odrodzenie (renesans)

okres w dziejach literatury i sztuki europejskiej trwający od połowy XIV w. do końca XVI w. Rozpoczął się we Włoszech, w Polsce trwał od 2 połowy XV w. do końca XVI. Termin został wprowadzony przez historyka sztuki G. Vasariego na określenie nowych prądów w malarstwie. Okres odrodzenia charakteryzował się ogromnym przyspieszeniem rozwoju sztuki i literatury. Miały na to wpływ: wzrost zainteresowań antykiem, odkrycia naukowe, przemiany polityczne i społeczne, ruch reformacyjny, rozwój mecenatu papieskiego i królewskiego, wynalezienie druku i rozpowszechnienie książki.

Kultura antyczna dostarczała wzorów osobowych i artystycznych, poszerzyła problematykę dociekań filozoficznych i moralnych. Odwoływano się najczęściej do Cycerona i Platona oraz stoików, łącząc ich poglądy z chrześcijaństwem.

Humanizm renesansowy oznaczał zwrot ku sprawom ziemskim, zainteresowanie się człowiekiem, jego potrzebami i wszechstronnym rozwojem. Nowy pogląd na świat był bardzo optymistyczny: z przekonania o niezmienności boskiego porządku świata wyciągano wniosek o stałości natury ludzkiej i praw moralnych. Odrodzenie charakteryzowała wiara w nieograniczone możliwości rozumu ludzkiego. Ideałem stało się życie w zgodzie z ładem świata i z rozsądkiem, mądre korzystanie z darów życia.

Rozwój sztuki był inspirowany antykiem i opierał się na zasadach harmonii, umiaru i proporcji. Głównym kierunkiem był klasycyzm renesansowy. Wzrosła rola pisarza, który przestał być anonimowy. Rozwinęło się piśmiennictwo w językach narodowych.

W Polsce odrodzenie przypada na okres świetności państwa Jagiellonów. Do jego rozwoju przyczynił się ogólny wysoki poziom kulturalny, rozkwit Akademii Krakowskiej i poezji polsko-łacińskiej. Na złoty wiek literatury polskiej (połowa XVI w.) przypada działalność A. F. Modrzewskiego, S. Orzechowskiego, twórczość M. Reja, J. Kochanowskiego, Ł. Górnickiego. Obok nurtu humanistycznego rozwija się nurt mieszczańsko-ludowy (Jan z Koszyczek, Biernat z Lublina). Wraz ze wzrostem roli szlachty do głosu dochodzą ideały ziemiańskie, przeciwstawiane życiu dworskiemu. Liczne przekłady udostępniają czytelnikowi polskiemu literaturę europejską.