Motyw dworu w literaturze funkcjonuje w literaturze od bardzo dawna. Dwór to duża siedziba ziemiańska, szlachecka oraz posiadłość jaka go otacza. Najczęściej symbolizuje on wartości związane z domem, z ciepłem ogniska rodzinnego, z rodziną właśnie. W Polsce utożsamiany jest z wartościami narodowymi, patriotycznymi, z utrzymywaniem tradycji i kultury. Dwór więc w literaturze bardzo często symbolizuje samą Polskę, jest jej miniaturą. Dlatego nie dziwi określanie dworków jako małych ojczyzn, jako miejsca arkadyjskiego. Jednak obok takiego ujmowania motywu dworu pojawia się też odmienne ukazywanie tego miejsca: dwór jako symbol zacofania i dbania o kulturę szlachecką utożsamianą z narodowymi, szlacheckimi wadami: lęku przed obcymi, dewocji, ukochania złotej wolności. Zawsze jednak w literackich opisach dworu pojawia się opis codziennego funkcjonowania jego mieszkańców, pokazywanie ich zabaw i obyczajów, ich zainteresowań, sposobów spędzania wolnego czasu oraz stosunków jakie w dworku panują.
Stefan Żeromski maluje obraz dworku w powieści Przedwiośnie. Główny bohater - Cezary Baryka po wybuchu wojny polsko - bolszewickiej zgłasza się do wojska, gdzie poznaje Hipolita Wielosławskiego. Wypadki potoczyły się tak, że Cezary uratował życie nowemu przyjacielowi, a ten w ramach wdzięczności zabrał go do swego rodzinnego domu - posiadłości w Nawłoci. Świat z jakim zetknął się Cezary był dla niego zupełną nowością. Zachwycała go rodzinna atmosfera dworku panująca wśród jego mieszkańców. Dzień wypełniony jest przechadzkami, spotkaniami z przyjaciółmi, jazdą konną, zabawami tanecznymi, graniu w karty. Istotnym punktem dnia są wspólne posiłki. Mieszkańcy dworku tworzą jego oryginalną atmosferę. Wśród domowników są między innymi: matka Hipolita oraz wuj Michał Skalnicki, Karolina i Wanda podkochująca się w Cezarym, ksiądz Anastazy oraz służba: Maciejunio oraz Wojciunio, kucharz, kamerdyner. Nawłoć więc malowana jest w sposób sielankowy: jej mieszkańcy nie mają większych zmartwień, żyją w bliskości z sąsiadami, a sami są ludźmi wesołymi wśród których czas płynie bardzo przyjemnie. Nawłoć to spokój, bezpieczeństwo, radość i brak zmartwień. Jednak dwór ten jest anachroniczny: porządki, obrzędy, rytuały towarzyskie odchodzą w przeszłość, choć w Nawłoci trwają bardzo mocno w świadomości mieszkańców, którzy pomimo wojny, rewolucji żyją beztrosko wśród sielankowej atmosfery towarzyskich zabaw. Sielankowość życia mieszkańców wydaje się być tym większa, gdyż obraz dworu maluje autor po ukazaniu czytelnikowi tragedii i cierpienia rewolucji. Żeromski zdaje się nawiązywać do obrazu najsławniejszego dworku w polskiej literaturze - do Soplicowa z epopei narodowej Pan Tadeusz Adama Mickiewicza.
Soplicowo jest staje się miejscem akcji epopei. Jest to tradycyjny dziewiętnastowieczny dworek szlachecki. Jest wybudowany na Litwie, wśród jej pięknych krajobrazów, gdzie przyroda jest niezwykle dla człowieka hojna: są tu i lasy, i małe zagajniki, i polanki, i rozległe pola, i niebezpieczne jakby z ballad wyjęte tajemnicze i niebezpieczne mateczniki. Mieszkańcy starają się żyć w zgodzie z naturą, wschody i zachody słońca wyznaczają czas trwania dnia pracy. Życie tu płynie spokojnie, sielankowo. Oto niektóre rozrywki mieszkańców: polowania, grzybobranie, uczty na zamku, w ogóle wspólne posiłki, spacery. Na straży tradycji i porządku stoi Sędzia. Mieszkańcy dworku to patrioci - już sam wystrój wnętrza to wskazuje: są tam patriotyczne obrazy a zegar wygrywa Mazurek Dąbrowskiego. Jeden z bohaterów tak określa ten dwór:
Wpadam do Soplicowa jak w centrum polszczyzny:
Tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny.
Soplicowo staje się miniaturką ojczyzny, jej centrum, a więc centrum polskości: polskich tradycji i obyczajów. Jednocześnie jest to świat, który powoli odchodzi w przeszłość. Mickiewicz namalował Soplicowo w sposób wyidealizowany. Wady tego miejsca i jego mieszkańców są ukazywane w sposób ciepły żartobliwy, a okolica opisywana w sposób niesamowicie bogaty i piękny. Litwa jest w końcu krajem lat dziecinnych autora. Jest to miejsce najbliższe sercu poety, a jednocześnie najbliższe bohaterom jego dzieła. Tu zawsze z wielką radością się wraca (jak czyni to Tadeusz), tu jest tradycja i wyjątkowe rytuały związane z polskością, tu pielęgnowany jest patriotyzm oraz szacunek, tu są cudowne i tak różne krajobrazy, które Mickiewicz ukazuje w mistrzowski sposób.
Obrazem dworku z lat osiemdziesiątych XIX wieku jest dwór znany z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Ukazuje nam autorka dwór ziemiański Benedykta Korczyńskiego - Korczyn na Grodzieńszczyźnie. Dwór ten zamieszkują bardzo różni mieszkańcy: od pracowitego Benedykta do sentymentalnej, żyjącej w swoim świecie Emilii. Nie ma tu już takiego przepełnienia sielanką jak u Mickiewicza, jest za to ukazany trud pracy.
Jednak i obraz stworzony przez Żeromskiego nie jest taki idealny jakby mogło się zdawać. Podczas jednej z przejażdżek gość w Nawłoci - Cezary poznaje Laurę Kościeniecką z jej narzeczonym. Ta zaprasza go na wspólne śniadanie. Młodemu Baryce bardzo się nowopoznana sąsiadka spodobała. Jakiś czas później podczas przygotowań do dobroczynnego balu dochodzi między nimi do pierwszego miłosnego zbliżenia. Po owym balu ich miłosne spotkania nasiliły się. Bolało to Karolinę, która miała pewne nadzieje po pocałunku z Cezarym, z kolei Wanda uważała, że to z Karoliną potajemnie spotyka się młody gość i była szaleńczo zazdrosna, tak szaleńczo, że otruła Karolinę… Jednak Cezarego ta śmierć bardzo nie uderza, jest bowiem owładnięty uczuciem do Laury. Podczas jednej z ich schadzek dochodzi do konfrontacji z jej narzeczonym. Po bójce Baryka włóczy się po okolicznych polach, aż trafia na cmentarz na grób Karoliny. Ksiądz obwinia go wtedy o jej tragiczną śmierć. Nawłoć zaczyna już coraz mniej przychylnie patrzeć na swego gościa, a on podejmuje pracę w Chłodku. To miejsce jest już całkowicie inne od Nawłoci - to miejsce ciężkiej pracy i głodu. Mieszkają tu rolni robotnicy. Jest ukazany kontrast między wesoła, przyjemną, spokojną i pozbawioną problemów oraz trudu pracy Nawłocią a biednym i ciężko pracującym, zacofanym Chłodkiem. Obraz Żeromskiego nie jest idealny: z jednej strony ukazuje nam biedę robotników wiejskich, z drugiej Nawłoć, ale ona i jej spokój też się rozpada. Jej arkadia i sielankowość są pozorne, do tego dotyczą tylko niektórych: Baryki, Laury, Hipolita, czyli tych, którzy nie myślą o pracy, o jutrze, a tylko o rozrywkach, o miłostkach i flirtach. Ten świat też jednak runął, załamał się po pierwszej tragedii. Te tragedię ściągnął młody Baryka. Dwór nie wytrzymuje więc gdy pojawia się element obcy. Zresztą gdy Cezary przenosi się do Chłodku, mieszkańcy Nawłoci czują pewną ulgę.
Podsumowując: zauważa się różne opisy dworów w literaturze i różne funkcje, cele jakie te opisy przyjmują. Oczywiście zawsze dworek jest jakimś zbiorowiskiem mieszkańców, którzy żyją w jakiś specyficzny sposób, jak np. w Soplicowie ich życie reguluje rytm natury oraz porządek ustanowiony przez tradycję, w Korczynie niektórzy żyją poświęcając się pracy, ale też są ludzie, całkowicie oderwani od rzeczywistości w jakiej dworek funkcjonuje jak Emilia, w Nawłoci mieszkańcy żyją pozbawienie większych problemów. Opisy sposobu życia mieszkańców przynoszą nam wiedzę o ich codzienności. Motyw dworku ma więc pokazać czytelnikowi specyficzną małą ojczyznę i jej tradycje, obyczaje, rytuały, kulturę. Autorzy przedstawiają nam bogactwo tych obyczajów, przez co obraz nabiera znaczenia większego: to nie tylko informacja o życiu innych, ale także lekcja patriotyzmu. Z drugiej strony sielankowe funkcjonowanie dworku jest czasem pokazane w kontraście z nędzą okolicznej wsi. Dwór staje się więc miejscem wypełnionym ludźmi, którzy żyją w pewnym oderwaniu nie zwracając uwagi na potrzeby innych. Mieszkańcy nabierają więc znamion osób niewrażliwych, zacofanych, chcących na siłę i na przekór czasom utrzymać starodawny porządek.
I w końcu ostatnie wykorzystanie motywu dworu - miniatura ojczyzny. Dwór nie jest zamieszkały przez jakiś dziwnych ludzi, nie związanych z Polską. Przeciwnie - są to patrioci. Takie funkcjonowanie tego motywu było niezmiernie istotne, zwłaszcza w czasach, gdy naszego kraju nie było na mapach Europy.
