"Pan Tadeusz" powstał w Paryżu w latach 1832- 1834, wydany został w 1834 roku. "Pan Tadeusz" to epopeja, ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla całego narodu, często utwór nazywany jest epopeją narodową. Akcja "Pana Tadeusza" rozgrywa się na Litwie w dworku Soplicowo i w Dobrzynie. Czas akcji obejmuje okres od lata 1811 roku do wiosny 1812 roku XVIII wieku. Tłem historycznym utworu jest kampania napoleońska 1812 roku, a przede wszystkim marsz wojsk Napoleona na Moskwę. Jednym z głównych bohaterów jest Jacek Soplica, który ukrywa się w swoim rodzinnym majątku pod nazwiskiem księdza Robaka. Oskarżony był o zamordowanie Stolnika Horeszki i uciekł za granicę wrócił do polski, aby przygotować ludzi na wkroczenie wojsk napoleońskich. Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu" ukazał obrazy z życia szlachty i magnaterii polskiej oraz to jak żyli Polacy na przełomie wieków. Poeta ukazał w epopei przekrój polskiego społeczeństwa przełomu wieków XVIII i XIX. Arystokrację reprezentują Hrabia i Stolnik Horeszko, średnią szlachtę- Sędzia, Soplica, Tadeusz, Podkomorzy i Telimena, szlachtę zaściankową Dobrzyńscy, szlachtę zubożałą- Wojski, Gerwazy i Protazy.
"Pan Tadeusz" utrwala stary szlachecki świat. Adam Mickiewicz prezentuje wiele obyczajów staropolskich. Jedną z ulubionych rozrywek szlachty były polowania. Polowano tylko na grubego zwierza. Po polowaniu myśliwi prowadzili długie rozmowy, jedli pyszny bigos, był to jeden z obyczajów szlacheckich. Mickiewicz malowniczo opisał lasy, pola. Ważnym elementem świata przedstawionego w "Panu Tadeuszu" jest Soplicowo- szlachecki majątek, który jest "centrum polskości" tu gromadzi się pamiątki narodowe, na ścianach wiszą portrety sławnych polaków. Dwór jest ostoją obyczajów i tradycji, tu wychowuje się młodzież w duchu patriotyzmu, stary zegar w Soplicowie wygrywa "Mazurek Dąbrowskiego". Awanturnicza szlachta potrafi się zjednoczyć i wspólnie stanąć do walki w chwilach niebezpieczeństwa. Podkomorzy, Sędzia, Maciej Dobrzyński i jankiel to wielcy patrioci. Ze środowiskiem szlacheckim wiążą się liczne uczty, na których obowiązywały określone zasady. Podczas uczt prowadzono poważne dyskusje, nie brakowało toastów i tańców. Na sejmikach szlacheckich decydowano o lokalnych sprawach.
Akcja "Nad Niemnem" toczy się w latach osiemdziesiątych XIX wieku na Grodzieńszczyźnie, we dworze Korczyńskich i w sąsiednim zaścianku Bohatyrewiczów. Orzeszkowa w swojej powieści ukazała rozległy obraz społeczeństwa polskiego połowy XIX wieku, w czasach po klęsce powstania styczniowego. W czasie powstania ludzie pochodzący z różnych klas społecznych potrafili wałczyć o niepodległość kraju. W mogile powstańców z 1863 roku spoczywają Andrzej Korczyński, który był przedstawicielem dworu i Jerzy Bohatyrewicz, przedstawiciel zaścianka, czyli zubożałej szlachty i chłopstwa. Najważniejszą wartością, o jakiej pisze Orzeszkowa, jest praca. Uczciwa i ciężka praca przynosi korzyści, jest dobrowolnym obowiązkiem człowieka. Bohaterem zbiorowym powieści, podobnie jak w "Panu Tadeuszu" , jest polska szlachta: od środowiska arystokracji po zaścianek. Korczyńscy to potomkowie Stanisława, skupili się na utrzymaniu majątku, co doprowadziło do konfliktu dworu i zaścianka. Bohatyrowicze to potomkowie szlacheckiego rodu, herbu Pomian. Anzelm Bohatyrewicz pełni w powieści rolę strażnika tradycji rodu, przekazuje legendę o Janie i Cecylii. Jest człowiekiem szlachetnym, dobrym gospodarzem. Jan Bohatyrewicz to młody mężczyzna, zaściankowy szlachcic. Stryj wpoił mu podstawowe wartości, takie jak: praca, patriotyzm. Jan znał i cenił rodową tradycję. Ukazana w powieści szlachta zaściankowa jest biedna, niewykształcona. Największą wartością dla niej jest ziemia. Są to ludzie szanujący tradycje, patriotyczni, mają zapał do pracy, nie zapominają o przodkach i kultywują o nich pamięć. Orzeszkowa zaprezentowała w "Nad Niemnem" życie całej warstwy szlacheckiej. Grób Jana i Cecylii jest najważniejszą częścią rodowej tradycji Bohatyrewiczów, symbolizuje początek ich rodu. Niemen to rzeka, która jest symbolem tradycji, ciągłości. Cała okolica nadniemeńska symbolizuje kult pracy, patriotyzm . Jana i Justynę połączy wspólnota wyznawanych wartości, przede wszystkim patriotyzm, szacunek do pracy, zachowanie tradycji. Małżeństwo Jan z Justyną zakończyło spory zaścianka z Korczyńskimi. Szlachta zaściankowa nie zagubiła dawnych tradycji mimo trudnych warunków pracy na roli. "Nad Niemnem" jest świadomym nawiązaniem do "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. Podobnie jak w "Panu Tadeuszu", w "Nad Niemnem" istotną rolę w ukształtowaniu powieści stanowi przyroda. Jest czynnikiem łączącym ludzi, jest tłem, z obrazem przyrody związane są opisy grobów. Pejzaż nadniemeński jest okazją do ujawnienia uczuciowego stosunku do rodzinnego kraju. Zgodnie z tradycjami "Pana Tadeusza" powieść Orzeszkowej sławi piękno przyrody, która patronuje codziennym trudom człowieka. W "Nad Niemnem" przedstawiona została podobna wizja losów ludzkich na tle wydarzeń przełomowych w życiu całego narodu, stosunek do tradycji i idealizacja świata. W obu utworach widoczny jest kult pamiątek przeszłości. "Nad Niemnem" to najwyższe osiągnięcie pisarskie Orzeszkowej i jedna z najwybitniejszych powieści polskich.
