piękny i wdzięczny temat. Na szczególna uwagę zasługuje według mnie, twórczość greckiej poetki Safony.
Zamieszkiwała ona wyspę Ledos, tam właśnie wokół niej skupiły się dziewczęta, które wychowywała i którymi się zajmowała. Wszystkie one szczególną miłością darzyły Afrodytę. Safona tworzyła poezję surową, niezwykle oszczędna w słowach oraz bez wszelkich upiększeń. Tematem jej poetyckich zainteresowań jest miłość, ale także wszelkie rodzinne uroczystości, pełne bólu rozstania z przyjaciółkami oraz ulotne chwile pięknej miłości.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska poetka dwudziestolecia międzywojennego chętnie i często zajmuje się tematem miłości. Właśnie Safonie poświęciła ona pierwszy cykl swoich wierszy pod tytułem "Róże dla Safony". Przedstawia tu nieszczęśliwą, trudną i zgorzkniałą miłość antycznej poetki.
"Już wtedy w Hitylenie jak i w całej Ledos
obca jasnym gajowym i nadmorskim bożkom
upadłaś Miłości pod ciężarem łez, bo
jak dziś byłaś słodko-gorzką"
Miłość w średniowieczu przede wszystkim odnosiła się do wielkiej miłości, jaka łączyła Boga i człowieka. Szczególny to bowiem rodzaj uczucia jakim Stwórca obdarza swe stworzenie oraz człowiek obdarza, odpowiada na Bożą miłość. Uosobieniem takiej miłości ofiarnej do Boga są święci i asceci, porzucający wszelkie doczesne rozkosze w imię piękniejszej i ważniejszej miłości do wielkiego i wspaniałego Boga. Z czasem jednak ta wspaniałe miłość wręcz idealna zostaje zastąpiona równie piękną i idealną miłością do kobiety - pięknej doskonałej i bezwzględnie czystej. W literaturze dworskiej pojawia się ideał kobiety damy serca średniowiecznego rycerza. Miłość taka bardzo często nie jest już jedynie platonicznym zafascynowaniem ale sięga również w głębokie obszary ludzkiej zmysłowości. Przedstawicielami takiego właśnie uniesienia są Tristan i Izolda oraz Abelard i Heloiza. Miłość ich bywa nieśmiertelna i wieczna, zdolna przetrzymać, wszelkie przeciwności losu.
Renesans przynosi ze sobą zupełnie inny obraz miłości. Tu miłość triumfuje, bo najważniejsze jest to aby korzystać z życia i aby je w pełni wykorzystywać i się nim radować we wszelkich możliwych przejawach tej radości. Znów poznamy wspaniałe pary idealnych kochanków : Beatrycze Dantego i Laura Petrarki.
Sonety do Beatrycze napisane przez Dantego, są wyrazem wielkiego uwielbienia jakim darzył on swa nieskazitelna wybrankę swego serca. To ona właśnie stanie się jego przewodnikiem po raju w "Boskiej komedii".
Petrarka również pisał też sonety, jego wybranka była Laura. Petrarka stworzył w swych utworach wspaniały literacki portret wielbionej kobiety i w niezwykły poetycki sposób opisał przepełniające go uczucie miłości.
Wspaniały i wieczny pozostanie już stworzony w renesansie właśnie portret nieśmiertelnych i nieszczęśliwych kochanków - Romea i Julii. Szekspir stworzy także inny nieszczęśliwy model zbrodniczej miłości która wydawałoby się być już miłością nie może. Myślę tu o miłości lady Makbet do władzy ale także do swego męża.
Miłość jest wielo aspektowa już w odniesieniu do przedmiotu jej uwielbienia. Może to być bowiem miłość człowieka do Boga jak w hymnie Jana Kochanowskiego "Czego chcesz od nas Panie" może to być miłość do kobiety, do poślubionej żony - tak jak można zaobserwować to w utworach Kochanowskiego, dla którego zona jest mu ogromna pomocą i wsparciem w codziennym życiu. Szczególnie przymioty wspaniałej zony opiewa Jan Czarnolasu w pieśni "Może kto ręką sławy dostać w boju".
Literatura opisuje również zmysłowe uniesienia do kochanki, pełne erotyzmu rozważania szczególnie we fraszkach. Takie fraszki jak "Raki", czy "Do dziewki" - są rozważaniami o ulotnym ale jakże przyjemnym uczuciu jakie zawładnąć może człowiekiem. Wszystko w życiu ma swój czas ale miłość jest wieczna i ponad czasowa i na nią jest zawsze czas i pora.
Kochanowski opisuje różnego rodzaju aspekty miłości: miłość do ojczyzny, do Boga, zachwyt otaczającym światem natura i wszechobecnym porządkiem i ładem, opisuje on również niezwykła w literaturze miłość do własnego niestety utraconego już dziecka. To ono właśnie i miłość do niego jest tematem trenów Jana Kochanowskiego wspaniałego ojca.
W dedykacji Jan Kochanowski napisze "wdzięcznej, niepospolitej dziecinie".
Miłość opisywana w poezji XVII wieku to bardzo często miłość metafizyczna tak jak ma to miejsce w twórczości Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, którego szczególnie zainteresował ten rodzaj nieustannej tęsknoty za Bogiem. Natomiast Andrzej Morsztyn - twórca erotyków, który nie poszukuje jakiś głębszych i wznioślejszych uczuć ale zamierza jedynie do zaspokojenia swojej wielkiej namiętności. Cierpienie miłosne nie daje mu rozkoszy. Morsztyn chce jedynie zachwycać swego czytelnika formą i bogactwem zastosowanych środków stylistycznych. Propaguje więc koncept - wyszukany i niezwykle oryginalny pomysł. I tak w sonecie "Do trupa" nieszczęśliwym kochankiem uczynił trupa a treść wiersza jest tu niezwykle uboga natomiast forma niezwykle bogata. Pojawia się tu bowiem sonet, hiperbolizacja, kontrast, metafora. Wszystko to sprawia, ze czytelnikowi wydaje się iż temat utworu jest niezwykle poważny.
Zastanów się na czym polega ponad czasowy charakter dramatów Williama Szekspira.
Twórczość Williama Szekspira bez zastanowienia można określić mianem wyjątkowej i wspaniałej. Nie uległ on obowiązującym modom wzorowania się na antyku i decydował się raczej na burzenie wszelkich nakazów zalecających twórcy pisanie według określonych i z góry ustalonych zasad. Szekspir zaprzestał więc przestrzegania jedności czasu, miejsca, akcji, dzięki czemu powstawały zupełnie nowe zaskakujące swą akcją i wielowątkowością utwory. Jego bohater też stawał się postacią niezwykłą i trudną do jednoznacznego i prostego określenia. Tematyka utworów jest ponad czasowa a więc wieczna podobnie jak i jego bohaterowie nieustannie uwikłani w dziwne i niespotykane sytuacje.
Wszystkie dzieła rozpoczynają się intrygą, która przywołuje natychmiast inną intrygę i tak wkoło aż wreszcie nastąpi zwrot akcji i rozwiązanie konfliktowej sytuacji. Tak jest w "Hamlecie", W "Romeo i Julii" i w wielu , wielu innych dramatach.
To namiętność stanowi główny temat dzieł Szekspira. To ona własnie bywa sprawcą wszelkich nieszczęść jakie spadają na człowieka, to ona popycha go do działań jakie staja się później przyczyna jego wielkiej tragedii czy wręcz nawet zguby. Doskonałym przykładem jest niewątpliwie "Makbet" w nim bowiem ukazana jest zmienność i wielkie zróżnicowanie ludzkiego umysłu i ludzkiej duszy szarpanej prze różnego rodzaju wielkie namiętności. Dramat przypomina ponad czasową prawdę o przemijaniu ideałów wartości doczesnych. Wszystko to zdaje się nas ostrzegać Szekspir jest marnością, ulotna namiętnością, która nie pilnowana może doprowadzić do własnej śmierci. Makbeta powie :
"Czyny przeciwne naturze rodzą przeciwny naturze niepokój".
Genialne i ponadczasowe jest również pytanie jakie zadał sobie główny bohater Hamlet pytając "być czy nie być…" pytanie wciąż pozostaje otwarte wciąż można zabierać głos i próbować dać na nie sensowna odpowiedź…
Człowiek jest tak skonstruowany że wciąż musi toczyć wewnętrzną walkę pomiędzy swą szlachetną naturą, a żądzami, które niezwykle często potrafią miotać człowiekiem i stawiać go w niezwykle trudnych sytuacjach. . taki los spotkał Makbeta czy Otella. Więc wciąż na nowo możemy pytać samych siebie "Być czy nie być?"
Oto jest pytanie…………….
Hamlet to niezwykły bohater pełen różnorodnych egzystencjonalnych pytań. Pełen młodzieńczej wiary w przyjaźń i miłość z biegiem czasu i wydarzeń niezwykle szybko zmienia swe dotychczasowe poglądy. Przestaje on wierzyć w wyznawane wcześniej wartości i coraz bardziej gubi się w otaczającym go świecie… stawia więc sobie na nowo pytania, które SA wyrazem bezradności i niemocy wobec otaczającej go rzeczywistości.
Problemy nad jakimi pochyla się Szekspir są zawsze aktualne o ponad czasowym charakterze. Ich uniwersalny charakter niewątpliwie związany jest z ponadczasowym charakterem spraw jakich dotyczą miłości nienawiści, wszelkich namiętności i żądzy oraz ludzkiej bezsilności a nawet strachu….
"Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego, a dramat antyczny
Rok 1578 przyniósł ze sobą ukazanie się drukiem wielkiej polskiej tragedii pod tytułem " Odprawa posłów greckich", wystawiona ona została już wcześniej uświetniając w ten sposób zaślubiny Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną. Jan Kochanowski podjął niezwykle trudne zadanie literackie aby napisać dramat o cechach tragedii antycznej. "Odprawa..." z jednej strony jest niewątpliwie dowodem na wielkie zainteresowanie Kochanowskiego antykiem i starożytnością, ale również jest dowodem jego wielkiej troski o los i dobro ojczyzny.
Przedstawienie greckiego problemu stanowi jedynie pretekst do ogólnych rozważań dotyczących koncepcji sprawowania władzy w państwie i roli jaka odgrywają w niej politycy i mężowie stanu.
Watek główny obecny w tragedii jest zaczerpnięty z "Iliady" Homera. Akcja toczy się w Troi , w królewskim domu Priama. Przebywa tam Helena porwana przez Parysa - Aleksandra. Greccy posłowie Menelaus oraz Ulisses żądają jej wydania ale niestety decyzją rad , która specjalnie w tym celu została zwołana postanowiono, że Helena pozostanie w Troi, posłowie więc odjeżdżają z niczym. Niedługo potem wybuchnie wojna, która przyniesie Troi zagładę. Prosta akcja utworu nie jest tu najważniejsza bo przywołany tu mit jest przecież wszystkim dobrze znany chodzi tu jednak bardziej o próbę odpowiedzi na pytanie po której stronie znajduje się racja i jedyna prawda. "Odprawa…" to dramat polityczny. To równocześnie dramat postaw moralnych. Przedstawia normy moralne i etyczne które powinny być przestrzegane bo tego wymaga porządek i ład społeczny. Mówi o prawach jakim koniecznie powinna poddać się jednostka, o powinnościach jakimi niekiedy musi kierować człowiek mając na względzie dobro ogółu.
Kochanowski w kunsztowny i bardzo oryginalny sposób potrafił skonstruować napięcie chociaż brak tutaj jest charakterystycznych dla antycznych dramatów katastrofy. Pojawia się tylko zapowiedź tej wielkiej zagłady jaka stanie się udziałem Troi w widzeniu Kasandry niezwykle tragicznej postaci, której i tak nikt nie wierzy i nie traktuje poważnie i serio.
Ciekawy jest styl dramatu dialogi SA krótkie bardzo często tylko jednowersowe repliki , wypowiadane w błyskawicznym tempie. Często pojawiają się tu aforyzmy oraz sentencje. Kochanowski stosuje tu wzniosły styl szczególnie jest on widoczny w słynnej pieśni chóru "Wy którzy Pospolitą Rzeczą władacie…. Oraz proroctwo Kasandry pełne wzniosłego patosu.
Akcję stanowi pięć epizodów, poprzedzonych prologiem i zakończonych epilogiem. W prologu Antenor wielki patriota przedstawia pokrótce sytuację w jakiej znaleźli się bohaterowie tego utworu. Przedstawia on postać Parysa jego intrygi oraz charakterystyczne cechy jego charakteru. Część II, to rozmowa Heleny z Panią Starą, która jest przygotowaniem do epizodu III, przepełnionego obradami rady, która ma podjąć decyzję jaka odpowiedź powinno się dać greckim posłom. Postanowienie zatrzymania Heleny w Troi nie jest wola wszystkich uczestników rady, jest zarazem pogwałceniem ich poglądów etycznych i moralnych.
Zawiedzeni mężowie stanu SA przekonani że takie postawienie sprawy wobec greckich posłów nie przyniesie państwu niczego dobrego ani tym bardziej korzystnego. Taka jest treść epizod IV, w którym to padna słynne słowa o "nierządnym królestwie i zginienia bliskim"; ta wypowiedź Ulissesa jest zapowiedzią groźby jaka skierowana jest pod adresem Troi. Rozmowa Antenora z Priamem, przedzielona proroctwem wieszczki Kasandry, jest zapowiedzią wielkiej tragedii dla Troi, która będzie następstwem podjętej decyzji.
Bohaterem "Odprawy .." jest zbiorowość trojańska, o polskim kolorycie bo wspomniana już wcześniej Rada Trojańska swym zachowaniem przypomina polski sejm. Kryzys jednostki moralny i etyczny jest początkiem wielkiego kryzysu w jakim pogrąży się państwo polskie. Aleksander jest tu niewątpliwie uosobieniem prywaty egoizmu oraz jakiejś wielkiej lecz niezrozumiałej pasji, która nim bezgranicznie owładnęła. Król Priam natomiast jest niedołężnym władcą zupełnie nie zdolnym do podjęcia własnej autonomicznej decyzji. Antenor natomiast jest jedyna pozytywną postacią, która wygłasza jedynie słuszne i mądre życiowe prawdy i przekonania.
Konstrukcja dramatu jest nawiązaniem do tradycji tragedii klasycznej. Jest to widoczne w wyborze tematu oraz w dokonaniu wyboru tematu w trójjedności kompozycji a także podziale na episodia, czyli coś w rodzaju aktów, a także wprowadzeniu do dramatu chóru. Poeta stosuje podniosły styl, oraz stara się naśladować starożytne wzory wersyfikacyjne i wprowadza w III pieśni chóru biały czyli bezrymowy wiersz.
W sławnej wypowiedzi chóru "o białoskrzydła morska pławaczko… Kochanowski mistrzowsko imituje antyczny wiersz iloczasowy, co stanowi niezwykłe nowatorstwo w poezji polskiej.
Podobieństwa:
"Odprawa" to dramat antyczny zaczerpniętym z "Iliady". Udało się Kochanowskiemu zachować czystość gatunku. Zastosował on podniosły styl a akcja związana jest z ważnymi wydarzeniami ma miejsce na dworze królewskim. Występuje na scenie ograniczona ilość aktorów. Dokonał podział sztuki na epejsodia i stasimony. Konstrukcja utworu jak w tragedii antycznej: prolog to wygłoszony przez Antenora monolog poświęcony sytuacji Troi - w sprawie porwanej Heleny w Troi zjawiają się greccy posłowie; Aleksander gromadzi wokół siebie swoich zwolenników, podarowuje im prezenty; zawiązanie akcji związane jest z pojawieniem się na scenie greckich posłów; punkt kulminacyjny to decyzja Rady Trojańskiej o pozostawieniu w Troi pięknej Heleny; katastrofa to wróżba Kasandry oraz przyprowadzenie przez rotmistrza greckiego jeńca.
Jedność czasu akcja zaczyna się rano, a kończy wieczorem; jedność miejsca akcja toczy się w całości przed zamkiem Priama), jedność akcji akcja to przede wszystkim odprawa greckich posłów
Różnice : Kochanowski poszerzył jedność akcji - stało się to za sprawą słów Antenora, który namawiał do aby stawić wrogom czoła i wyjść im naprzeciw. Utwór nie jest czysta tragedią brak jest katastrofy Kochanowskie zastąpił ją jedynie - zapowiedzią klęski .
Bohaterowie nie SA przez autora postawieni w takiej sytuacji z której nie ma wyjścia dlatego, że Aleksander w każdej chwili może oddać Helenę, a posłowie greccy mogą podjąć zupełnie inną decyzję.
Brak tu fatum - bo to właściwie sami ludzie decydują o swoim losie.
Ostatnia scena przynosi ze sobą pojawienie się 4 aktora.
Kochanowski dokonuje zmiany mitu - Helena tęskni za swoim mężem w Iliadzie zakochuje się w Parysie.
Kochanowski używa nazw mitologicznych rzymskich zamiast Afrodyta mówi Wenus.
Zastosował szereg anachronizmów;
=Kochanowski nie jest do końca konsekwentny pisze o chrześcijańskim Bogu, o Rzeczpospolitej,
Przedstaw praktyczne zastosowanie filozofii Jana Kochanowskiego oraz podaj jej źródła
Kochanowski czerpie z filozofii starożytnej, doskonale zapoznał się on z wszelkimi teoriami filozoficznymi Platona, Arystotelesa, Epikura, Horacego, Seneki oraz stoików.
Filozofia jest obecna na różne sposoby w utworach Kochanowskiego bo czasami jest to nazwisko mędrca przywołane jako wzór do przedstawiony do naśladowania, a innym razem przedstawia autor poglądy z którymi w danym momencie albo się zgadza albo właśnie z nimi polemizuje. Taka sytuacja jest obecna w Trenach. Poeta uwielbiał Sokratesa. Był to dla niego mędrzec, o przekonaniach które bliskie być powinny każdemu myślącemu człowiekowi. Często przywoływał swoich utworach jego sentencje i złote myśli jako wzór do naśladowania. W okresie młodzieńczym Kochanowski rozmiłowany był w filozofii stoickiej. Można to zobaczyć szczególnie w takich pieśniach jak: "Nie wierz Fortunie, co siedzisz wysoko", "Chcemy sobie być radzi", "Serce roście", "Nie masz, nie masz wątpliwości", "Zuzanna", "Wykład cnoty".
W pieśniach największym i nieocenionym skarbem każdego człowieka powinna była być cnota. Bo jak pisał Kochanowski w pieśni XII z "Księg wtórych" "
...cnota jest tak bogata (...) ani się też ogląda na ludzkie nagrody. Sama ona nagrodą i płacą jest sobie"
Kochanowski twierdził bowiem powołując się na starożytną mądrość greckich mędrców, ze cnota jest wartością i jako taka nie podlega żadnym okolicznościom zewnętrznym, ani wszelkim dobrom materialnym, jest samowystarczalna, i stanowi podstawę do boskiego wynagradzania
"Cnota skarb wieczny, cnota klejnot drogi"
W twórczości Kochanowskiego często obecny jest motyw zmiennej Fortuny:
"Nie wierz Fortunie, co siedzisz wysoko
Bo to kapryśna pani z przyrodzenia
Często więc rada sprawy swe odmienia.
Nie ufaj w złoto i żadne pokłady,
Każdej godziny obawiaj się zdrady.
Fortuna co da, to zasię wziąć może,
A u niej żadna dawność nie pomoże."
Pojęcie to bywa rozumiane na kilka sposobów najczęściej jednak autor łączy je z posiadanymi korzyściami materialnymi. Ważne więc aby kiedy dopisuje szczęście umieć niego korzystać a kiedy fortuna odwraca swój los zachować stoicki sposób oraz jak radzi Cyceron zachować równowagę umysłu i ciała we wszelkich chwilach szczęścia i nieszczęścia:
"Stateczny umysł pamiętaj zachować
Jeżli cię pocznie nieszczęście frasować.
Także i w góry nie radzę wylatać,
Kiedy się szczęście z tobą imie bratać."
W innym utworze poeta pisze: "Lecz na szczęście wszelakie serce ma być jednakie".
Tak przygotowany człowiek w każdej sytuacji potrafi zachować spokój i równowagę swego ducha. Ufność swą trzeba bowiem oprzeć na religii szczególnym zaufaniu w boską miłość i Jego opiekę.
"Siła Bóg może wywrócić w godzinie,
Kto mu ufa nie zaginie."
oraz należy mieć zawsze wielka nadzieję, że Los zmieni się i szczęśliwe chwile znów stana się naszym udziałem.
"Nie porzucaj nadzieje jakoś się kolwiek dzieje
Bo nie już słońce ostatnie zachodzi
A po złej chwili piękny dzień nadchodzi."
"Sam Bóg wie przyszłe rzeczy
A śmieje się z nieba,
Kiedy człowiek troszcze
Więcej, niźli trzeba."
Człowiek powinien swoje możliwości tak kształtować swoje Zycie aby było ono w pełni zrealizowane. Reszta musi stać się pełnym zaufaniem do Pana Boga, który kocha człowieka i pomoże mu realizować swe powołanie i będzie go prowadzić jedynie ważną i prawdziwa , bezpieczną drogą.
Czyste sumienie koniecznie jest potrzebne do tego aby mieć w sobie prawdziwa i niczym niezmąconą radość człowieka o czystym sercu i czystych intencjach. To wszystko jest warunkiem "wesela prawego".
Oraz "szczęścia statecznego". Bo z tym przeświadczeniem wiąże się nierozerwalnie "uczciwa chudoba" i "uczciwe pożywienie".
Ważnym atrybutem szczęśliwego ludzkiego życia jest zdrowie, ludzka życzliwość przykładem SA fraszki
"Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie".
Poeta kocha i afirmuje życie - zbliża go to do poglądów samego Epikura. Wprowadza jednak pewną modyfikację filozofii stoickiej albowiem brak u niego pojęcia "apathei", co nieustannie pozwala mu się radować życiem, dobrym winem, wspaniałym tańcem, radosną muzyką o czym możemy przeczytać w pieśniach "Dzbanie mój pisany", "Miło szaleć".
Często Kochanowski podkreśla jednak potrzebny w życiu każdego człowieka umiar i zasadę zachowywania zawsze zasady złotego środka. Życie powinno być cnotliwe, szczęśliwe i najpełniej można to zrealizować przebywając na wsi tak oto pisze poeta o tym w "Pieśni świętojańskiej o Sobótce" :
"Wsi spokojna, wsi wesoła,
Który głos twej chwale zdoła?
Kto twe czasy, kto pożytki
Może wspomnieć za raz wszytki?"
Zmiana wszelkich życiowych koncepcji dokonuje się po śmierci najukochańszego dziecka Urszulki. Co raz częściej o zmienności Fortuny, o zdolności do przezywania tak wielkiej tragedii o sposobach radzenia sobie nieszczęściem o dramatycznych przeżyciach dowiadujemy się z trenów, z opisanych tam doświadczeń.
To właśnie w nich dokonuje się wielka polemika z całą dotychczasową koncepcja poety na życie i wszelkie dary losu. W trenach więc rozpocznie poeta swa polemikę ze stoikami i Cyceronem. Bo jak odkrywa człowiek "człowiek nie kamień", a tren XIX ogłosi pogląd że "ludzkie przygody, ludzkie noś".
Poezja i poeta w utworach Jana Kochanowskiego
Jan Kochanowski powie:
"Tym żeś mi serca dodał żem się rymy swymi,
ważył zetrzeć z poety co znakomitszemi /
I wdarłem się na skałę pięknej Kaliopy /
Gdzie dotychczas nie było śladu polskiej stopy".
Na skałę Kaliopy wszedł oczywiście Jan Kochanowski, bo to jego wielki ślad twórczych dokonań, a jednocześnie to polskie osiągnięcie w tworzeniu się polskiej poezji i literatury narodowej. Miał te świadomość Jan Kochanowski że poprzez swoja twórczość rozsławia państwo polskie wśród innych narodów.
Wiedział, ze wśród polskich poetów nie ma mu równych ani pomysłem artystycznym ani kunsztem powstającego słowa. Bardzo pragnął nieśmiertelnej sławy, która nigdy nie przemija i daje ponadczasową pamięć o człowieku, poecie jako twórcy ale jako o człowieku w ogóle.
Sam o sobie pisał jestem "Niezwykłym i nieleda piórem opatrzony". Głęboko wierzył, ze i on śmiało może powtórzyć za Horacym "Non omnis morial", i tak pisał do swego przyjaciela : "Mój Myszkowski nie umrę". Poeta głęboko wierzy że pamięć o nim oraz jego sława trwać będą nieprzerwanie przez wiele następnych lat i nigdy już nie pójdzie jego ogromny twórczy trud w zapomnienie.
Ma nadzieję że to co napisał ma charakter ponad czasowy i jest ponad wszelkie podziały geograficzne dotrze bowiem do najdalszych zakątków świata. Pisze więc
"O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie, /
(...) /Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan mnie poznają".
Podobnie myśli kiedy pisze w poemacie "Muza":
"I dawno to opatrzył syn pięknej Latwy,
że popiół z mej kości nie będzie wzgardzony".
Niezwykły i piękny jest motyw porównania poety jego poezji do ptaka i jego lotu , całe Zycie twórcze można więc porównać do lotu ptaka:
"Kto mi dał skrzydła, kto mnie odział pióry,
/ I tak wysoko postawił, że z góry wszystek świat widzę, /
A sam jako trzeba, tyka się nieba".
Przebywanie przestrzeni, unoszenie się w górze latanie to stan charakterystyczny dla poezji i poety. W tych bowiem działaniach poezji ukryty jest boski pierwiastek ponad czasowy i lotny, wzniosły. Nie jest jak przeciętny śmiertelnik wyposażony jest bowiem w o wiele większa wrażliwość na otaczający go świat piękno przyrody, jej ład i porządek. Dostrzega takie rzeczy i o takich pisze, które nie maja znaczenia dla przeciętnego zjadacza chleba.
Słynny wiersz: "Pamiątka Tęczyńskiemu" poświęcony jest właśnie tej wyjątkowej roli poety i poezji. Bohaterem utworu jest sława tytułowego bohatera, Kochanowski uczynił go właśnie poprzez swój wiersz wiecznym i nieśmiertelnym, daje potomnym obraz człowieka wielce godnego i ogromnie zacnego.
Opowiada o wielkiej sławie Tęczyńskiego ale również wspomina swoja "skromną" osobę podkreślając swa rolę jako poety i rolę swoich utworów. Wielkim symbolem poezji Jana Kochanowskiego staje się lutnia i wspomniany już wcześniej ptak łabędź który w czasach renesansu był świętym ptakiem, symbolizującym wieczność, sławę i nieśmiertelność.
Wszystko czym się zajmował Kochanowski jako poeta bliskie było Kochanowskiemu człowiekowi. Radował się on wszelkimi przejawami ludzkiego życia wyszukując w nim wszystko to co mogło sprawić że było ono lepsze i o wiele bardziej wartościowe. Kochanowski opiewał piękny świat, często fascynujących ludzi sprawiał swym czytelnikom wiele radości wyszukując takie postawy życiowe, które śmieszyły go i pragnął się tę obserwacja dzielić z innym. Głosił zasadę pisania o takich rzeczach, które bliskie są codziennemu życiu każdego człowieka. Wprowadzał codzienność do swoich utworów lirycznych, twierdził, że literatura ma prawo do wieloaspektowego podejmowania różnych tematów, stosując zasadę Terencjusza : "Nic co ludzkie nie jest mi obce". Kochanowski wiedział, ze jest wybranym, wrażliwszym człowiekiem poetą - jednostką bogatszą od innych osób. Te same sytuacje doświadczenia SA dla niego źródłem zupełnie innych głębszych przeżyć.
Ważniejsze są choćby nawet przeżycia duchowe, które w jego przypadku są niezwykle ważne. Twórczość wielki dany ale przecież i zadany przez Stwórcę dar stawia go ponad innymi ludźmi, poeta sam musi od siebie więcej wymagać i więcej od siebie oczekiwać.
Dar tworzenia jest swoistego rodzaju piętnem, które często sprawia że poeta jest po prostu po ludzku samotny i niezrozumiany przez innych współczesnych mu ludzi. To właśnie jego szczególna wrażliwość jest przyczyną zupełnie innego postrzegania otaczającego go świata i otaczających go ludzi. Kochanowski pisze o tym w utworze "Sobie śpiewam a muzą":
"Bo kto jest na ziemi kto by serce chciał ucieszyć pieśniami memi".
Jest więc w każdym poecie element boskości, kreatywności szczególnego rodzaju .
Bóg i natura w twórczości Jana Kochanowskiego
Kochanowski pozostał katolikiem, aż do końca swego życia ale obecne SA jednak jego zainteresowania protestantyzmem, co nie może przecież nikogo dziwić. Studia w Królewcu, uniwersytecie, który stał się ośrodkiem myśli luterańskiej musiały wpływać na jego zainteresowanie tą wszechobecna w tamtych czasach tematyką , wszak to przecież czasy reformacji. Jego protektorem stał się książę pruski Albrecht, który pomógł mu w znaczny sposób w tym aby Kochanowski bez przeszkód ukończył wymarzone studia.
Protestanci dokonywali jak się okazuje szeregu prób pozyskania dla nowej religii tak fascynującej osobowości. Kochanowski pozostał jednak wierny swemu wyznaniu co nie znaczy że nie interesował się innymi wyznaniami. Darzył on swoja sympatia niektóre myśli reformatorskie. Najpiękniejszym religijnym utworem opisującym piękno i dobro wszechmogącego Boga jest hymn: "Czego chcesz od nas Panie?"
W twórczości Kochanowskiego nie ma zbyt mocno poruszany religijnych problemów. Raczej SA to modlitwy o uniwersalnym charakterze i wydźwięku. Brak tu jednak charakterystycznego dla katolicyzmu obrazu Matki Boskiej czy postaci świętych. Wszystkie religijne utwory maja charakter uniwersalny i bezwyznaniowy. Dwa najbardziej znane i charakterystyczne "Oko śmiertelne Boga nie widziało" i "Czego chcesz od nas Panie" maja charakter uniwersalny i ponad czasowy i SA modlitwa jaką człowiek po prostu zanosi do Boga. Interesujący jest jednak pochodzący z wczesnego okresu twórczości poemat pod tytułem "Zuzanna" przedstawiający znany wszystkim wątek biblijny. Kochanowski chwali tu w szczególny sposób boską opatrzność, która nieustannie czuwa nad każdym człowiekiem. Jest to również wielka pochwała cnoty, która powinna być zachowywana i strzeżona przez każdego człowieka w sposób szczególny i jedyny.
Bóg jest wielkim i wspaniałym Stwórcą ciągle obecnym w swoich stworzeniach w sposób niezwykle jednak delikatny i subtelny. Tylko człowiek o czystym sercu jest w stanie dostrzec Jego obecność w świecie i zachwycić się Jego doskonałymi dziełami.
W pieśni "Czego chcesz od nas Panie Bóg nie jest określony według jakiejś doktryny, katolickiej czy jakiejkolwiek innej. Jest On Kimś kogo nie da się zamknąć w jakieś formuły i definicje. Wymyka się z jakiegokolwiek sposobu zdefiniowania Jego Osoby i charakteru. Kochanowski powie więc: "Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie."
Bóg nie chce i nie potrzebuje darów od człowieka sam bowiem jest dawcą wszelkich dóbr ziemskich .
Krytyka literacka dostrzega w tych poglądach przekonanie starożytnych, którzy tak jak Cyceron uważali, że "Mechanizmem świata kieruje artysta stwórca, który zarazem istnieje w swych doskonałych dziełach i przejawia się przez ich byt".
Hymn jest pochwałą doskonałym tego przykładem niewidzialny Bóg daje się poznać człowiekowi poprzez swoje dzieła, poprzez otaczający człowieka świat, on to bowiem jest poematem o sztuce, o Bogu Artyście i Jego nieskończenie doskonałym dziele. Artystą jest Bóg rozumiany jako Deus-faber czyli po prostu rzemieślnik. Świat jaki został przez Boga stworzony urzeka swoim pięknem a właśnie to piękno sprawia, że wszystko nabiera nowego blasku i kształtu.
Poeta zastanawia się również nad analogią między powtarzającymi się cyklicznie porami roku a losem każdego żyjącego człowieka. Taka jest właśnie tematyka utworów: "Serce roście", "Nie porzucaj nadzieje". Jedyna róznicą niestety zdecydowaną i często determinującą ludzkie losy jest nieuchronność śmierci i wielka niewiadoma co z człowiekiem dzieje się później jak wygląda dalsze jego życie. Naturalna cykliczność zwiazana być może jedynie z odradzaniem się życia w przyrodzie, która uczy człowieka takiego ciągle na nowo podejmowanego wysiłku odradzania się ciągle i nieustająco na nowo. Tak jak pory roku zmienne są i czasowe tak wygląda również ludzkie życie pełne niespodzianek i nieustannych zmian. Człowiek musi wykształcić w sobie zdolność do przystosowywania i akceptowania tych zmian. Tylko wtedy prowadzić będzie prawdziwie szczęśliwe i pełne życie.
W utworach Kochanowskiego, a szczególnie zaś w pieśniach, wiele miejsca poświęca on tematyce Boskiej Opatrzności, która nieustająco czuwa nad człowiekiem i jego losem. Dużo miejsca zajmuje tez omówienie stosunków jakie łączą człowieka ze swoim Stwórcą. Relacje te przepełnione są wielka miłością Boga do swego najdoskonalszego stworzenia. Wszystko czego dobry Bóg oczekuje od swego stworzenia to bezgraniczne zaufanie w Boskie wszechogarniające człowieka miłosierdzie, miłosierdzie, które potrafi wszystko człowiekowi wybaczyć i darować. Ten przymiot boski staje się dla zagubionego w świecie człowieka jedyna nadzieją i jedyną warta zachodu i wysiłku życiową misją.
Pieśń IX ,kięga s1: "Prózno ma mieć na pieczy
śmiertelne wietrzne rzeczy"
Pieśń XIV ,księga 1: "Przypadków dalszych żaden z nas nie zgadnie
I prózno myśleć o tym
Co z nami będzie potym
W godzinie Bóg wywróci wszystko."
Pieśń IX ,księga 2: "Siła Bóg może wywrócić w godzinie,
A kto mu kolwiek ufa nie zginie"
Boskie miłosierdzie jest nierozerwalnie związane z boska sprawiedliwością Ład moralny i boska opatrzność często pojawiają się w wierszach Kochanowskiego podejmujących temat boskiej sprawiedliwości, która nie jest jednak porównywalna ze sprawiedliwością jaka znana jest ułomnemu człowiekowi.
Bóg kieruje się na szczęście zupełnie innymi zasadami niż człowiek, On spogląda w ludzkie serca i widzi je w prawdzie tylko On jeden potrafi zobaczyć człowieka takim jakim jest on naprawdę bez wszelkich przyjmowanych póz i masek, dzięki temu tylko Bóg wie jakimi jesteśmy ludźmi i co albo kto jest dla nas na prawdę i prawdziwi ważny.
Oto wypowiedź Heleny bohaterki "Odprawy posłów greckich" mówi ona :
"Przebóg, więcej złego na tym świecie niż dobrego",
To prawda ale Boża sprawiedliwość zdecydowanie różni się od ludzkiej Bóg ma do dyspozycji całą wieczność człowiek jedynie ograniczone tu i teraz. Człowiek widzi tylko pozornie Bóg widzi w całości człowie tego wszystkie nie potrafi objąć swym skromnym rozumem. Dlatego też pomimo jawnych przejawów doczesnej niesprawiedliwości trzeba mieć nadzieję w wielka Boską sprawiedliwość, która kiedyś wszystko człowiekowi wyjaśni. Bóg bowiem jak pisze i przekonuje nas Jan Kochanowski "Bóg nierychliwy, ale sprawiedliwy".
