1. RAMY CZASOWE

Jak zawsze w przypadku epok ramy czasowe są tylko umowne i wyznaczają ogólne tendencje rozwoju, który nie przebiega skokowo, ale płynnie przechodząc od jednych trendów do kolejnych. Renesans zaczął się we Włoszech, gdzie ideały odrodzenia ujawniały się już na przełomie XII i XIV wieku, a poczęły zanikać już od początku XVI stulecia.

Do Europy dotarły renesansowe prądy nieco później, datuje się to na wiek piętnasty. Koniec renesansu przypada na wiek XVI.

  1. CHARAKTERYSTYCZNE ZJAWISKA DOBY ODRODZENIA
    1. wydarzenia historyczne

wiek XV i XVI obfitowały w wiele wydarzeń, które zaważyły na całokształcie przemian renesansowych, do najważniejszych, poprzedzających jeszcze samą epokę można zaliczyć krucjaty, które mimowolnie przyczyniły się do wzrostu znaczenia mieszczaństwa włoskiego i stworzyły podatny grunt rozwoju nowych idei. Kolejną seria wydarzeń były morskie wyprawy podejmowane głównie przez Portugalię, wzdłuż wybrzeży Afryki, uwieńczone odkryciem morskiego szlaku, wiodącego do Indii, co znacznie ożywiło stosunki handlowe o raz przez Hiszpanie, która umożliwiając wyprawę Kolumba przyczyniła się do odkrycia nowego kontynentu.

Oblicze literatury zmieniło się zasadniczo dzięki wynalazkowi Gutenberga, który upowszechnił słowo pisane, pozwoliło to znacznie szerszym masom społeczeństwa uczestniczyć w życiu kulturalnym.

Ogłoszenie kopernikańskiej teorii heliocentrycznej zmieniło sposób myślenia o świecie i dokonało przewrotu w nauce.

  1. Religijne przemiany

Kościół po latach dominacji tracił swe wpływy. Hierarchia kościelna przypominała świecką instytucję, nastawioną na zyski materialne. Demoralizacja duchownych i jawna rozpusta i chciwość odwracały ludzi od wiary. Potrzeba reformy kościół narastała w efekcie odprowadziła do rozłamu i powstania nowych wyznań: luteranizmu, kalwinizmu, anglikanizmu, arianizmu i innych, które nie odegrały większej roli. Choć poszczególne wyznania reformowane różnią się miedzy sobą przyświecające im idee były podobnie. Do dziś istnieją luteranie i kalwiniści, którzy oderwali się od kościoła katolickiego, nie uznają wiec zwierzchnictwa papieża. Właściwie w ogóle nie posiadają struktury władzy kościelnej, pozostawiając prawo decydowania o sprawach gmin wiernym. Najważniejszym punktem reformy było odrzucenie wszystkiego tego , co narosło wokół chrześcijaństwa przez wieki i zatraciło jego ideę. Reformatorzy głosili potrzebę powrotu do źródeł wiary, czyli do Pisma Świętego. Odrzucili wiec kult świętych, większość sakramentów (uznają chrzest i komunię), tworzenie wizerunków Boga, sprzedaż odpustów, czy odprawianie nabożeństw w intencji zmarłych. Nieco inny, mniej ideowy przebieg miał reformacja w Anglii, gdzie król poróżniony z papieżem, który nie chciał mu udzielić rozwodu, zerwał z nim stosunki i sam ogłosił się głowa kościoła. Ślub katolicki stał się nieważny, król poślubił Annę Boelyn, którą potem kazał ściąć, ale to już inna historia...

  1. Tendencje rozwojowe.

Wydarzenia historyczne, przeobrażenia religijne i zmiany światopoglądowe wpływały na siebie nawzajem. W wyniku tej interakcji zrodziły się prądy umysłowe epoki. Dominował humanizm czyli zainteresowanie człowiekiem. Słowa Terencusza : "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce", przyświecały renesansowym twórcom w poszukiwaniu i opracowywaniu tematów swych dzieł. Człowiek stanął na piedestale sztuki jako jej twórca i dumny przedmiot.

"O POPRAWIE RZECZY POSPOLITEJ" ANDRZEJA FRYCZA-MODRZEWSKIEGO

dzieło "O poprawie..." jest przykładem zainteresowania literatury sprawami społecznymi i politycznymi. Pisarz jest obserwatorem rzeczywistości, w której żyje, dostrzega jej wady i szuka dróg naprawy. Jest to pismo z gatunku publicystyki, ponieważ zajmuje się sprawami publicznymi, piętnuje złe obyczaje i postuluje sposoby naprawy.

KSIĘGA I [o obyczajach]

Pierwsza księga dzieła Modrzewskiego to rozważania o cnocie, czyli o rozumie i uczciwości, są to niezbędne cechy, jakie powinien posiadać każdy, a szczególne ludzie sprawujący władze, by w kraju panował dobrobyt i sprawiedliwość. Modrzewski jest pisarzem humanistycznym, postuluje rozum, a wiec wykształcenie, wiedze i rozsadek, który powinien kierować działaniem każdego człowieka. Humanistyczna idea wylania się z jego przekonania o równości wszystkich ludzi. Są tu też całkiem praktyczne postulaty zmian, dotyczące na przykład zmieszenia eksportu zboża, ponieważ w kraju ludzie głodują, a żywność jest wywożona za granicę. Głód, nędza, żebractwo to są poprawy które gnębią Modrzewskiego, uważa, ze państwo powinno pomóc potrzebującym , zakładając przytułki i udzielając i m schronienia.

KSIĘGA II

Rozważania autor koncentrują się na niesprawiedliwości prawnej, gdzie za to samo przestępstwo inaczej karze się plebejuszy a inaczej szlachtę. Przywołuje nawet przykład, opowiada krótką historyjkę, jak to doszło do pobicia szlachcica, w którym brakli udział szlachcic i plebejusz, ofiara w wyniku napadu zmarła. Choć wina oskarżonych była taka sama plebejusz został ścięty, szlachcic wywinął się i nie poniósł kary. Jest to okazja do rozważenia kwestii nierówności, Modrzewski jest zwolennikiem równości wszystkich obywateli wobec prawa, zbrodnia powinna być sądzona tak samo, niezależnie od tego, z jakiej warstwy społecznej wywodzi się oskarżony.

Obok równości rozważa tez zasadność kary sieci. Uważa, ze zastąpienie jej grzywna ma wiele zalet, między innymi te, ze rodzina zmarłego będzie miał z ukarania sprawcy jakąś korzyść. Podczas gdy zabicie sprawcy przynosi tylko szkodę Rzeczpospolitej, która już straciła jednego obywatela, a teraz ma stracić kolejnego, miast uzyskać od niego rekompensatę.

KSIĘGA IV

Tu pisarz zawarł krytykę duchowieństwa, był to jeden z głosów nawołujących wówczas do reformy kościoła. Modrzewski pisze o chciwości księży, którzy dbają tylko o własną wygodę, handlują odpustami i relikwiami, ściągają wysokie daniny, by żyć w dostatku, zabiegają tylko o spray doczesne, z zaniedbują duchowe. Interesuje ich pieniądz i władza, a los wiernych i ich własnego zbawienia jest im obojętny. Dają zły przykład i demoralizują innych.

KSIĘGA V

Podkreśla wagę wykształcenia i krytykuje ludzi, którzy do niego nie dążą. Dobrowolnie pozbawiają się mądrości i rozwoju. Rzeczpospolita potrzebuje wykształconych i światłych obywateli. Wiele osób niesłusznie krytykuje nauczycieli, a sami nie uczą się niczego i nie posyłają dzieci do szkół. Szlachta wydaje pieniądze na mało warte zbytki, zabawy, stroje, przyjemności, a skąpi na własną edukację. Modrzewski wysuwa też ważny postulat świeckiego nauczania, edukacja nie może spoczywać w rękach duchowieństwa, szkoły powinny być świeckie.

TRWÓRCZOŚĆ JANA KOCHANOWSKIEGO

  • Fraszki

"O Kapelanie"

utwór przedstawia zabawna scenę, kiedy to kapelan spóźnia się na nabożeństwo, królowa robi mu z tego powodu wymówki. Tłumacząc się ksiądz, twierdzi, ze nie mógł zaspać, ponieważ w ogóle nie kładł się spać. Dla czytelnika jest jasne, że ów kapelan, jeśli istotnie nie położył się spać, to tylko dlatego, że cała noc balował. Jest to satyra na rozpustę duchownych, ich słoności do rozrywek, które odciągają ich od spraw duchowych. Tytułowy Kapelan zaniedbał nabożeństwo, ponieważ nie mógł zdążyć po nocnej hulance.

"O Kaznodzieji"

fraszka o podobnie antyklerykalnej wymowie, autor krytykuje kaznodziejów, którzy grzmią z ambony do swoich wiernych, nawołując ich do poprawy i pokuty, podczas gdy sami nie stosują się do tych zaleceń. Zamiast dawać przykład, tylko pouczają.

"O Doktorze Hiszpanie"

to z kolei satyra na środowisko dworskie. Przedstawiona tu anegdota mówi o niejakim Rozjuszu, prawniku królewskim, który chcąc uniknąć kaca i zmęczenia, postanowił się wymknąć z balującego towarzystwa. Kompani od kielicha zauważyli jego nieobecność i ruszyli do jego sypialni. Ponieważ doktor Hiszpan nie chciał ich wpuścić, wyłamali drzwi ("doktor nie puścił, ale drzwi puściły"). Towarzysze zmusili niechętnego do picia, następnego ranka doktor budzi się z przykra refleksją: "Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany".

"O żywocie ludzkim"

jest to fraszka o tematyce refleksyjno - filozoficznej, dotyczy rozważań na temat ludzkiego życia, które jest nietrwałe, szybko przemija. Człowiek nie może tego zmienić, tak jak nie może walczyć z wyrkami fortuny. Utwór jest utrzymany w tonie filozofii stoickiej, nakazuje pogodzenie się z losem, pokorę i wytrwałość.

"Na lipę"

to z kolei utwór z cyklu czarnoleskiego, przedstawia sielankę wiejskiego życia. Podmiot liryczny duma nad pięknem świata, nad dziełem przyrody. Wartością jest tu odpoczynek na łonie natury, który daje ukojenie duszy. Mamy tu do czynienia z motywem arkadyjskim, czyli sielankowa konwencja przedstawiana wsi. Przyroda jest dla człowiek źródłem wszelkiego dobra, daje mu pożywienie, piękno i wypoczynek życie na wsi jawi się więc beztroskie bytowanie.

"Do gór i lasów"

można tu odnaleźć nawiązanie do filozofii hedonistycznej. Słynny motyw Carpe diem znajduje tu uznanie. Człowiek powinien umieć czerpać radość z każdego dnia, z każdej chwili. Życie jest ulotne i trzeba dobrze je przeżyć: . "Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci."

"O miłości"

oblicze miłości nie jest jedno, miłość to potężne uczucie, które jest człowiekowi niezbędne, ponieważ nadaje sens jego egzystencji, wyznacza mu cel, ale miłość to też lekki flirt, element życia kojarzący się z radością i zabawą.

"Ku muzom"

ideał omówiony przy okazji motywu poeta doctus, Kochanowski świadom swego talentu pragnie uznania ,sławy i wiecznej pamięci wśród potomnych, którzy będą czytać jego dzieła.

  • Pieśni

"Stateczny umysł..."

wyraz stoicyzmu, propagowanie umiaru i opanowania. Człowiek musi być przygotowany na ciosy od losu i mężnie je znosić, nie można popadać w rozpacz, tak jak trzeba umieć zachować dystans do szczęścia. Życie jest wartością, niesie dużo radości, która trzeba wykorzystać i cieszyć się z niej, a kiedy przyjdzie nieszczęście, tez trzeba umieć je znieść, jeśli nie z pogoda duch, to przynajmniej bez rozpaczy. Pojawia się tu także postulat pozostawienia po sobie śladu, czegoś wartościowego, co otrzymali by w spadku potomni.

"Patrzaj jako śnieg po górach się bieli..."

zaduma nad przemijalnością życia. Człowiek jest istota ulotna, jego życie to zaledwie chwila, ale ma prawo do szczęścia i powinien o nie walczyć. Nie można się biernie poddawać losowi. Człowiek przezorny, dbający o swój los, cieszy się także opieką Boga. Treść tej pieśni przeciwstawi się nieco poprzedniej, z jednej strony człowiek powinien przeciwstawiać się Fortunie, z drugiej postulat tworzenia trwałego dział z poprzedniej pieśni zostaje osłabiony przekonaniem, ze większość ludzkich tworów również musi przeminąć.

"Nie wierz fortunie..."

fortuna czyli mityczna bogini losu nie jest w swych wyrokach stała. Człowiek musi być przygotowany, ze jej koło się toczy i nigdy nie wiadomo, co przyniesie w następnej chwili. Człowiek bogaty jest przekonany o swojej mocy, ma przyjaciół i władze, żyje dostatnio i nie myśli o tym, że wszystko to może utracić nagle, a tedy fałszywi go przyjaciele odwrócą się od niego. Jest to krytyka tych, którzy obnoszą się ze swoim bogactwem i wydaje im się, ze tono czyni ich bezkarnymi i wszechmocnymi. Wszystko można utracić, tylko cnota (dobroć, mądrość, szlachetność) jest wartością, której żaden zły los nie może odebrać, a która jeszcze procentuje, ona jedna nie zależy od losu.

"Nie porzucaj nadzieje..."

założenie o wszechmocy Fortuny i możliwości okrutnych wyroków z jej strony nie przesadza o tragizmie ludzkiego losu. Kochanowski jako stoik i chrześcijanin każe zawsze mieć nadzieję. Trzeba się cieszyć dniem dzisiejszym, mieć nadzieje na lepsze jutro i nie dać zaskoczyć nieszczęściu. Los może pozbawić fortuny albo ja zesłać. Ludzkie koleje są niepoznane, trzeba wiec zawsze mieć nadzieję, ze przyjdą lepsze czasy, ze los odwróci kartę.

"Miło szaleć, kiedy czas po temu..."

szaleństwo , czyli zabawa jest prawem człowieka, należy mu się jako radość z życia, ale ono musi mieć umiar i stosowny czas. Zabawa jest przyjemnością, kiedy zna swoje miejsce. J4dzenie, picie, taniec, muzyka wszystko to są przyjemności, jakie się człowiekowi nalezą, ale on musi umieć je dozować, stosować w odpowiedniej dawce, wtedy, kiedy jest na to właściwy czas. A kiedy ów czas nastaje , trzeba się zabawie oddać całkowicie, zapomnieć o wszelkich troskach i kłótniach i cieszyć całym sercem.

  • Treny

Cykl dziewiętnastu utworów, powstałych po śmierci córeczki Urszulki. Cios od losu jest okazją do rozliczenia się z własna filozofia życiowa, która okazuje się nie wystarczająca. Stoik głoszący potrzebę przygotowana się na nieszczęście i znoszenia go mężnie , załamuje się pod takim ciosem. Dochodzi do wniosku, ze człowiek nie może wyzbyć się emocji, ze nie może nie cierpieć, kiedy spotyka go tragedia. Rozpacz po stracie córki w końcu ustępuje , pozostaje smutek, ale też przekonanie, ze jej duszyczka ma się lepiej, niż na ziemi.

  • tragedia - "Odprawa posłów Greckich"

Kochanowski skorzystał tu z jednej ze scen "Iliady" - przybycia greckich posłów do Troi z propozycją pokojowego zakończenia wojny, jeśli wydadzą im uprowadzoną Helenę, żonę króla Menelaosa. Z jednej strony utwór nosi wszelkie cechy antycznej tragedii, zachowuje tradycyjną kompozycję, stosuje się do zasad jedności, ograniczeń aktorów, wymogu decorum, nawet temat zaczerpnięty jest z tradycji antycznej. Z drugiej strony jest to dzieło współczesne, odnoszące się do obecnej sytuacji kraju. Bolączka polskiego systemu władzy (i nie tylko polskiego) była prywata, stawianie dobra własnego przed dobrem państwa. Tragedia ukazuje skutki takiego postępowania, i, choć akcja nie obejmuje dalszych wydarzeń, wszystkim doskonale byłą znana historia wojny trojańskiej, kończąca się ostatecznym upadkiem Troi. Tak więc utwór jest przestrogą, przed skutkami, do jakich prowadzi, egoizm i brak patriotyzmu. Troja symbolizuje tu Rzeczpospolitą, rządzi tam rada miasta, wiec system podobny do polskiego parlamentaryzmu, bohaterowie nawet mówią o swoim mieście Rzeczpospolita. Rzecz toczy się o piękną Helenę, która Parys porwał królowi Menelaosowi. Znieważony władca pociągnął Greków przeciw zuchwałemu miastu. Jednak nie chce się mścić na jego mieszkańcach, pragnie tylko wydania małżonki. Odmowa oznacza wojnę, Troja jest już oblężona. Jednak ostateczne decyzja nakazuje zatrzymać Helenę, zwycięża wiec interes prywatny, Parys zatrzymuje ukochaną, ale całe miasto musi ponieść tego konsekwencje. Ostateczną cena

LITERATURA PARENETYCZNA DOBY ODRODZENIA.

Zadaniem literatury parenetycznej jest propagowanie wzorców osobowych pożądanych w danej epoce. W średniowieczu wyróżnienie tych postaci było proste, istniały dwa główne wzorce: świecki, prezentujący sylwetki doskonałych rycerzy oraz bardo podobnie kreowane sylwetki doskonałych władców i kościelny, czyli wzorzec świętego, początkowo świętość owa polegała na życiu w ascezie, potem pojawił się tez ideał franciszkański. Renesans również propagował własne wzory osobowe jednak podział nie był tak wyraźny, podobne cechy cieszyły się powodzeniem we wszystkich warstwach i stanach. Humanistyczny obraz dotyczył człowiek w ogóle, toteż średniowieczne podziały nie mają tu odzwierciedlenia. Tym niemniej można wyróżnić trzy podstawowe grupy cieszące się szczególnymi względami literatury: szlachcica - ziemianina, dworzanina i poetę.

Ideał szlachcica - ziemianina w "Żywocie człowieka poczciwego" Mikołaja Reja.

Dzieło Reja nosi wyraźne piętno autobiografizmu, autor posiadał własny majątek ziemski i , jak twierdził, wiódł w nim poczciwe życie, zgodnie z tym, co zawarł w utworze. Jednocześnie jest to glos epoki, która sławiła piękno wsi i doceniała jej uroki, widząc w niej sielankowa krainę niezmąconego szczęścia. Utwór Reja również nosi znamiona sielankowości, wiesz został tu ukazana jako doskonałe miejsce ludzkiego rozwoju i starości. Z jednej strony "Żywot..." jest pochwałą życia na wsi z drugiej zbiorem pouczeń, jak owo życie wieść należy, by w istocie było poczciwe. Autor podkreśla między innymi, że szlachectwo to nie tylko przywileje z racji urodzenia, to przede wszystkim odpowiedzialność za losy kraju i poddanych. Szlachcic ma prawo być dumny ze swego szlachectwa, ale tylko wówczas gdy w parze z urodzeniem idą przymioty ducha. Księga jest też poniekąd poradnikiem pedagogicznym, Rej poucza czytelników, jak należy wychowywać potomstwo, by wyrosło na godziwych ludzi i światłych obywateli. Dzieło ma charakter perswazyjny, wyraźnie mówi, jak należy postępować, a jak czynić nie można. Przykład negatywny służy przede wszystkim ośmieszeniu, karykaturze pewnych zachowań i tak ośmieszone zostaje na przykład uleganie zachodnim wzorom, snobistyczne przyjmowanie obcych mód. Program pozytywny to spokojne życie na wsi w gronie rodziny i znajomych. Spokojna egzystencja na łonie natury, brak szalonych pragnień czy gwałtownych porywów. Wiejskie życie daje ukojenie i wiele przyjemności, pozwala cieszyć się plonami własnej pracy, korzystanie z licznych dóbr, jakich dostarcza sad, ogród, rola, las.... Ziemianin z każda porą roku ma możliwość korzystania z innych dobrodziejstw, wiosna cieszy go widok budzącego się życia, ukwieconych łąk, latem owoce i mód, jesienią żniwa i inne zbiory, a także rybołówstwo, zima to pora odpoczynku i polowań. Taki tryb życia, harmonia z naturą pozwalają się szlachcicowi cieszyć tym , co posiada, czerpać radość z drobnych przyjemności i nie bać się śmierci.

Krótkie ujęcie podstawowych myśli zawartych w utworze.

KSIĘGA I

Jest to przedstawienie okresu młodości ze wskazówkami dla tego wieku. W tym czasie najważniejsze jest wychowanie, wtedy to trzeba poznać dobre obyczaje i uczyć się moralności. Dwór ziemiański jest dobrym miejscem na wychowywanie młodych obywateli, Rej poleca tez służbę wojskowa, która również uczy życia i patriotyzmu. Wyjątkowo trudno doszukać się tu czegoś nauki, zdobywania wykształcenia, co w dobie renesansu dziwi, ponieważ wykształcenie było podstawa rozwoju. Kładzie natomiast nacisk na konieczność ćwiczenia ciała, w zabawie i poprzez ćwiczenia. Po okresie dzieciństwa należy dokonać wyboru o dalszej drodze życiowej, młodzi ludzie powinni trafić do wojska, gdzie naucza się pokory, znoszenia trudów i nabędą wiedzy o świecie, innym wyjściem jest pobyt na możnym dworze, gdzie młodzi ludzie nabierają ogłady towarzyskiej, uczą się oszczędności i innych pożytecznych rzeczy. Po takiej nauce, kiedy człowiek ujrzy już trochę świata, pozna inne miejsca, powinien wrócić do rodzinnego majątku, ożenić się i kontynuować tradycje, ciesząc się spokojnym i statecznym życiem.

KSIĘGA II

To wykład o cnocie szlachectwa, o szlachetności człowieka przesadza bowiem jego postępowanie, a nie urodzenie. przestrzega przed pychą, egoizmem, prywatą, nakazując oddanie krajowi, pokorę, rozsądek... jest tu też zawarty postulat życia zgodnego z trybem przyrody, wszystko musi mieć swój odpowiedni czas i miejsce. Rytm ten wyznacza natura, życie w zgodzie z jej prawami zapewnia harmonię i poczucie spokoju. Kontakt z przyrodą i poszanowanie jej praw doskonali człowieka.

KSIĘGA III

Mówi o starości, której przystoi dostojeństwo i powaga, a należy się szacunek, człowiek, który przeżył swe życie poczciwie, nie obawia się śmierci, a jego starość jest łagodna i przyjemna, nie musi się dręczyć wyrzutami sumienia, z pogodnym czołem przypomina sobie młodość i wiek dojrzały i ze spokojem spodziewa się śmierci. Jego osoba jest ważna dla całej rodziny, ponieważ jako osoba doświadczona potrafi udzielać rad, jest więc potrzebny.

Wzór doskonałego dworzanina został utrwalony przez dzieło Łukasza Górnickiego: "Dworzanin Polski". Utwór zawiera wskazania jak należy postępować i zachowywać się na dworze, autor poucza co następuje:

  1. dworak musi być osobą wykształconą i to na tyle wszechstronnie, by móc swobodnie rozmawiać na różne tematy
  2. musi się cechować ogłada, znać obyczaje i stosować się do nich
  3. szanować szlachectwo, tytuły, herby, urodzenie, znać hierarchię
  4. znać się na sztuce, oczywiście przede wszystkim antycznej, znać jej zasady, teoretyczne wykładniki, powinien być też na bieżąco ze współczesnym rozwojem sztuki.
  5. Prezentować sobą nienaganne maniery towarzyskie, wiedzieć, co komu przystoi, umieć zachować się przy stole
  6. Umieć się wypowiadać w sposób wytworny, rzecz jasna, poprawny, powinien znać języki, ale nie używać ich w gronie Polaków, Polacy powinni szanować swoja mowę
  7. Znać dawne tradycje i kultywować je, bronić rodzimego obyczaju przed obcymi wpływami, nie hołdować bezmyślnie zagranicznej modzie.
Poeta doctus

Ideał artysty był w literaturze ujmowany w postaci poety uczonego. Poezja skupił się na własnych twórcach, jednak ogólne założenia odnoszą się do artystów w ogóle. Ranga artysty w renesansie znacznie wzrosła, zawód, który w średniowieczu był niemal rzemiosłem, stał się wybitną zasługą, wyróżnieniem. Artyści mieli bowiem moc kształtowania świadomości i estetyki współczesnych, zdobywali też nieśmiertelność, dzięki trwałości ich dzieła. Motyw nieśmiertelności artysty pojawił się w starożytności, Horacy pisał: "Zbudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu" ("Exegi monumentum aere parenniuis" ), co oznaczało, ze jego dzieło (poezja) przetrwa dłużej niż kamień, tym samym on pozostanie nieśmiertelny, bo wiecznie żywy w ludzkiej pamięci. Do tego motywu odwoływał się Kochanowski, a także Klemens Janicki. Z twórczości tych poetów wyłania się wiec ideał poety wykształconego, znającego bardzo dobrze dorobek sztuki starożytnej i hołdującemu antycznym ideałom. Doskonały artysta renesansowy był zwolennikiem humanizmu, dążył do coraz pełniejszego rozwoju, pogłębiał wiec swoja wiedzę. Nauka i samodoskonalenie dawały mu radość i satysfakcje. Renesans przyznał artyście prawo do dumy z własnego talentu i dzieła. Tak wiec nie ma nic gorszącego ( a w średniowieczu by było i to bardzo), ze poeta jest świadomy swej wyjątkowości, ze czuje się dumny i pragnie sławy i to po wieczne czasy. Podkreślano też inne cnoty, które nie tylko artyście przydawały blasku, mianowicie życzliwość, szacunek okazywany innym ludziom, wiara w potęgę człowieka i jego umysłu, ciekawość świata, krytycyzm oparty na rozsądku, umiar ....

TEMATYKA OSOBISTA W LITERATURZE RENESANSOWEJ

Tematyka osobista mogła się pojawić dopiero kiedy wartość przeżyć wewnętrznych jednostki został uznana. W średniowieczu człowiek należał do jakiejś wspólnoty (wyznaniowej, społecznej, cechowej, miejskiej...) był częścią większej całości, podkreślano wiec to, co wspólne wszystkim, co o owej jedności świadczy. Odrodzenie przyniosło poczucie odrębności, nobilitowało to, co w człowieku niepowtarzalne, wyjątkowe i osobiste, stad powodzenie tematyki o charakterze wyznania, subiektywnego wyrazu własnego stanu ducha czy przemyśleń. Pod tym względem ważne miejsce zajęła tematyka religijna, osobisty stosunek człowieka do Boga:

Hymn Jana Kochanowskiego "Czego chcesz od nas Panie..."

Zachwyt nad światem, nad doskonałym dziełem stworzenia jest powodem modlitwy. Bóg, deus artifex jest budowniczym świata, dawca piękna, ładu i harmonii. Ten zachwyt nad życiem ,afirmacja ziemskiej egzystencji prowadzi do uwielbienia Boga. Przekonanie o Bożej doskonałości, wielkości jest wynikiem obserwacji i podziwu dla jego dzieła. Stosunek człowieka do Boga nie przypomina już średniowiecznego leku przed groźnym sędzia. Człowiek zwraca się do Stwórcy z zachwytem i podziękowaniem.

"Modlitwa o deszcz" Jana Kochanowskiego

zwracanie się do Boga z prośbą jest pełne ufności w jej spełnienie, Bóg jest doskonały i wszechmocny, ale nade wszystko jest dobry. Ważny jest aspekt tej ufności, wiary w dobroć i pomoc.

"Psałterz Dawidów" Jana Kochanowskiego

myśl zawarta w psalmach nie jest oryginalną refleksja Kochanowskiego, ponieważ utwór jest poetyckim przekładem biblijnej Księgi psalmów. Jednak poeta nie podjął się przełożenia wszystkich (150) utworów, wybrał te, które najbardziej odpowiadały jego pojęciu i przekonaniom.

ROZWÓJ RENESANSOWEGO DRAMATU

Dramat renesansowy

Wracając jeszcze do średniowiecza, trzeba zaznaczyć, że rozwój dramatu postępował wolno, wystawienia sceniczne odbywały się głównie w plenerze. Dominowały przedstawienia pasyjne. W renesansie również sztuka dramatyczna schodziła na drugi plan, powstawały co prawda nowe utwory sceniczne ("Odprawa posłów greckich"), odradzały się ideały antycznej tragedii, ale znaczenie teatru wciąż było niewielkie. Największe zmiany w tej dziedzinie zaszły w Anglii w drugiej połowie XVI wieku.

Druga połowa XVI wieku to okres panowania Elżbiety I (tzw. czasy elżbietańskie), były to rządy absolutne, ale dla kultury przyniosły one wiele korzyści. Nastąpił wówczas rozkwit gospodarczy kraju, sprzyjający tez osiągnięciom artystycznym. Królowa wspierała rozwój sztuki, otaczając wybitnych twórców mecenatem. Także bogacenie się mieszczaństwa zwiększało zainteresowanie scenicznymi spektaklami, ekskluzywna rozrywka dla arystokracji i mas. Wędrowne trupy teatralne przemieszczały się z miasta do miasta, dając występy na ulicach w karczmach czy bazarach. Jednocześnie rozwijał się teatr dworski i miejski. Wznoszono budynki teatrów w miastach, gdzie zatrudniano stałe zespoły aktorskie. Teatry londyńskie wnoszono na planie podkowy lub wieloboku w najlepszych rzędach, od zadaszeniem, zasiadała arystokracja, biedota mogła przyglądać się przedstawieniom z miejsc stojących. Scena, znajdująca się w centralnym punkcie, również była zadaszona, a wokół niej płonęły oświetlające ja pochodnie. Dekoracje były symboliczne i skromne, czasem o miejscu akcji informował po prostu tabliczka z napisem: "Tu jest las". Żeby widz mógł się orientować w rozwoju wydarzeń, aktorzy często sami wyjaśniali, gdzie się znajdują i jaka pora dnia im towarzyszy. Zawód aktora nadal zarezerwowany był wyłącznie dla mężczyzn, sami zaś aktorzy, często byli również autorami sztuk. Początkowo dramaty pisano na wzór antyczny, od czasów Szekspira nastąpił zasadniczy przełom. Najwięksi twórcy teatru w dobie elżbietańskiej byli: Thomas Kyd, John Lyly, Christper Marlow oraz przedstawiciel najmłodszego pokolenia, wybitny dramaturg i reformator teatru, William Shakespeare.

Od czasów Szekspira dramat elżbietański, a potem w ogóle europejski, zupełnie zmieniły oblicze. Szekspir zerwał z antyczna tradycją dramatu diametralnie, jego śmiałe inscenizacje, początkowo budziły wiele kontrowersji, zarzucano brak estetki, łamanie kanonów klasycznego piękna, jednak z czasem to jego twórczość stała się wzorem doskonałości. Szekspir jak większość ludzi związanych z teatrem również zaczynał od występów na scenie, był związany z wędrowna trupą, jednak najprawdopodobniej aktorem był marnym. Okazał się doskonałym autorem sztuk scenicznych. Zdobył sobie wielką sławę już za życia, zdołał nawet założyć własny stały teatr "The Globe", gdzie wystawiano jego sztuki.

Cechy szekspirowskich sztuk:

  1. psychologizm; Szekspir posiadał wielką zdolność ukazywania ludzkiej natury, zachowań, motywacji, pragnień, jego postaci są realistyczne, kierują się emocjami i nastrojami.
  2. Dynamizm postaci; bohaterowie ulęgają przemianom wewnętrznym pod wpływem ważnych wydarzeń w ich życiu, podobnie jak ludzie - zmieniają się
  3. Fantastyka; to coś czego dramat antyczny nie znał, bogowie owszem, działali i kształtowali ludzki los, ale za pośrednictwem fatum, wyroczni, nie pojawiali się zaś na scenie, u Szekspira występują duchy, zjawy, wiedźmy, a więc postaci nadprzyrodzone, ich pojawianiu się towarzyszy nastrój grozy, tajemniczości, cudowności...
  4. Zerwanie z antyczna zasada trzech jedności; tragedia grecka wyznawała jedność czasu, miejsca i akcji, Szekspir nie uznawał tych ograniczeń, akcja mogła toczyć się kilka dni, przenosić nie tylko do różnych pomieszczeń ale i do różnych miast, a wątków wplatał tyle, ile mu było potrzeba.
  5. Brak chóru, antyczna tragedia nie mogła się obyć bez chóru, który komentował zdarzenia przedstawiane na scenie, dotaczał też moralnych nauk widzom, u Szekspira chóru nie ma , zdarzenia nie wymagają dodatkowego komentarza, dzięki temu zabiegowi sztuki te nie są też moralizatorskie, idea sama wypływa z tekstu, nie musi być wyrażona eksspresis verbis.
  6. Wprowadzenie scen zbiorowych, w starożytności od początku rozwoju tragedii wprowadzono na scenę trzech aktorów, tyle postaci mogło jednocześnie występować, tak by nie wprowadzać zmieszania, Szekspir i tym się nie przejął, u niego na scenę wchodziły postacie po kilka a nawet kilkanaście naraz i niejednokrotnie czyniły ogromne zamieszanie, jak na przykład podczas scen walki.
  7. Rola przyrody, Szekspir wplatał do akcji zjawiska atmosferyczne, które służyły rozwojowi akcji lub stwarzały odpowiedni nastrój.
  8. Łamanie zasady decorum, decorum to jeden z najważniejszych wymogów sztuki antycznej, odnosił się on do odpowiedniego doboru formy do treści. Tragedia i komedia były wyraźnie rozgraniczone, posługiwały się innymi środkami wyrazu, przedstawiały innych bohaterów. I tak tragedia przedstawiał zdarzenia poważne, musiał siec być utrzymana w podniosłym tonie, jej bohaterami byli wyłącznie ludzie wyższego stanu, najczęściej królowie, na komizm nie było miejsca, natomiast komedia rządziła się mniej rygorystycznymi prawami, pojawiali się tam ludzie niższych stanów, język nie był tak dbały, żarty bywały rubaszne. U Szekspira ten podział nie jest taki wyraźny, często wręcz trudno zakwalifikować niektóre sztuki do którejkolwiek kategorii. Przemieszanie tych gatunków przejawia się wprowadzaniem elementów komizmu do tragedii, pojawiają się tam humorystyczne sceny, kontrastujące z nastrojem całości, także mieszczanie czy chłopi mogą wejść na scenę tragedii i nawet wygłosić kwestie. Z kolei Szekspirowskie komedie, choć bardzo zabawne na planie fabularnym, w swej wymowie są raczej gorzki i przykre, obnażają ludzka naturę.
  9. Doskonały język poetycki, Szekspir był świetnym poetą, posiadał wyjątkowe zdolności komponowania wypowiedzi, posługiwał się językiem ozdobnym, wyszukanym, bogatym w celne konkluzje, przysłowia czy powiedzenia. . Jego postaci nie wszystkie mówią tak samo, autor starał się nadawać im indywidualny styl.

GATUNKI LITERACKIE RENESANSU

a) fraszka

nazwa wywodzi się od włoskiego słowa "frasca", tak nazywano niewielkie gałązki, z kolei słowo " frasche", służyło do określania czegoś mało istotnego, drobnostek. Takie znaczenie ma dziś też fraszka. Jako gatunek literacki jest to drobna forma poetycka, genetycznie związana z epigramatem. Tematyka fraszek na ogół jest lekka, żartobliwa, opowiadają one anegdoty, przedstawiają ludzkie wady i śmiesznostki. Jednak nie wszystkie fraszki są humorystyczne, najlepszym przykładem są utwory Jana Kochanowskiego, który w formie fraszek wyrażał tez treści filozoficzne, etyczne programowe czy autotematyczne. Formalnie fraszka jest utworem krótkim i zamkniętym wyraźną puentą, zawierającą główna myśl utworu. W renesansie dominowały fraszki o charakterze sytuacyjnym, anegdotycznym, obecnie powstają raczej żartobliwe utwory oparte na żarcie językowym, kontraście form lub brzmienia.

b) figlik

forma bardzo zbliżona do fraszki, również wierszowana, krótka (ośmiowersowa) i żartobliwa. Nazwę te zastosował Mikołaj Rej do swoich wierszy zawartych w "Zwierzyńcu". Rózniecew stosunku do fraszki są raczej formalne, figlik ma ściśle określoną liczbę wierszy, rzadko tez posługuje się puentą, zdarzenie , najczęściej o charakterze obyczajowym, zwykle pozostaje bez odautorskiego posumowania.

c) pieśń

gatunek o bardzo starych tradycjach, wywodzi się z antyku, gdzie wiązał się z muzycznym akompaniamentem, toteż tekst pieśni musiał być melodyjny i regularny. Początkowo pieśni towarzyszyły obrzędom religijnym, sta też dominacja tematyki religijnej w tych utworach. Połączenie z muzyką wymagało odpowiedniej budowy tekstu, który musiała być stosunkowo prosty tak pod względem składni jak i budowy. Typową kompozycja dla pieśni jest stroficzny układ tekstu, przeplatanego refrenami. Częstym zabiegiem są też paralelizmy składniowe, czyli powtarzanie jakiegoś fragmentu, służące melodyjności tekstu. Klasykiem pieśni był starorzymski poeta Horacy, do jego twórczości nawiązywał Kochanowski. .gatunek ten zdobył sobie wielka popularność i znacznie zmienił swoje oblicze od czasów antyku. tematyka pieśni jest właściwie nieorganiczna, do ważnej grupy nalezą pieśni miłosne, jednak religijny charakter pieśni również został podtrzymany, znane są pieśni dziękczynne, pochwalne, błagalne i inne. Nie brak też utworów sytuacyjnych jak pieśni powitalne, pożegnalne czy biesiadne. Osobny nurt rozwoju pieśni stanowią utwory żołnierskie, powstańcze, legionowe. Od początku rozwijała się tez twórczość ludowa, w której pieśń zajmowała zasadnicze miejsce. Na podstawie pieśni zrodziły się też inne gatunki, które z czasem zdobyły samodzielność, np. oda czy hymn.

d) tren

greckie "threnos" oznacza rodzaj pieśni żałobnej , lamentu po czyjejś śmierci. Tren jest właściwie utworem okolicznościowym, pisanym po śmieci kogoś ważnego, władcy, bohatera. Utwór z racji swej tematyki utrzymany jest w nastroju żałobnym i podniosłym. Treść utworu stanowiło wspomnienie o uczynkach zmarłego, wartości jego życia i stracie, jaką ponoszą żyjący. Do literatury polskiej gatunek ten zawitał dzięki twórczości Jana Kochanowskiego, który przełamał konwencję o tyle, ze jego cykl trenów powstał po śmierci kilkuletniej dziewczynki, a przedmiotem rozważań nie jest tylko życie Urszulki, ale przede wszystkim doznania samego podmiotu lirycznego, jego uczucia i przemyślenia.

e) traktat

utwór prozatorski, obszerny, podejmujący jakieś ważkie zagadnienie, najczęściej filozoficzne bądź społeczne. Powinien stanowić całościowe opracowanie danego tematu, opiera się na argumentach i logicznych wywodach. Autorzy traktatów wyrażają swoja opinie w jakiejś kwestii; ta nazwa gatunkowa często pojawia się w tytułach utworów, wskazując od razu na formę dzieła.

f) kazanie, homilia

obecnie jest to forma wypowiedzi ustnej, mowa skierowana do wiernych, wygłaszana przez kapłana w czasie nabożeństwa. Jednak u początków swego istnienia, czyli w średniowieczu, był to gatunek uprawiany niekoniecznie przez duchownych i niekoniecznie wygłaszany w czasie mszy. Kazania krążyły w odpisach , stanowiąc źródło nauk moralnych. Celem takiej mowy jest objaśnianie słów Pisma Świętego, tłumaczenie ewangelii oraz niesienie moralnego przesłania. Z czasem wykształcił się specyficzny styl kaznodziejski, charakteryzujący się silna perswazyjnością i osobliwa retoryką. W okresie renesansu powstały w Polsce słynne "Kazania sejmowe " Piotra Skargi, stanowiące osiągniecie w zakresie retoryki, odbiegające znacznie od zagadnień biblijnych w stronę kwestii politycznych i społecznych.

g) sielanka

w starożytności utwór ten nosił nazwę "idylla" ponieważ idealizował ukazywana rzeczywistość, stwarzał obraz krain doskonałych (por. motyw Arkadii). Początki idylli sięgają antycznej Grecji, gdzie autorem był m in. Teokryt. Charakterystyczny dla idylli (w Rzymie, za Wergiliuszem, zwanymi też bukolikami) był pogodny nastrój, optymizm, afirmacja życia i świata. Sielanka to polska nazwa gatunku, wprowadzona przez wybitnego jej autora, Szymona Szymonowica, wywodzi się od słowa "sioło czyli wieś".

Sielanki najczęściej przedstawiały rzeczywistość wiejską, jako nieskażoną, harmonijną, związaną z naturą. Szczególnym powodzeniem w tym względzie cieszyło się życie pasterzy. Częstą forma wypowiedzi był monolog pasterza lub innej postaci sławiącej urok wsi (Kochanowski) . Potem wprowadzono też formy udramatyzowane, posługując się dialogiem (Szymonowic). Na gruncie polskim sielankowa jest "Pieśń świętojańska o sobótce" Jana Kochanowskiego, utwór złożony z pieśni dwunastu panien, z których każda podkreśla piękno wiejskiego życia, oraz sielanki mistrza gatunku, Szymona Szymonowica, który przełamał konwencję, starając się ująć wiejskie realia w sposób wierny, a nie idealistyczny.

Sielanka cieszyła się powodzeniem głównie w środowisku dworskim, gdzie wiejskie życie kojarzyło się z błogim spokojem i urokami natury, aspekt ciężkiej pracy, czy chłopskiej nędzy nie mógł być oczywiste przedmiotem takiego utworu, ponieważ jego głównym zadaniem było wyrażanie tęsknoty do świata idealnego.

h) nowela

nazwa gatunku wywodzi się z języka włoskiego, gdzie "novella" oznacza nowość. Jest to gatunek rodem z renesansu, krótka forma wypowiedzi prozatorskiej. Wzorzec gatunkowy ustalił się na podstawie zbioru stu nowel G. Boccacia "Dekameron". Nowela charakteryzuje się zwięzłością kompozycji ograniczonej do jednego zasadniczego wątku; rozwojem akcji, w którym wyraźnie zaznacza się punkt kulminacyjny i puenta. W noweli istotna jest owa jednowątkowość, skupienie się tylko na jednym problemie, nie ma tam wiec szerokiej panoramy ani wielu charakterystyk, nie ma też miejsca na dygresje. Gatunek zrodził się we Włoszech i od początku związany był głównie ze środowiskiem mieszczańskim. mieszczanie okazali się główną grupą odbiorców, co ważyło tez na tematyce tego typu utworów, która odwoływała się właśnie do codziennych spraw mieszczaństwa.

POEZJA MIKOŁAJA SĘPA-SZARZYŃSKIEGO

Twórczość Mikołaja Sępa - Szarzyńskiego zaliczana jest na ogół do renesansu, jednak jej cechy świadczą już o wyraźnych tendencjach w stronę baroku. Jest to wiec poezja przełomu, kiedy humanistyczne ideały harmonii i ładu zaczynają się załamywać, a na ich miejsce pojawia się niepokój i niepewność. Świat ukazywany przez pisarzy renesansu jawił się jako doskonałe dzieło Boga, przyroda stanowiła dla humanistów wzór piękna i doskonałości. Człowiek zaś był najwyższa istota stworzoną przez Boga. Jednak ten aspekt religijny nie był zbyt silnie podkreślany, liczył się przede wszystkim człowiek i jego możliwości. U Sępa Szarzyńskiego brak tego poczucia ładu, siły i dumy z człowieczeństwa. Jego świat jest miejscem niepewnym, nie poznanym, tajemniczym i groźnym. Stąd tez brak afirmacji życia tak charakterystyczny dla renesansowej poezji. Człowiek jest tu przedstawiany podobnie jak w średniowieczu, ponieważ na pierwszy plan wysuwa się jego relacja do Boga. Ludzie są słabi i grzeszni. Bóg jest stwórcą i panem wszystkiego, tylko on posiada silę, której człowiek potrzebuje.

Mikołaj Sęp - Szarzyński zasłynął jako autor sonetów zebranych w tomie "Rymy, albo wiersze polskie". Dwa z nich przedstawione zostały poniżej.

Sonet IV

Człowiek jest tu przedstawiony jako słaba istota, będąca ofiarą własnej natury. Dusza ludzka nieustannie walczy z ciałem, które dąży do grzechu. Człowiek jest więc istota dwoistą, psychofizyczna, jednak nie ma wewnętrznej zgody między jego duchowa natura a ciałem. W tej sytuacji życie jest pasmem nieustannych zmagań toczonych między duszą, która pragnie zbawienia i doskonałości a ciałem, które ulega pokusom i pragnie zaspokojenia swoich grzesznych potrzeb. Człowiek nie odnajduje spokoju, dręczy się wewnętrznymi sprzecznościami. Walczy z własną naturą i ze światem zewnętrznym, jednak jest zbyt słaby , by sam mógł wygrać te walkę. Zło i pokusy są tu uosobione w postaci hetmana ciemności, szatana. Jest to dość znamienne, ponieważ renesans właściwie nie znal motywu szatana, nie uosabiano zła, była to cecha charakterystyczna dla średniowiecza, która powróci potem w epoce baroku.

Utwór jest wizją poetycką ludzkiego miejsca w świecie, wizja ta pełna jest niepokoju, ponieważ człowiek jest uzależniony od czynników zewnętrznych, a świat jest mu wrogi. W tej sytuacji człowiek jest skazany na ciągłą walkę, w której nie może zwyciężyć. Człowiek pragnie pokoju duszy, dąży do zbawienia, ale jego ciało skutecznie mu w tym przeszkadza. Na tym polega dramat ludzkiej egzystencji. Bo w tej poezji życie rzeczywiście jawi się jako pasmo cierpień, nie ma właściwie mowy o przyjemności, średniowieczna modą przyjemność nieodłącznie oznacza grzech. Jedyną drogą, jaką powinien obrać człowiek, chcąc osiągnąć szczęście jest religia, wiara w Boga, który ma moc nad szatanem. Jednak religijność tej poezji też jest tragiczna, ponieważ Bóg, jedyna nadzieja i ostoja ludzkości, nie jest miłującym ojcem, jawi się raczej jako obojętna doskonałość.

Sonet V - "O nietrwałej miłości..."

W przeciwieństwie do renesansowych tendencji sławienia miłości jako przyjemności duchowej i cielesnej, Sęp Szarzyński postrzega to uczcie jako źródło cierpienia i grzechu. Miłość zaślepia ludzi, odbiera im jasność postępowania i skłania do grzechu. Człowiek zaślepiony gwałtownym uczuciem nie dostrzega tego , co jest naprawdę ważne, gubi właściwą drogę i zatraca się w swym pragnieniu. Miłość jest wartością ambiwalentną, przynosi radość ciału, jednak zasmuca duszę. Stoi wiec po stronie grzech. Ponadto poeta podkreśla nietrwałość takiego uczucia, jego przemijalność. Szczęście nie jest osiągalne na ziemi, nawet miłość daje tylko chwilowe złudzenie szczęścia, które szybko przeradza się w cierpienie, ponieważ nawet ten, kto kocha, ma poczucie braku, niespełnienia. Tak więc niezależnie od tego czy się kocha, czy nie, zawsze pozostaje rozdarcie między pragnieniem a jego zaspokojeniem. Miłość jak całe ludzkie życie jest tu przedstawiona w kategoriach walki. Pokój, uciszenie wszelkich pragnień przynosi dopiero śmierć. .

Poezje Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego umieszcza się na pograniczu dwóch epok, ponieważ powstawał pod silnymi wpływami idei renesansowych, ale nosi już wyraźne znamiona do renesansowych cech tej twórczości zaliczyć można:

1) miłość do życia, mimo braku afirmowania go, życie jawi się jako okrutne, a jednak poeta pragnie życia, przemijalność ludzkiego bytowania na ziemi jest traktowana jako powód do cierpienia.

  1. w porównaniu z barokowym ujęciem motywu, poezja Szarzyńskiego nie jest nasycona grozą walki z szatanem. Postać hetmana ciemności pojawia się jako symbol grzechu, ale walka z nim nie jest przedmiotem opisu. Nie ma tu makabrycznych scen śmierci i cielesnego cierpienia (w każdym razie nie w porównaniu do baroku).
  2. choć słaby, człowiek jest potężny poprzez swa wolę walki, to ona decyduje o jego człowieczeństwie, człowiek jest godny i szlachetny, nie umniejsza tego fakt, ze przegrywa w walce z samym sobą, ze nie potrafi przezwyciężyć swojej natury i skłonności do grzechu. Sam fakt stawania do walki, podejmowania wyzwania jest już powodem do dumy.
  3. Postać samego poety, ideał twórcy uczonego, wykształconego poety biegłego w swoim rzemiośle ( Poeta doctus).

Natomiast po stronie barokowych cech tej poezji zapisać należy:

  1. wyszukany styl wypowiedzi poetyckiej, odejście od renesansowej prostoty, Szarzyński posługuje się ozdobnymi zdaniami, wyszukanymi metaforami, inwersją, konceptem...
  2. emocjonalność i gwałtowność, uczucia są ogromną siłą potęga, na ogół niszczącą.
  3. Nastrój trwogi, lęku egzystencjalnego, poczucie ulotności życia, jego marności.
  4. Życie pojmowane jako walka i zadanie.
  5. Ukazanie człowieka jako istoty słabej i rozdartej miedzy tym co duchowe i tym, co cielesne.
  6. Nawiązywanie do motywu szatana, ucieleśnianie zła, nazywanie go imieniem szatana.

SPIS TREŚCI

  1. RAMY CZASOWE
  2. CHARAKTERYSTYCZNE ZJAWISKA DOBY ODRODZENIA
  1. wydarzenia historyczne
  2. religijne przemiany
  3. prądy umysłowe

3. "O POPRAWIE RZECZY POSPOLITEJ" ANDRZEJA FRYCZA-MODRZEWSKIEGO

TRWÓRCZOŚĆ JANA KOCHANOWSKIEGO

4. LITERATURA PARENETYCZNA DOBY ODRODZENIA.

  1. Ideał szlachcica - ziemianina w "Żywocie człowieka poczciwego" Mikołaja Reja.
  2. Doskonały dworzanin w utworze Łukasza Górnickiego "Dworzanin polski"
  3. Poeta doctus na przykładzie twórczości Jana Kochanowskiego i Klemensa Janickiego.

5. ROZWÓJ RENESANSOWEGO DRAMATU

  1. Dramat renesansowy
  2. Cechy dramatu szekspirowskiego

6. GATUNKI LITERACKIE RENESANSU

  1. fraszka
  2. figlilk
  3. pieśń
  4. tren
  5. traktat
  6. kazanie, homilia
  7. sielanka
  8. nowela

7. POEZJA MIKOŁAJA SĘPA-SZARZYŃSKIEGO

  1. Sonet VI
  2. Sonet V "O nietrwałej miłości..."
  3. Renesansowe cechy twórczości Szarzyńskiego
  4. Barokowe cechy twórczości Szarzyńskiego
8. TEMATYKA OSOBISTA W LITERATURZE RENESANSOWEJ

Hymn Jana Kochanowskiego "Czego chcesz od nas Panie..."

"Modlitwa o deszcz" Jana Kochanowskiego

"Psałterz Dawidów" Jana Kochanowskiego