APOKALIPSA
Biblia
Ostatnia z ksiąg Nowego Testamentu to właśnie Apokalipsa. W tradycji przyjęło się przypisywać jej autorstwo św. Janowi, który był jednym z uczniów Jezusa Chrystusa. Po śmierci Zbawiciela Jan został zesłany na wyspę Patmos na Morzu Egejskim, gdzie najprawdopodobniej powstała ta najbardziej tajemnicza księga biblijna. Dotyczy ona czasów ostatecznych, kiedy świat przestanie istnieć, a ludzkość stanie na Sądzie Bożym. Przesycona jest licznymi symbolami, a do najbardziej znanych należą: Baranek - Chrystus umierający niewinnie na krzyżu; Babilon - pogańskie miasto, zło i zniszczenie; wół, lew, orzeł, człowiek - czterej ewangeliści; smok o siedmiu głowach - szatan; niewiasta ubrana w słoneczną tunikę - Maryja. Zainteresowanie wzbudza też symbolika liczbowa w Apokalipsie. I tak na przykład cyfra 7 związana jest z boskością - było siedmiu aniołów, siedem trąb niebieskich, zaś liczba 666 znana jest jako symbol zła i szatana.
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Arystokracja, na czele której staje Hrabia Henryk walczy z pospólstwem, którym przewodzi Pankracy. Oba obozy są pogrążone są w występku i źle. Możni nie szanują godności drugiego człowieka, pospólstwo natomiast pała żądzą zemsty, krzycząc: "nam jedno - bydło czy panów rżnąć". Nad całą sytuacją czuwa jednak Bóg, który w odpowiednim momencie zjawi się, by wezwać przedstawicieli obu obozów na sąd.
Jan Kasprowicz Dies irae
Biblijny Sąd Ostateczny został tutaj ukazany w konwencji ekspresjonistycznej. Sytuacja jest wypełnieniem proroctw starotestamentowych, które głosiły, że koniec świata będzie zapowiedziany przez głosy trąb, a ziemia rozerwie się na dwoje. Zagłada obejmuje całe stworzenie, nawet umarli powstają z grobów i razem z żywymi stają przed obliczem Boga Najwyższego, który jest surowy i zimny.
Jan Kasprowicz Święty Boże, święty mocny
Kolejny ekspresjonistyczny wiersz o końcu świata. Dużą rolę odgrywa kolorystyka, a szczególnie czerwień i czerń. Krwiste pożary szaleją na tle ciemnego nieba zasnutego chmurami i zgliszcz, które pozostają po ziemskim dorobku ludzkości. Ponad tym wszystkim, Archanioł Michał toczy walkę z Szatanem, co stanowi symbol zmagania dobra ze złem.
Józef Czechowicz Żal
Wiersz z tomiku Nuta człowiecza (1939) utrzymany jest w apokaliptycznym nastroju. Koniec świata zapowiadany jest przez liczne klęski i katastrofy. Metaforyczne rozbite szyby w synagogach są złowieszczym proroctwem nadchodzącego końca.
Konstanty Ildefons Gałczyński Koniec świata
Jest to groteskowy wizerunek końca świata. Żart i ironia stają się obroną przed zwątpieniem i przerażeniem, jakie wywołuje świadomość zbliżającej się katastrofy. Sklepy i ubikacje walą się jak apokaliptyczne mury miast, święci upuszczają kościoły. Ludzie protestują przeciwko zagładzie w czasie ulicznych manifestacji.
Stefan Żeromski Przedwiośnie
Konflikt między Ormianami a Tatarami w Baku przybiera na sile i wkrótce przyjmuje rozmiary niewyobrażalne. Na ulicach zapanował chaos, a mordy i gwałty są na porządku dziennym. Człowiek przemienia się w żądne krwi zwierzę. Umiera także poczucie piękna i estetyki, czego symbolem jest położony na wozie trup młodej dziewczyny, Ormianki.
Władysław Broniewski Krzyk ostateczny
Tytułowy utwór z tomiku wydanym w 1939 r. Zbliżająca się wojna ukazana jest w konwencji apokaliptycznej. Podmiot liryczny opowiada o nieszczęściach, jakie mają wkrótce zawładnąć światem, o płonących miastach, głodzie, epidemiach i pożarach. Głównym żywiołem zagłady zostaje mianowana historia. Ponadto, autor nawiązał do obrazu Aleksandra Dürera pt. Czterej jeźdźcy Apokalipsy.
Krzysztof Kamil Baczyński Pokolenie
Baczyński był autorem dwóch wierszy zatytułowanych Pokolenie, z roku 1941 i 1943. Tym razem zagładzie i unicestwieniu ulega nie cała ludzkość, ale tzw. pokolenie Kolumbów. Zabójczym żywiołem jest wojna, która pochłania kolejne jednostki i wprowadza chaos.
Czesław Miłosz Piosenka o końcu świata
W tej apokaliptycznej wizji nie ma ani trąb, ani walących się murów czy rozdartego nieba. Autor ukazuje zwykłe życie codzienne, które sprawia nawet miłe i pogodne wrażenie. Mądry starzec wyjaśnia sens zaistniałej sytuacji. Otóż śmierć każdego człowieka jest po trosze końcem świata, codziennie zbliżamy się do punktu ostatecznego. Należy więc nauczyć się żyć obok śmierci, bo jest ona nieodłącznym i naturalnym składnikiem świata.
Kazimierz Moczarski Rozmowy z katem
Książka jest zapisem rozmowy z Jurgenem Stroopem, jednym z głównych dowódców akcji likwidacyjnej getta warszawskiego. Zagłada ta przypomina biblijny koniec świata - budynki są wysadzane w powietrze, giną ludzie, wybuchają pożary. Metaforą całkowitego zniszczenia staje się wysadzenie żydowskiej synagogi.
Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem
Marek Edelman, człowiek, który przeżył likwidację getta warszawskiego, opowiada teraz swoją historię. Głód, śmierć, gwałty, pożogi, a nawet akty kanibalizmu zbliżają tę rzeczywistą sytuację do apokaliptycznej wizji św. Jana. Żydzi starają się za wszelką cenę uratować kolejne minuty swego życia. Chcą jeszcze raz poczuć smak miłości, nadziei, chcą po raz ostatni poczuć się ludźmi, zanim Stwórca zdmuchnie świeczkę ich życia.
Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego
Miejscem, gdzie zapanował apokaliptyczny koniec świata jest Warszawa. Z pięknych budynków i kamienic nie pozostało nic oprócz kupy zgliszcz i trupów. Upadła cywilizacja, zginęli ludzie, nastąpił koniec świata.
Albert Camus Dżuma
Autor ukazał sytuację Oranu, miasta dotkniętego zarazą dżumy. Śmierć niesie popłoch i zniszczenie. Najwięcej pierwiastków apokaliptycznych zawiera kazanie wygłoszone do wiernych przez ojca Paneloux.
Tadeusz Różewicz Ocalony
Podmiot liryczny przeżył apokalipsę. Musi na nowo zbudować swój zniszczony świat.
Tadeusz Konwicki Mała apokalipsa
Małym końcem świata nazwał autor sytuację Polaków w czasach PRL-u. Zniechęcenie i marazm ogarnęły naszych rodaków. Życie pomału zamiera...
ARKADIA
Biblia
Arkadią jest Raj, gdzie Bóg umieścił Adama i Ewę. Ludzie żyją tu w zgodzie z naturą i pod opieką Stwórcy.
Dante Alighieri Boska Komedia
Arkadyjski Raj mieści się na dziewięciu sferach, które nazywane są niebami. Sfery niebieskie wydzielone są według poszczególnych cnót kardynalnych. Zwieńczeniem całości są wiara, nadzieja i miłość.
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego
Rej odnalazł Arkadię w życiu na wsi. Człowiek porządkuje tutaj swe sprawy zgodnie z rytmem przyrody, jest poza wszelkimi intrygami i problemami życia dworskiego.
Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o Sobótce
Arkadyjskie szczęście odnalazł poeta w życiu na wsi, które jest o wiele więcej warte niż życie dworzanina czy choćby żeglarza.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
Arkadią staje się utracony kraj lat dziecinnych. Ojczyzna, z której Mickiewicz musiał uciekać, ukazana jest tutaj jako ostoja staropolskiej tradycji i szlacheckich zwyczajów.
ARTYSTA
Mitologia
Hefajstos w swojej pracowni tworzył między innymi pioruny dla Zeusa, a także zbroję Achillesa, którą wykuł na prośbę matki herosa, Tetydy. Apollo z kolei to patron poetów i poezji. Orfeusz zachwycał wzruszającą grą na swej lirze. Dedal natomiast na prośbę króla Minosa zbudował labirynt, najdoskonalsze dzieło rąk i umysłu ludzkiego.
Cyprian Kamil Norwid Fortepian Szopena
Sztuka jest dla poety nie tylko wartością estetyczną, ale także odzwierciedleniem ideałów etycznych oraz narodowych.
Stanisław Przybyszewski Confiteor
Poeta jest już nie tylko artystą i twórcą, zostaje porównany do kapłana, który jest przedstawicielem najwyższej i najważniejszej religii świata - sztuki.
Stanisław Wyspiański Wesele
Wyspiański skrytykował środowisko artystów polskich końca XIX wieku. Ukazał ich jako ludomanów, którzy nie mają siły do walki o Polskę i o wyzwolenie.
Zbigniew Herbert Apollo i Marsjasz
Herbert przyznał prawdziwe zwycięstwo w walce dwóch poetów Marsjaszowi. Skrytykował racjonalistycznego i dążącego do perfekcji Apollina, docenił zaś prawdziwą sztukę satyra, która przejawiała się w cierpieniu.
BAL
Ignacy Krasicki Żona modna
Zabawa jest tutaj symbolem ulegania modom zagranicy. Życie szlachty polskiej wybiega znacznie ponad jej potrzeby, jest rozrzutne i bezmyślne. Poszanowanie tradycji narodowej zastąpione zostało przez zachwyt nad modą Zachodu.
Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera
Bal staje się miejscem, gdzie Werter może podziwiać swoją ukochaną Lottę. Widzi ją w pełnej krasie, staje się ona dla niego uosobieniem gracji i piękna.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Nowosilcow wyprawia bal, na który zaprasza również Polaków. Zbierają się oni w grupy, które nawzajem się obserwują, my zaś widzimy w nich przedstawicieli różnych postaw polskiego społeczeństwa pod zaborami.
Honoriusz Balzac Ojciec Goriot
Delfina i Rastignac bawią się na wystawnym balu, ulegając powszechnemu nastrojowi radości i swobody. W tym samym momencie jednak umiera tytułowy bohater - Goriot, przez co bal zyskuje zupełnie inny wymiar.
Bolesław Prus Lalka
Stanisław Wokulski śledzi zabawę na balu u księcia. Niestety jest jeszcze wciąż tylko kupcem i nie może w nim uczestniczyć. Obserwuje tańczące pary i rozmawiających mężczyzn, chcąc wejść w ich środowisko, będzie od tej pory dążył do zdobycia uznania w kręgach arystokracji.
Julian Tuwim Bal w Operze
Bal, na którym zbierają się przedstawiciele arystokracji, doskonale charakteryzuje specyfikę wyższych kręgów społeczeństwa. Nie ma tam miejsca na miłość, uczucia i życzliwość, wszystko podporządkowane jest żądzy zysków.
Jerzy Andrzejewski Popiół i diament
Hotel Monopol stał się miejscem niezwykłego balu, gdzie wymieszały się w tańcu dwa pokolenia. Z jednej strony są to arystokraci przedwojenni, z drugiej natomiast ci, którzy doszli do władzy i godności już po wojnie. Teraz tańczą razem.
BEZDOMONOŚĆ
Biblia
Już pierwsi rodzice zaznali uczucia bezdomności. Bóg ukarał Adama i Ewę wygnaniem z Raju, z czym wiązało się zesłanie na nich i całą ludzkość także cierpień i bólu.
Homer Odyseja
Odyseusz, król Itaki, wracał do swojej ojczyzny po wojnie trojańskiej. Bogowie jednak skazali go na ponad dziesięcioletnią wędrówkę po obcych krainach, z dala od domu i kochającej żony.
Legenda o św. Aleksym
Tytułowy bohater porzucił dom i rodzinę, by oddać swoje życie Bogu. Wybrał tułaczkę i życie żebracze, aby w ten sposób zasłużyć sobie na szczęście wieczne w niebie.
Wolter Kandyd
Kandyd opuszcza posiadłość baron i rozpoczyna długą podróż w poszukiwaniu sensu życia.
Adam Mickiewicz Sonety krymskie
Mickiewicz zawarł w sonetach uczucia, jakie targały nim z dala od ojczyzny. Bohaterem swego cyklu uczynił tułacza, pielgrzyma, który podziwia odległe i egzotyczne kraje, ale cały czas tęskni za utraconym domem rodzinnym.
Juliusz Słowacki Kordian
Tytułowy bohater dzieła Słowackiego porzuca dom rodzinny i rozpoczyna najdłuższą i najtrudniejszą w swoim życiu podróż, w czasie której chce poznać właściwy sens ludzkiej egzystencji.
Juliusz Słowacki Hymn
Tułacz i emigrant wyraża w tym wierszu swoją tęsknotę za ojczyzną, do której nie może wrócić. Dominuje nastrój smutku, przygnębienia i poczucie samotności.
Maria Konopnicka Miłosierdzie gminy
Tytułowe miłosierdzie przesycone jest znaczeniem ironicznym. Autorka przedstawia w swoim dziele historię żebraków, którzy zostali zlicytowani i przeznaczeni do pracy. Pozbawieni zostali w tej sposób nie tylko domu, ale i godności.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Bezdomność w powieści Żeromskiego jest wielowymiarowa. Dotyczy przede wszystkim ludzi z marginesu społecznego, którzy żyją w warunkach urągających godności ludzkiej. Z drugiej jednak strony bezdomnym można być także mentalnie, o tym również pisze autor w swoim dziele.
Zofia Nałkowska Granica
Jednym z wątków poruszonych w powieści jest los biedoty miejskiej. Niewiele zarabiający robotnicy i ludzie bezrobotni zmuszeni są do gnieżdżenia się w piwnicach i zakamarkach, gdzie umierają bez nadziei na poprawę swego stanu.
Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego
Powstańcy oraz mieszkańcy Warszawy zostali pozbawieni dachu nad głową. Wojna osierociła wielu, znaczna część nie ma dokąd wracać. Tułają się więc wśród zgliszcz i pożogi.
BÓG
Biblia
W Biblii Stwórca przybiera przeróżne oblicza. Raz widzimy Go jako miłosiernego Ojca i dobrego Pasterza, a innym razem staje przed nami zagniewany Władca świata, przed którym drży wszelkie stworzenie. Człowiek raz rozmawia z Bogiem jak z przyjacielem, to znów lęka się do Niego odezwać. Księgi biblijne naszkicowały możliwe przedstawienia Boga, które potem zostały rozwinięte w literaturze.
Jan Kochanowski Pieśni i Psałterz Dawidów
Człowiek został ukazany jako pokorny sługa Boży. Ponadto, poeta porównuje swój własny akt tworzenia do dzieła rąk Boskich, odnajdując w sobie ponadziemski pierwiastek.
Jan Kochanowski Treny
Bunt jednostki wobec rzekomej niesprawiedliwości Boga, który zabiera ze świata małą dziewczynkę. Sytuacja poety podobna jest do losów biblijnego Hioba, którego Bóg doświadczał cierpieniami - podmiot liryczny stara się odnaleźć sens bólu i śmierci.
Adam Mickiewicz Wielka Improwizacja w Dziadach cz. III
Konrad powstaje przeciw Bogu, wydaje mu się bowiem, że może się z Nim równać. Pragnie otrzymać "rząd dusz", którym mógłby przewodzić, ale wszelkie jego żądania pozostają bez echa.
Jan Kasprowicz Hymny
Poeta buntuje się przeciw okrucieństwu Boga. Oskarża Go o zło i cierpienie na świecie.
Tadeusz Miciński Ananke
Sprzeciw człowieka wobec porządku świata, który został ustalony przez Boga. Symboliczny szatan buntuje się, ukazując w ten sposób ludzkie słabości i upór.
Jan Kasprowicz Przeprosiny Boga
Bóg i człowiek stają się sobie bardzo bliscy, Stwórca schodzi na ziemię, by towarzyszyć ludziom w ich codziennych czynnościach, jak nawet wizyta w karczmie.
Bolesław Leśmian Dusiołek, Dziewczyna, Turpięgi i inne
Ludzie różnią się od Boga, nie widać, aby byli stworzeni na Jego obraz i podobieństwo. Niemal każdy jest w jakiś sposób oszpecony, kaleki czy ułomny. Winę za te niedoskonałości zrzuca się na Stwórcę.
ks. Jan Twardowski Podziękowanie, Daj nam, Spieszmy się kochać ludzi i inne
Bóg nie jest niedostępnym Stwórcą, który nie dba o swoje dzieci. Wręcz przeciwnie, aktywnie uczestniczy we wszelkich ludzkich poczynaniach, a Jego ślady odnaleźć można w każdym elemencie natury i całego świata.
Andrzej Szczypiorski Początek
Bóg ukazany jest jako pierwotne Źródło, jako Ten, z którego rąk wyszło wszystko, co nas otacza. Dodatkowo, autor snuje rozważania na temat relacji Bóg - człowiek i tajemnicy istnienia Stwórcy.
BUNT
Biblia
Pierwszy bunt w ogrodzie rajskim był spowodowany głupotą, drugi, po wieżą Babel - pychą. Ludzkość chciała dorównać Bogu, a w konsekwencji została rozproszona po świecie, nie mogąc się z sobą porozumieć.
Homer Iliada
Losy wojny trojańskiej zawisły na włosku, kiedy najsłynniejszy z wojowników greckich, Achilles, odmówił udziału w dalszej walce. Powodem było odebranie mu niewolnicy Bryzejdy, na co poważył się Agamemnon.
Sofokles Antygona
Tytułowa bohaterka sprzeciwiła się prawu i władcy, postanawiając pochować swego zmarłego brata.
Jan Kochanowski Treny
Ten cykl utworów jest przejawem buntu poety wobec Boga, świata i systemu filozoficznego, jakiego do tej pory był zwolennikiem.
William Szekspir Makbet
Makbet zabija króla Duncana, chcąc samemu objąć władzę. Jest to przejaw jego buntu wobec hierarchii państwowej oraz godności.
George Byron Giuar
Giaur nie zważa na obyczaje panujące w obcym kraju i zakochuje się w brance Hassana. Co więcej, próbuje mu ją odebrać, co niestety kończy się tragicznie.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Wielka Improwizacja to moment romantycznego buntu poety Konrada, który stara się dorównać Bogu, a nawet udowodnić, że jest od Niego silniejszy.
Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej
Postępowanie Dulskiej nie podoba się jej synowi, Zbyszkowi. Bunt młodzieńca okazuje się być jednak tylko powierzchowny, w rzeczywistości chłopak nie różni się wiele od swojej matki.
Poezja futurystów
Wybiegając w przyszłość, futuryści chcieli ukazać swój bunt wobec ciążącej nad kolejnymi pokoleniami tradycji.
Witold Gombrowicz Ferdydurke
Ta groteskowa powieść jest sama w sobie jednym wielkim buntem. Autor sprzeciwia się wymogom, jakie stawia się literaturze, nie chce dać zamknąć się w konwenanse formy.
Czesław Miłosz Campo di Fiori
Poeta buntuje się przeciwko prawom, jakie rządzą współczesnym światem, uważając je za brutalne i okrutne.
Sławomir Mrożek Tango
Eleonora i Stomil starali się swoim zachowaniem zbuntować przeciw normom i nakazom, jakie były na nich nakładane w młodości. Ich syn, Artur buntuje się zaś wobec braku tych norm.
CIERPIENIE
Biblia
W Pieśni nad Pieśniami Oblubienica szuka swego ukochanego, a nie mogąc go znaleźć, boleje i cierpi. Kwintesencją cierpienia i rozważaniami nad jego sensem są też dzieje biblijnego Hioba.
Tristan i Izolda
Miłość tych dwojga nie jest źródłem cierpienia, ból sprawia im jedynie rozłąka.
Stabat Mater Dolorosa
Maryja pod krzyżem cierpi patrząc na swego Syna. Nie jest wtedy Rodzicielką Boga, ale zwykłą bolejącą matką.
Jan Kochanowski Treny
Poeta cierpi po śmierci swej ukochanej córki. Ból jego potęgowany jest przez poczucie zagubienia w świecie.
Dante Alighieri Boska Komedia
Piekło jest siedzibą szatanów i dusz, które cierpią za swe ziemskie przewinienia.
William Szekspir Hamlet
Cierpienie Hamleta rozpoczyna się wraz ze śmiercią jego ojca. Wkrótce młodzieniec odkrywa, że zło czai się wszędzie, co potęguje jego ból i samotność.
Jan Andrzej Morsztyn Do trupa
Cierpienie zakochanego porównane jest do losu zmarłego. Podmiot liryczny udowadnia nawet, że sytuacja trupa jest lepsza.
Johann Wolfgang Goethe Cierpienia Młodego Wertera
Młody Werter jest nieszczęśliwy z powodu beznadziejnej miłości. Wie, że Lotta, jego ukochana, nigdy nie zwróci na niego uwagi, ponieważ jest już zaręczona.
George Byron Giaur
Cierpienie Giaura wynika z jego własnych czynów. Swoją miłością przyczynił się do śmierci ukochanej, potem zemścił się, ale nie poczuł z tego powodu ulgi, wręcz przeciwnie - cierpienie i samotność pogłębiły się.
Adam Mickiewicz Romantyczność
Jasiek zmarł, pozostawiając na świecie swoją ukochaną Karusię. Dziewczyna nie może pogodzić się z jego śmiercią, cierpienie doprowadza ją niemal do obłędu.
Adam Mickiewicz Dziady cz. IV
Przyczyną cierpień Gustawa jest miłość, a właściwie jej brak. Jego ukochana wybrała innego mężczyznę.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
Jacek Soplica zakochuje się w Ewie, córce stolnika, jest jednak zbyt ubogi, by móc się z nią ożenić. Cierpienie z powodu otrzymania czarnej polewki pchnie go do wielu czynów, za które potem będzie pokutował w habicie.
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Cierpienie Hrabiego Henryka bierze się z nudy, jakiej doznaje pędząc życie filistra.
Bolesław Prus Lalka
Stanisław Wokulski cierpi z powodu nieodwzajemnionej miłości do Izabeli.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Cierpienie i rozterki doktora Judyma wynikają z konieczności podjęcia decyzji, co jest dla niego ważniejsze - szczęście osobiste czy pomoc innym.
Jarosław Iwaszkiewicz Brzezina
Śmierć żony była bezpośrednią przyczyną pogrążenia się Bolesława w cierpieniu.
Zofia Nałkowska Medaliony
Cierpienie fizyczne i psychiczne dotyka ludzi, którym przyszło żyć pod jarzmem władz totalitarnych.
DIABEŁ
Literatura średniowieczna
Szatan jest uosobieniem zła i pokus, które co dzień toczą bój o duszę i życie ludzkie.
Adam Mickiewicz Pani Twardowska
Twardowski podpisuje cyrograf, zobowiązując się oddać duszę diabłu. Udaje mu się jednak go przechytrzyć.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Konrad jest rozdarty między dobrem a złem. Szatan usilnie walczy o władzę nad jego duszą.
Juliusz Słowacki Kordian
Szatan i jego świta stwarzają kolejnych przywódców polskiego listopadowego zrywu narodowowyzwoleńczego.
Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata
Diabeł o imieniu Woland przybywa do Moskwy, gdzie wytyka mieszkańcom zło i zepsucie.
EVERYMAN (Człowiek - Każdy)
Moralitety średniowieczne
Średniowiecze stworzyło specyficzny obraz bohatera literackiego. Konstrukcja ta miała służyć przede wszystkim moralitetom, których celem było pouczenie społeczeństwa. Everyman to człowiek, z którym mógłby identyfikować się każdy, nie posiada żadnych cech wyróżniających.
Mikołaj Sęp Szarzyński Wiersze abo rytmy polskie
Podmiot liryczny jest rozdarty wewnętrznie, wciąż zmaga się z własnym ciałem, pokusami świata i szatanem.
Stefan Żeromski Przedwiośnie
Cezary Baryka to człowiek, który nie może znaleźć sobie miejsca ani w Rosji, ani w Polsce.
Franz Kafka Proces i Zamek
Autor wykorzystał staropolską konstrukcję bohatera, by ukazać, zawikłane w labiryntach świata, losy każdego z nas. W Procesie Everyman otrzymał imię Józef K., zaś w Zamku - "K". Chodziło o symboliczne zobrazowanie losów człowieka, a nie stworzenie wyjątkowego bohatera literackiego.
Tadeusz Różewicz Kartoteka
Różewicz uczynił swego bohatera mozaiką złożoną z biografii i nazwisk wszystkich przedstawicieli pokolenia czasów wojny. Stąd zagubienie i rozterki bohatera, który nie może znaleźć sobie miejsca w świecie.
Tadeusz Różewicz Ocalony
Podmiot liryczny jest przedstawicielem pokolenia, które przeżyło okrucieństwo wojny i musi na nowo odnaleźć się w świecie.
Tadeusz Konwicki Mała Apokalipsa, Wniebowstąpienie, Sennik współczesny i inne
Główną cechą bohaterów Konwickiego jest to, że zlewają się z tłumem. Pisarz z Małej Apokalipsy jest nawet mylony z innymi ludźmi na ulicy, tak pospolitą ma twarz. W Senniku współczesnym bohatera dręczą senne wizje, we Wniebowstąpieniu zaś traci on pamięć, przez co staje się "nikim" lub właśnie "każdym". Wszyscy oni żyją w socjalistycznej Polsce i są odbiciami ludzi tamtej epoki.
IDEALIZM
William Szekspir Hamlet
Hamlet stał się wzorem idealisty w literaturze światowej. Hamletyzm charakteryzuje się przede wszystkim głębokim rozdarciem wewnętrznym, niemożnością zrealizowania swoich zamierzeń, a także skłonnością do przemyśleń egzystencjalnych.
Miguel de Cervantes Saavedra Don Kichot
Don Kichot to idealista literatury hiszpańskiej, którego powołaniem była walka ze złem. Tymczasem świat okrzyknął go wariatem, który za przeciwnika obiera sobie wiatraki.
Bolesław Prus Lalka
Stanisław Wokulski to idealista miłości - poświęca wszystko dla Izabeli, widząc w niej wcielenie piękna i dobroci, podczas gdy była ona jedynie zepsutą arystokratką. Ignacy Rzecki natomiast był idealistą politycznym - wierzył uparcie w powrót Napoleona. Julian Ochocki zaś to idealista nauki - całe swoje życie poświęcił zmaganiom z siłami natury.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Tomasz Judym to człowiek, który oddał się całkowicie misji ratowania bliźnich. Wbrew całemu światu postanowił walczyć o prawa ludzi ubogich. Poświęcił temu wszystko i wszystkich, których kochał.
Stefan Żeromski Przedwiośnie
Idealizm przejawia się tutaj poprzez słowa Seweryna Baryki, który kreśli wizję "szklanych domów", z których rzekomo zbudowane są polskie miasta.
Ernest Bryll Turystyka, Wciąż o Ikarach głoszą
Bryll krytykuje idealizm jako taki. Gloryfikuje racjonalistę Dedala, nie rozumiejąc dlaczego świat rozwodzi się nad młodym idealistą Ikarem, który poniósł klęskę.
Zbigniew Henrert Tren Fortynbrasa
Wcielenie idealizmu - Hamlet zostaje skonfrontowany z racjonalistą Fortynbrasem. Młody przywódca staje nad ciałem zabitego Hamleta i zwraca się do niego, krytykując jego niepraktyczne podejście do życia, które stało się przyczyną jego upadku.
KAT
Biblia
Rolę kata w Historii Świętej Nowego Testamentu spełnia między innymi król Herod. To on rozkazał zabić wszystkich nowonarodzonych chłopców, bo wierzył, że wśród nich jest ten, który kiedyś odbierze mu władzę.
Szymon Szymonowic Żeńcy
Ekonom doglądający pracy chłopów na polu, traktuje ich okrutnie, nie przestrzegając żadnych zasad.
William Szekspir Makbet
Dążąc do władzy, Makbet nie cofa się przed niczym, nawet przed morderstwem. Z jego rąk giną król i Banko.
George Byron Giaur
Giaur nie mógł pogodzić się ze śmiercią ukochanej i zabił jej oprawcę, Hassana.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Polska cierpi pod jarzmem narodu rosyjskiego. Car przybiera rolę kata, który bezwzględnie morduje Polaków.
Henryk Sienkiewicz Krzyżacy
Córka Juranda, Danusia, zostaje porwana przez krzyżaków, na czele których staje Zygfryd de Lowe.
Franc Kafka Proces
Główny bohater, Józef K., tragicznie kończy swoje życie - urzędnicy państwowi zarzynają go przy użyciu noża.
Zofia Nałkowska Medaliony
Historia II wojny światowej to przykład wielu bestialskich morderstw. Każdy może stać się oprawcą.
Kazimierz Moczarski Rozmowy z katem
Jurgen Stroop to tytułowy kat. Wydał on wiele wyroków śmierci, kierował likwidacją getta w Warszawie.
Gustaw Herling - Grudziński Inny świat
Nie tylko oprawcy obozowi są katami, wina za zaistniałą sytuację spada na cały system totalitarny.
Sławomir Mrożek Tango
Władzę przejmuje Edek, który swoje demoniczne rządy rozpoczyna od zabicia Artura.
KATASTROFIZM
Jan Kasprowicz Dies irae
Apokaliptyczny koniec świata jest dniem gniewu Boga, ale również dniem zwycięstwa dobra i sprawiedliwości.
Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy
Losy świata są policzone, wszystko zmierza ku zagładzie. W utworze przejawia się to specyficznym zachowaniem bohaterów, ich językiem oraz zapanowaniem technokracji.
Julian Tuwim Bal w operze
Koniec świata jest nieunikniony, ponieważ władzę objęła korupcja i nierząd.
Tadeusz Gajcy Wczorajszemu
Dawna arkadia i szczęście już nie istnieją, wojna zabiła wszelkie przejawy dobra na ziemi.
MATKA
Biblia
Bóg stworzył kobietę i nazwał ją Ewą, czyli "dającą życie". Została ona matką wszystkich kolejnych pokoleń.
Mitologia
Niobe miała liczne potomstwo i chlubiła się tym wobec Latony, która posiadała tylko dwójkę dzieci.
Dzieje Tristana i Izoldy
Napój, dzięki któremu rozkwitła miłość tych dwojga, został przygotowany przez matkę Izoldy.
Lament świętokrzyski
Maryja, stojąca pod krzyżem, przeżywała cierpienia zwykłej niewiasty, była wtedy po prostu matką.
William Szekspir Hamlet
Matka Hamleta nie zaprotestowała, kiedy zabijano jej męża, przez co skierowała na siebie nienawiść syna.
Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła
Autor kreśli obraz idealnej matki - Polki, jest nią Podkomorzyna.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Pani Rollinson jest uosobieniem wielu matek, które w czasie zaborów straciły swoje dzieci.
Juliusz Słowacki Do matki
Poeta tęsknił za swą matką, dlatego w tym wierszu zwraca się do niej z prośbą, by wybaczyła mu wyjazd z kraju.
Bolesław Prus Lalka
Jak trudna jest rola matki, widzimy na przykładzie pani Stawskiej, która musi sama zapewnić byt swej córce.
Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej
Pani Dulska nie jest dobrą matką. Nie troszczy się o losy rodziny, chce tylko dobrze wyglądać przed znajomymi.
Władysław Reymont Chłopi
Na Hankę spada nagle mnóstwo obowiązków, ale dzielna kobieta radzi sobie z nimi, zyskując uznanie innych.
Tadeusz Borowski Proszę państwa do gazu
Wojna pozbawia ludzi uczuć i godności. Matki są w stanie nawet poświęcić swe dzieci, by uratować siebie.
Sławomir Mrożek Tango
Eleonora nie szanuje swej matki, sama zaś stara się iść z duchem czasu, co prowadzi do zerwania więzi z synem.
MĄŻ
Biblia
Pierwsi rodzice, Adam i Ewa byli małżeństwem. Także Józef z Galilei poślubia Maryję, by pomóc Jej wypełnić wolę Bożą.
Mitologia
Zeus i Hera to boskie małżeństwo, w którym nie zawsze układa się dobrze. Jednym z dziwniejszym małżeństw na Olimpie są natomiast piękna Afrodyta i Hefajstos - kulawy kowal.
Homer Iliada
Hektor jest wzorem oddanego rodzinie i żonie męża.
Homer Odyseja
Odys stara się wrócić do Itaki, a w szczególności do swej wiernej żony, Penelopy.
Legenda o św. Aleksym
Św. Aleksy porzuca żonę w dniu ślubu, bo chce poświęcić życie Bogu. Małżonkowie rozstają się w przyjaźni.
Boccaccio Dekameron
Autor przedstawia historie zdradzanych mężów. Powodem niewierności staje się ich skąpstwo lub nieczułość.
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego
Idealny ziemianin to nie człowiek, który kocha swą żonę nad życie. Wystarczy, by ją szanował.
William Szekspir Makbet
Lady Makbet całkowicie panuje nad swoim mężem, który wykonuje jej polecenia.
Molier Świętoszek
Orgon jest przykładem męża, który jest niezwykle naiwny, wręcz głupi.
Ignacy Krasicki Żona modna
Kobieta jest w stanie zawładnąć mężczyzną. Tak właśnie stało się z Piotrem, który jest pod pantoflem swej żony.
Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod
Wallenrod poświęca miłość do żony, chcąc ratować ojczyznę.
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Hrabia Henryk nie jest szczęśliwy jako Mąż, dlatego ucieka z domu, goniąc za widmem dawnej kochanki.
Bolesław Prus Lalka
Znajomi uważają, że Wokulski ożenił się dla majątku, z tego też powodu nie jest on szanowany.
Henryk Sienkiewicz Potop
Król Jan Kazimierz potrafi poznać się na mądrych ludziach, dlatego nie lekceważy rad swej żony.
Stanisław Wyspiański Wesele
Małżeństwo, jakie zawarł Krakowianin z chłopką jest tylko realizacją jego marzeń o poznaniu folkloru.
Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej
Dulska całkowicie panuje nad swoim mężem, Felicjanem.
Władysław Reymont Chłopi
Boryna żeni się z Jagną, ulegając zauroczeniu i namiętności. Kobieta traktuje go wyniośle, jak starca.
Zofia Nałkowska Granica
Zenon Ziembiewicz to ciekawa postać - zdradza swą żonę, a mimo to nadal ją kocha.
Sławomir Mrożek Tango
Eleonora jest kobietą wyzwoloną. Kiedy Stomil, jej mąż, już jej nie wystarcza - mówi mu to wprost.
MESJANIZM
Biblia
Stary Testament w wielu miejscach zapowiada przyjście na świat Mesjasza, który wyzwoli ludzkość z niewoli.
Wespazjan Kochowski Psalmodia polska
Naród Polski, a dokładniej - Sarmaci zostali wybrani, by bronić chrześcijaństwa przed poganami.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Polacy ukazani są jako niewinne ofiary, jako Chrystus poświęcający się po raz kolejny za narody świata.
Juliusz Słowacki Kordian
Mesjanizm, jaki cechował dzieła Mickiewicza, zostaje skrytykowany w dziele Słowackiego.
Andrzej Szczypiorski Początek
Autor poddaje w wątpliwość tezę, jakoby Polska miała być narodem wybranym przez Boga.
MIASTO
Biblia
Świadkiem wielu wydarzeń Historii Św. jest Betlejem. Tu umiera Rachela, tu rządzi Dawid, tu rodzi się Jezus.
Mitologia
Atena umiłowała sobie miasto, noszące nazwę od jej imienia. Od wieków Ateny są centrum kultury Grecji.
Honoriusz Balzac Ojciec Goriot
Paryż, stolica Francji, jest miejscem, gdzie rządzi pieniądz i wysokie urodzenie.
Bolesław Prus Lalka
W Warszawie mieszkają przedstawiciele wszystkich warstw społecznych Polski pod zaborami.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Inteligencja warszawska nie dostrzega ubogich i bezdomnych, którzy mieszkają tuż obok nich.
Władysław Reymont Ziemia obiecana
W Łodzi rodzi się kolejny z wielkich systemów świat - kapitalizm.
Stefan Żeromski Przedwiośnie
Rewolucja przemienia Baku w siedlisko nędzy i zniszczenia.
Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata
Woland przybywa do Moskwy, gdzie zło i zepsucie już dawno znalazło swoje miejsce.
Albert Camus Dżuma
Zadżumiony Oran jest kolejnym symbolicznym miastem, na którego ulicach zło walczy o dominację z dobrem.
Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego
Powstanie zabiło nie tylko ludzi, zabiło również kulturę, nastąpiła całkowita zagłada.
MIESZCZAŃSTWO
Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego
Krakowianie zemścili się na Tęczyńskim, za co zostali potępieni przez szlachcica - autora wiersza.
Molier Świętoszek
Mieszkańcy miast pozbawieni są uczuć, pod przykrywką świętości wprowadzają w czyn swoje niecne plany.
Juliusz Słowacki Kordian
Koronacja na rynku miasta jest dla jego mieszkańców tylko kolejną rozrywką, nie wiedzą, co się za nią kryje.
Honoriusz Balzac Ojciec Goriot
Hierarchizowanie mieszczan odbywa się na podstawie ich zamożności.
Bolesław Prus Lalka
Nie tak dawno mieszczanie odnosili spektakularne zwycięstwa w wojnach, teraz interesuje ich tylko pieniądz.
Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej
Każda zbrodnia i oszustwo jest usprawiedliwione, jeśli tylko pozostanie w ukryciu.
MIŁOŚĆ SZCZĘŚLIWA
Biblia
Zakochani Oblubieniec i Oblubienica z Pieśni nad Pieśniami są ze sobą szczęśliwi.
Mitologia
Po latach wędrówki Odys wreszcie powraca do swej ukochanej Penelopy.
Dzieje Tristana i Izoldy
Losy Tristana i Izoldy są dowodem na to, że miłość może być szczęśliwa, nawet jeśli kończy się tragicznie.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
Tadeusz i Zosia osiągnęli szczęście nie tylko dla siebie, udało im się pogodzić skłócone rodziny.
Aleksander Fredro Śluby panieńskie
Gustaw i Aniela oraz Albin i Klara musieli dużo przejść zanim wreszcie utworzyli szczęśliwe związki.
Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem
Justyna i Janek od początku wiedzieli, że są dla siebie stworzeni. Radość przynosi im każdy zwykły dzień spędzony razem.
Henryk Sienkiewicz Potop
Kmicic długo musiał pracować na miłość Oleńki, ale w końcu jego trudy zostały wynagrodzone.
Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata
Woland staje się dawcą szczęśliwej miłości, kiedy sprowadza Mistrza do Małgorzaty.
NADZIEJA
Biblia
Izraelici otrzymali od Boga obietnicę Ziemi Obiecanej, tą nadzieją żyli przez wiele trudnych lat.
Mitologia
Odys nie tracił nadziei podczas swej wędrówki i tylko dzięki temu osiągnął cel.
Sofokles Antygona
Antygona sprzeciwia się nakazom władcy w nadziei, że bogowie uchronią ją przed karą.
Dante Alighieri Boska Komedia
Człowiek nie może łudzić się nadzieją, że jego grzechy pójdą w zapomnienie, będzie musiał ponieść za nie karę.
Jan Kochanowski Nie porzucaj nadzieje...
Nawet w obliczu ciężkich doświadczeń, człowiekiem powinien ufać, że nadejdą lepsze dni.
Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod
Wallenrod porzuca żonę i dom rodzinny, mając nadzieję, że uda mu się pokonać wroga ojczyzny - Krzyżaków.
Juliusz Słowacki Kordian
Kordian porusza się w świecie wyobrażeń i imaginacji, jego nadzieje nie są racjonalne.
Honoriusz Balzac Ojciec Goriot
Nadzieja awansu w hierarchii społecznej przyświeca poczynaniom Rastignaca.
Bolesław Prus Lalka
Wszystkie działania Wokulskiego są poparte ufnością, że nadejdzie dzień, gdy Izabela odwzajemni jego miłość.
Stanisław Wyspiański Wesele
Chochoł to słoma chroniąca różę. Można mieć nadzieję, że wraz z przyjściem wiosny róża - wolność rozkwitnie.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Doktor Judym stara się pomóc najuboższym, mając nadzieję, że zmieni świat.
Albert Camus Dżuma
Rieux podejmuje walkę z dżumą, mimo że wydaje się ona beznadziejna. Jednak on ma nadzieję...
NIEŚMIERTELNOŚĆ
Biblia
Dusza ludzka jest nieśmiertelna, a szczęście wieczne osiągnie przez zaufanie Jezusowi.
Mitologia
Ambrozja i nektar zapewniają nieśmiertelność mieszkańcom Olimpu.
Safona Pogarda dla nie znającej poezji
Poetka wierzy, że twórczość artystyczna jest w stanie zapewnić autorowi nieśmiertelność.
Horacy Exegi monumentum...
Poezja jest najtrwalszym pomnikiem, jaki człowiek może sobie wystawić.
Legenda o św. Aleksym
Aleksy chce zapewnić swej duszy nieśmiertelność przez ascetyczne życie i służbę Bogu.
Jan Kochanowski Pieśń o dobrej sławie
To cnota jest gwarantką nieśmiertelności, a jej najdoskonalszym przejawem jest służba ojczyźnie.
Daniel Naborowski Do Anny
Na świecie nie ma nic nieśmiertelnego, z wyjątkiem uczucia miłości.
William Szekspir Sonety
Miłość zapewnia kochankowi wieczną młodość, mimo niszczącego działania czasu.
Adam Mickiewicz Sonety krymskie
Twórczość poety pozostanie na wieki i będzie zachwycać jeszcze wiele lat po jego śmierci.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Zdolność tworzenia czyni Konrada niemal równym Bogu.
PIENIĄDZE
Biblia
Judasz wydał oprawcom Chrystusa, a w zamian otrzymał nędzne trzydzieści srebrników.
Mitologia
Po śmierci dusza człowieka musi przeprawić się przez Styks. Przewoźnik Charon pobiera jeden obol jako opłatę.
Jan Kochanowski Pieśń o spustoszeniu Podola
Szlachta nie wspiera swym majątkiem państwa, co prowadzi do jego słabości, którą wykorzystują wrogowie.
Molier Skąpiec
Ojciec rodziny nie dba o nic poza własnym majątkiem.
Ignacy Krasicki Żona modna
Wojsko polskie niedomaga, ponieważ szlachta i możni dbają o własne interesy, nie troszcząc się o losy kraju.
Juliusz Słowacki Kordian
Miłość również ulega presji pieniądza. Kochanka Kordiana trwa przy nim dopóki jest bogaty, potem odchodzi.
Honoriusz Balzac Ojciec Goriot
W Paryżu rządy przejął pieniądz i zachłanność, nic poza nimi się nie liczy.
Bolesław Prus Lalka
Stanisław Wokulski uważa, że bogactwo pomoże mu zdobyć względy Izabeli.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Lekarze warszawscy nie są wierni swemu powołaniu pomocy bliźnim, nie leczą ludzi, którzy nie płacą.
Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej
Dulska to kobieta, która bezwzględnie dąży do wyznaczonych celów, którymi są coraz większe pieniądze.
Zofia Nałkowska Granica
Ziembiewicz stara się pieniędzmi okupić swoje przewinienia.
Albert Camus Dżuma
Nawet w mieście, gdzie szaleje śmiertelna choroba znajdują się ludzie, którzy zrobią wszystko dla pieniędzy.
Andrzej Szczypiorski Początek
Wojna wypruła ludzi z uczuć, nawet w czasie likwidacji getta próbują się oni wzbogacić.
PRACA
Biblia
Syn marnotrawny nie chciał pomagać ojcu w pracy przy domu, postanowił spróbować szczęścia na własną rękę.
Mitologia
Dedal ceniony był głównie za swoje dzieła, które były wytworem pracy jego rąk.
Satyra na leniwych chłopów
Kmiecie zostali skrytykowani jako ci, którzy robią wszystko, by tylko nie pracować.
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego
Dobry szlachcic żyje na wsi i dogląda prac na roli.
Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o Sobótce
Wieś jest miejscem, gdzie trzeba ciężko pracować, ale praca ta daje wiele radości.
Szymon Szymonowic Żeńcy
Starosta tylko dogląda chłopów, którzy muszą ciężko pracować bez chwili odpoczynku.
Wolter Kandyd
Szczęście w życiu mogą zapewnić tylko dwie rzeczy - dobytek i praca, która go zapewnia.
Ignacy Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
Autor kreśli obraz nieistniejącej wyspy Nipu, gdzie liczy się przede wszystkim praca.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
W gospodarstwie Sędziego wszystko jest na swoim miejscu, każdy wykonuje przynależne mu prace,
Bolesław Prus Lalka
Wokulski nie zawdzięcza swego majątku ani dobremu urodzeniu, ani pomocy innych, ale sobie samemu.
Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem
Chłopi traktują pracę jako esencję ich życia, to właśnie ona czyni ich godnymi ludźmi.
Stefan Żeromski Zmierzch
Praca ukazana w dziele Żeromskiego nie uszlachetnia, prowadzi jedynie do chorób, zmęczenia i śmierci.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Obowiązku lekarskie Judyma są dla niego o wiele ważniejsze niż szczęście osobiste.
Władysław Reymont Chłopi
Na wsi ktoś, kto nie pracuje jest pogardzany przez innych, bowiem praca jest nieodłącznym elementem życia.
Maria Dąbrowska Noce i dnie
Bohaterowie powieści odnaleźli sens swojej egzystencji w rzetelnej pracy.
George Orwell Folwark zwierzęcy
Tylko warstwy wyższe nie muszą pracować. Ubodzy i podwładni wykonują swoje obowiązki pod presją.
PRZEMIJANIE
Biblia
Człowiek był kiedyś nieśmiertelny, ale od czasu grzechu pierworodnego podlega przemijaniu jak cała natura.
Mitologia
Człowiek ulepiony przez Prometeusza jest kruchy i nietrwały, składa się jedynie z łez i gliny.
Horacy Pieśni
Nie możemy zatrzymać czasu, dlatego powinniśmy korzystać z dobrodziejstw chwili obecnej.
Franciszek Villon Wielki Testament
Na świecie nie ma nic trwałego, wszystkie bogactwa i piękno kiedyś przeminie.
Jan Kochanowski Pieśni
Wśród nietrwałych dóbr ziemskich, tylko cnota zasługuje na uwagę, ponieważ ona jest wieczna.
Mikołaj Sęp-Szarzyński Rytmy abo wiersze polskie
Szczęście wieczne po śmierci jest jedyną rzeczą, do której warto dążyć.
William Szekspir Hamlet
Rozterki Haleta na temat życia i przemijania najlepiej oddaje monolog wypowiedziany z czaszką Yorika w ręce.
Daniel Naborowski Do Anny
Jedynie miłość jest wartością, która trwa niezmiennie przez wieki.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
Czasy Polski szlacheckiej, kraina lat dziecinnych odeszły w zapomnienie.
Maria Dąbrowska Noce i dnie
Na świecie nic nie jest stałe, wciąż ktoś się rodzi, a ktoś umiera.
Wisława Szymborska W rzece Heraklita i Nic dwa razy
Człowiek nie może uporać się z mijającym czasem. Przemijanie jest największym problemem jego życia.
PRZYJAŹŃ
Homer Iliada
Patroklosa i Achillesa łączyła prawdziwa przyjaźń, dlatego też heros stanął do walki po śmierci młodzieńca.
Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera
Przyjacielem Wertera jest Wilhelm. Listy, jakie do siebie wysyłali, są częścią dzieła.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Zbuntowani studenci nie przetrwaliby, gdyby nie łączyły ich więzy przyjaźni i zaufania.
Aleksander Dumas Trzej Muszkieterowie
"Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego" to dewiza muszkieterów, która i dziś przyświeca przyjaciołom.
Bolesław Prus Lalka
Rzecki był nie tylko współpracownikiem Wokulskiego, ale również jego serdecznym przyjacielem.
Henryk Sienkiewicz Trylogia
Zagłoba i Wołodyjowski różnią się nie tylko posturą. Mimo to ich przyjaźń przetrwała wszystkie trudy.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Judym odnalazł sprzymierzeńca i przyjaciela w Korzeniowskim. Jednak obaj pozostali samotni wśród ludzi.
Antoine de Saint-Exupery Mały Książę
Przyjaźń to największa wartość w życiu człowieka, ale czasem przynosi ból, dowiedzieli się o tym Książę i lis.
Gustaw Herling-Grudziński Inny świat
W obozie koncentracyjnym trudno o prawdziwych przyjaciół, toczy się walka o przetrwanie, która nie zna reguł.
REWOLUCJA
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Różnice klasowe doprowadziły do buntu biedoty przeciw arystokracji.
Bolesław Prus Lalka
Rzecki nazywa rewolucją Wiosnę Ludów, która była zrywem przeciw europejskim potęgom i tyranom.
Stefan Żeromski Przedwiośnie
Baryka jest świadkiem rewolucji w Baku, zdaje sobie sprawę z tego, że taki los może spotkać również Polskę.
Witkacy Szewcy
Rewolucja październikowa stała się głównym źródłem dla twórcy dzieła. Nie tylko komunizm i faszyzm zostały w nim zobrazowane, mamy też do czynienia z rewolucją technokratyczną, a także matriarchalną.
RODZINA
Biblia
Wzorem dla rodzin chrześcijańskich wszystkich wieków stał się związek Józefa i Maryi.
Mitologia
Relacje między bogami nie różnią się niczym, z wyjątkiem nieśmiertelności, od stosunków na ziemi. Głową tej boskiej rodziny jest Zeus.
Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o Sobótce
Opis idealnej rodziny ziemiańskiej włożył poeta w usta Panny XII.
William Szekspir Romeo i Julia
Rodziny Capulettich i Montecchich prowadzą między sobą walkę, co doprowadza do śmierci Romea i Julii.
Molier Świętoszek
Orgon jest jedynym i niezaprzeczalnym władcą swojej rodziny, nikt nie może mu się sprzeciwiać.
Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła
Autor przedstawił dwa typy rodzin szlacheckich. Z jednej strony widzimy sarmackich Gadulskich, z drugiej postępową rodzinę Podkomorzego.
Balzac Ojciec Goriot
Od śmierci żony Goriota, rodzina jest niepełna, a ojciec zaczyna rozpieszczać córki, zabijając w nich czułość.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
Rodzina Sędziego jest liczna i wielopokoleniowa, młodzi szanują starszych, kultywują szlachecką tradycję.
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Hrabia nie jest szczęśliwy jako małżonek, ponieważ nie chce dać się zniewolić filisterskim sposobem bycia.
Bolesław Prus Lalka
Rodzina Łęckich już od dawna nie jest tak bogata, jak niegdyś, ale dotąd nie wyzbyła się egoistycznej dumy.
Henryk Sienkiewicz Rodzina Połanieckich
Stanisław Połaniecki stawia pieniądze i zyski ponad rodzinę.
Władysław Reymont Chłopi
Boryna jest głową rodziny i jako taki podejmuje arbitralnie wszystkie ważniejsze decyzje. Jego syn, Antek, nie potrafi odnaleźć się w roli męża i ojca, sytuacja zmienia się dopiero po jego pobycie w więzieniu.
Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej
Dulscy są małostkowi i zakłamani, ich głównym celem jest pokazanie swego rzekomego bogactwa innym.
Zofia Nałkowska Granica
Zenon Ziembiewicz nie miał w swym ojcu dobrego wzoru. Podobnie jak on, zdradza żonę i nieustannie kłamie.
Maria Dąbrowska Noce i dnie
Rodzina Niechciców oparła swe życie na miłości i zaufaniu, a także ciężkiej pracy. Przyniosło im to szczęście.
Sławomir Mrożek Tango
Stomil i Eleonora tworzą nowoczesną i wyzwoloną rodzinę. Pokonuje ich jednak prostacki Edek
SAMOBÓJSTWO
Biblia
Judasz wydał Jezusa, bo chciał zmusić Go do okazania mocy. Po śmierci swego Mistrza, z rozpaczy powiesił się.
Sofokles Król Edyp
Matka Edypa, Jokasta, z którą się on ożenił, nie może znieść brzemienia prawdy i popełnia samobójstwo.
Platon Fedon
Sokrates zostaje skazany na śmierć za rzekome demoralizowanie młodych i niewiarę w bogów.
William Szekspir Makbet
Żona Makbeta nie jest w stanie wytrwać do końca w swoim okrucieństwie i w końcu targa się na własne życie.
Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera
Werter cierpi z powodu nieodwzajemnionej miłości, która jest ostatecznie przyczyną jego samobójczej śmierci.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Gustaw postanowił zabić w sobie dawnego człowieka, by móc stać się rewolucjonistą - Konradem.
Juliusz Słowacki Kordian
Kordian, niczym romantyczny bohater, chce odebrać sobie życie z miłości. Bez powodzenia.
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Hrabia Henryk pozostaje sam w bastionie arystokratów. Nie chcąc poddać się jak inni, skacze ze skały.
Bolesław Prus Lalka
Wokulski nie może dłużej znieść zakłamania Izabeli i kładzie się na torach, chcąc popełnić samobójstwo. Pierwsza próba nie powiodła się, ale jakiś czas potem ktoś wysadził w powietrze zamek. Przypuszczalnie był to sam Wokulski, który pod ruinami twierdzy zakończył swoje życie.
Henryk Sienkiewicz Krzyżacy
Jurand uwalnia komtura ze Szczytna, darując mu życie. Mężczyzna nie może jednak uporać się z własnym sumieniem i popełnia samobójstwo.
Henryk Sienkiewicz Pan Wołodyjowski
Michał Wołodyjowski zdobył się na najwyższe poświęcenie dla ojczyzny - wysadził się w Kamieńcu Podolskim, ratując kraj przed najeźdźcą.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
Korzecki popełnia samobójstwo, dając świadectwo beznadziei i nędzy, jaka zapanowała na świecie.
Zofia Nałkowska Granica
Zenon Ziembiewicz nie może znieść kompromitacji i sam odbiera sobie życie.
Czesław Miłosz Na śmierć Tadeusza Borowskiego
Poeta opisuje śmierć Borowskiego, który nie był w stanie znaleźć sobie miejsca we współczesnej mu Polsce.
Andrzej Szczypiorski Początek
Getto jest miejscem zagłady, z którego wielu chciałoby uciec. Henryczek postanawia dobrowolnie do niego wrócić.
SEN
Biblia
Jakub śni o drabinie, która jest symbolicznym ukazaniem hierarchii, jaka panuje na świecie.
Mitologia
Hypnos, czyli sen był bratem Tanatosa - boga śmierci. Ludzie zasypiali dotknięci przez niego gałązką lub ziarnami maku.
Jan Kochanowski Tren XIX albo sen
Matka poety staje przed nim z Urszulką na ręce, starając się rozwiać wątpliwości ojca i filozofa.
William Szekspir Sen nocy letniej
Sen i jawa są tak blisko siebie, że nie sposób ich odróżnić.
Adam Mickiewicz Dziady cz. III
Dzięki opisowi snu Ewy, dowiadujemy się o jej sposobie odbierania świata, a także jej niewinności.
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Zaśnięcie u boku żony nie jest dla Hrabiego Henryka szczęściem, ale szarą, filisterską prozą życia.
Bolesław Prus Lalka
Dzięki snom Izabeli dowiadujemy się, jak postrzega ona Wokulskiego. Jawi się on jej jako nieczuły pień z czerwonymi dłońmi.
Stanisław Wyspiański Wesele
Świat wokół bronowickiej chaty spowity jest we mgle, bohaterowie śnią na jawie, nie wiadomo, co jest realne.
Franc Kafka Proces
Józef K. jest tak zagubiony w świecie rzeczywistym, że chciałby, aby okazał się on tylko złym snem.
Bruno Schulz Sklepy cynamonowe
Świat przedstawiony ma charakter oniryczny i fantastyczny. W tej nierealnej scenerii wszystko jest możliwe.
STRACONE POKOLENIE
Adam Mickiewicz Dziady cz. II
Polska młodzież poświęca się za ojczyznę, ale jej walka musi być naznaczona cierpieniem.
Bolesław Prus Lalka
Rzecki i Wokulski należą do pokolenia, które już nie czeka na wyzwolenie, jak romantycy. Obaj podejmują walkę o wyzwolenie ojczyzny, początkowo w czasie Wiosny Ludów, później w powstaniu styczniowym.
Stefan Żeromski Siłaczka
Bozowska podejmuje walkę przeciwko konserwatyzmowi, którą niestety przegrywa. Zabiera ze sobą dawne ideały.
Kazimierz Przerwa - Tetmajer Koniec wieku XIX
Pokolenie końca wieku nie wie już, do czego dążyć. Wszelkie cele i aspiracje straciły sens.
Stefan Żeromski Przedwiośnie
Ojciec Cezarego Baryki żyje nadzieją na ujrzenie "szklanych domów", podobnie jak całe jego pokolenie.
Krzysztof Kamil Baczyński Pokolenie
Pokolenie Baczyńskiego przeżywało młodość w czasie wojny, która odcisnęła na ich życiu niezmywalne piętno.
Tadeusz Różewicz Ocalony
Nieliczni przedstawiciele pokolenia Kolumbów przetrwali wojnę, ale ich ideały nie zdołały się obronić.
SZALEŃSTWO
Mitologia
Hera zsyła na znienawidzonego Heraklesa szał, pod wpływem którego morduje on żonę i dzieci.
William Szekspir Hamlet
Hamlet udaje szaleńca, by móc dowiedzieć się prawdy o śmierci swego ojca.
Adam Mickiewicz Romantyczność
Śmierć ukochanego Jasia była przyczyną obłędu, na jaki zapadła Karusia.
Adam Mickiewicz Dziady cz. IV
Gustaw ogarnięty jest szałem z powodu nieszczęśliwej miłości.
Juliusz Słowacki Kordian
Kordian znajduje się w domu wariatów, gdzie widzi mnóstwo szaleńców. Uświadamia sobie w pewnym momencie, że sam nie jest od nich lepszy, bo chciał dokonać obłędnego czynu.
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Hrabia Henryk ucieka z domu, co wywołuje u jego żony obłęd.
Zofia Nałkowska Granica
Justyna dokonuje aborcji na prośbę Ziembiewicza, ale nie radzi sobie z tym brzemieniem i popada w obłęd.
TOTALITARYZM
Literatura łagrowa i lagrowa
Łagry i niemieckie obozy koncentracyjne, jako wytwór despotycznych systemów, powinny być zaliczone do nurtu literatury traktującej o totalitaryzmie samym w sobie.
George Orwell Rok 1984 i Folwark zwierzęcy
Fantastyczna wizja życia pod władzą systemu totalitarnego. Autor nie nazwał systemu, jaki opisał, ale w obu powieściach możemy łatwo odnaleźć odbicie sytuacji, jaka zapanowała na świecie w czasie i po II wojnie światowej.
Tadeusz Konwicki Mała Apokalipsa
Dzień z życia pisarza w Polsce sowieckiej. Elementów fantazji objawiają się w wizji upadku totalitaryzmu. Proroctwa tego typu nie były wówczas traktowane poważnie, rzeczywistość była zbyt okrutna, żeby można było realnie myśleć o jej odmianie.
Czesław Miłosz Zniewolony umysł
Autor rozważa wpływ, jaki mają na ludzką psychikę systemy totalitarne. Nawet jednostki o wybitnej inteligencji często upadają w walce z systemem i poddają się manipulacji, przejmując irracjonalne poglądy.
Andrzej Szczypiorski Początek
Autor ukazał historię jako ciąg powtarzających się cyklicznie wydarzeń. Na przykładzie rozwoju systemów totalitarnych XX wieku udowodnił, że ludzie nieustannie dążą do władzy przez zbrodnie, przemoc i zabójstwa.
Zbigniew Herbert Powrót prokonsula
Poeta ukazuje totalitarny system rządów Rzymu za czasów cesarstwa. W tym czasie na dworze królowały obłuda, zakłamanie i bezwzględne dążenie do celu.
Zbigniew Herbert Tren Fortynbrasa
Fortynbras wygłasza swój monolog, stojąc nad ciałem zmarłego Hamleta. Kreuje wówczas swoją wizję dalszych rządów, które będą się opierały na sile, wojsku i dyktaturze.
Ernest Bryll Ten który
Wiersz jest odpowiedzią na utwór Czesława Miłosza pt. Który skrzywdziłeś.
Niccolo Machiavelli Książę
Idealny władca to człowiek niemalże pozbawiony sumienia, człowieka, który uważa, że cel uświęca środki. Machiavelli nazwał przywódcę lisem i lwem - musiał on bowiem być przebiegły i silny.
