Wstęp.

W Biblii i Mitologii, dwóch księgach pochodzących z epoki starożytnej spisane są historie i prawa bogów (Boga). Są one odmienne ze względu na wartości religijne jakie są w nich zawarte. W Biblii, czyli Piśmie Świętym zawarte są księgi religijne judaizmu i chrześcijaństwa, mówią one o jednym Bogu - jest to monoteizm. W Mitologii zaś zapisane są mity, opowiadające historię bogów, przygody herosów, wyjaśniają niektóre prawa przyrody. Ze względu na kilku bogów mowa tu o politeizmie. Jak widać wiele czynników dzieli oba źródła. Niemniej połączone są bardzo ważnym aspektem - kulturą śródziemnomorską. Z Biblii i Mitologii czerpie cała kultura europejska, która dzięki nim jest w pewnych miejscach bardo do siebie podobna bez względu na kraj. Stanowią one połączenie wszystkich mniejszych podkultur narodowych. Malarze, pisarze i inni artyści czerpią z tego źródła, czyniąc je ciągle żywym. W literaturze istnieją motywy literackie, które mają swój rodowód w Biblii i Mitologii, często są one nawiązaniem dla twórców literackich; najbardziej znanymi są: wykorzystywany w średniowieczu motyw vanitas, ale także problem cierpienia, kary, apokalipsa. Mitologiczne motywy najbardziej znane to - Prometeusz, Syzyf, Dedal i Ikar.

Rozwinięcie.

I. Inspiracja Biblią w utworach literackich:

♦ motyw Vanitas

Vanitas oznacza marność, z łaciny "Vanitas vanitatum et omni vanitas", czyli "marność nad marnościami i wszystko marność". Źródeł tego motywu należy szukać w "Księdze Koheleta" (ST), jest to księga mądrościowa. Przedstawia ona pesymistyczną koncepcję człowieka jako stworzenia kruchego i przemijającego.

  1. "Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią"
      • Autor tego utworu jest anonimowy; "Rozmowa..." jest najdłuższym wierszem średniowiecznym w języku polskim; jest to utwór pouczający;
      • Fabuła tego utworu przedstawia dialog Polikarpa i śmierci, którą chciał on bardzo zobaczyć; pełno jest tu elementów turpistycznych - krwawych, brzydkich, kościstych; śmierć przedstawiona jest tutaj dosadnie, tak, by wzbudzić strach ( "memento mori" - pamiętaj o śmierci);
      • Przed śmiercią nikt nie może się schronić, zabiera ona bowiem ludzi bez względu na ich pochodzenie majątek, nie zważa, czy są dobrzy czy nie;
      • Śmierć jest przeznaczeniem wszystkich, niemniej lękać jej muszą się grzesznicy;
      • Śmierć kończy nasze życie na ziemi, stawia nas przed sądem; człowiek nie ma wpływu na czas, w którym tak się stanie, dlatego musi ulec, być pokornym;
  1. "Bakczysaraj" Adam Mickiewicz
    • jest utworem pochodzącym z cyklu "Sonety krymskie", które Adam Mickiewicz stworzył, będąc emigrantem; podróżował on wówczas i zwiedził min. Krym;
    • wspomina dawną świetność Bakczysaraju, miasta, które niegdyś było piękne, a teraz stoi zrujnowane ;
    • zamiast ludzi, którzy wcześniej tu mieszkali, rozkrzewiła się tu natura, ona ma tu władzę, jest nieprzemijająca i silna;
    • potęga przyrody sprawia, że człowiek jest mały, nic nie może zmienić;
  1. "Padlina" Charles Baudlaire
    • jest to wiersz francuskiego poety, którego uważa się za prekursora symbolizmu; wiersz zawiera wiele symbolicznych elementów;
    • fabuła wiersza dotyczy spaceru pewnej pary, która podczas spaceru natknęła się na padlinę;
    • oryginalność tego utworu w dużej mierze polega na bardzo dokładnym opisie rozkładającego się zwierzęcia, które jest odrażające i wstrętne;
    • ten widok jest pretekstem podmiotu lirycznego do refleksji na temat życia i śmierci;
    • śmierć jest przeznaczeniem każdego człowieka, niezależnie od tego czy jest piękny, czy nie; człowiek nie może uciec przed śmiercią; są to przemyślenia, których wysłuchuje kobieta.

Wniosek

Nie można wyobrazić sobie naszej kultury bez motywu vanitas, pojawia się on bowiem bardzo często. Jest on pretekstem dla twórców, którzy snują refleksję na temat życia ludzkiego - marnego i przemijającego; każdego człowieka spotka śmierć, jest to nasze przeznaczenie, niezależnie od tego, czy jesteśmy bogaci, czy biedni, piękni, czy brzydcy. Nie można tego zmienić. Jedynie wieczna i niezmienna jest natura, która nigdy się nie kończy, cały czas się rozwija. Człowieka to zadziwia, ponieważ jest to dla niego nieosiągalne.

♦ motyw Winy i Kary

Wywodzi się on z "Księgi Rodzaju" (ST), ze znanej historii pierwszych ludzi, Adama i Ewy. Żyli oni w Raju, gdzie Bóg pozwolił im korzystać ze wszystkich dóbr, zabronił im jedynie zbierania owoców, pochodzących z drzewa wiadomości dobrego i złego. Ewa jednak uległa pokusom węża, zerwała jabłko i dała je Adamowi, który zjadł je. Tak został złamany zakaz. Kara za to była brzemienna w skutki również dla potomków ludzi - Bóg wygnał ich z Raju.

  1. "Hamlet" William Szekspir
    • Jest genialną sztuką teatralną i literacką, której autor żył w Anglii renesansowej i współtworzył wówczas atmosferę kulturalną epoki elżbietańskiej;
    • Jest w "Hamlecie opisana historia, która wydarzyła się na zamku duńskiego króla; głównym bohaterem jest książę Hamlet, który przeżywa bardzo śmierć swojego ojca, wcześniejszego władcy; tekst dramatu pełen jest intryg, knowań ludzi, którzy walczą między sobą, chcąc zdobyć sławę; w końcowej scenie kara śmierci spada na winnych;
    • Jest tutaj wyodrębniony problem kary za grzechy - ludzie, którzy nie żyli godnie, są potępieni i spada na nich surowa kara. Zbrodnie, które zostały popełnione zostają ujawnione, a zbrodniarze giną ze swojej broni. Główną winą jest w "Hamlecie" żądza władzy i zemsty, które są opętaniem człowieka;
  1. "Lilie" Adam Mickiewicz
    • ta piękna ballada pochodzi ze zbioru Mickiewicza pt. "Ballady i romanse", którego data wydania - 1822 rok - traktuje się jako początek okresu romantycznego w kraju;
    • fabuła tej ballady opowiada historię kobiety, której mąż wyjechał, a ona wykorzystuje to i zdradza męża; nie chcąc zostać przez niego ukaraną, zabija go. Grób przyozdabia liliami. Do jej domu przybywają bracia męża, którzy współzawodniczą o rękę bratowej; ich zadaniem jest upleść piękny wianek i przynieść go na ołtarz. Zrywają lilie, które znaleźli na grobie. Cerkiew została nawiedzona przez upiora, który powoduje jej zawalenie;
    • kara spotka wszystkich, którzy na to zasługują, stanie się to tak, czy inaczej; bracia zostali ukarani za brak szacunku dla zmarłego brata;
    • wszyscy bohaterowie ballady złamali jakieś zasady moralne, więc spadła na nich kara;
  1. "Zbrodnia i Kara" Fiodor Dostojewski
    • Powieść ta została napisana w czasach pozytywistycznych w Rosji; wpisuje się ona w szereg wybitnych dzieł rosyjskiego realizmu, który wówczas bardzo się rozwinął;
    • Bohaterem powieści jest młody Raskolnikow; popełnia on zbrodnię, ponieważ chciał pieniądze od lichwiarki;
    • Swój haniebny czyn zaplanował w najdrobniejszych szczegółach, w nadziei, że nikt się o niczym nie dowie; niestety nie wytrzymała jego psychika, nie zniósł on obciążenia, jakie przyniosły myśli o popełnionym czynie; to właśnie przeważyło;
    • O zbrodni dowiaduje się policja; sam Raskolnikow pogrążony jest w cierpieniu z powodów nękającego go wciąż sumienia, nie ma spokoju;
    • Zostaje on zesłany na Sybir - to jest jednak tylko pozorna kara, ponieważ tą prawdziwą są wyrzuty jego sumienia, z którymi musi walczyć sam; uporanie się z nimi może zająć przecież całe życie;
Wniosek

Motyw winy i kary pojawia się jak widać już u zarania dziejów człowieka i towarzyszyć mu będzie od zawsze. W naturze bowiem człowieka leży uleganie pokusom, które nie zawsze są dla niego jasne, ale zło które popełnia musi być ukarane. Może mieć ona różną postać, co pokazuje literatura, ale jedno jest niezmienne - jej fakt i nieuniknioność. Zło musi zostać odkryte i ukarane.

♦ motyw Apokalipsy

Pojęcie apokalipsa "z greki apokalipsis oznacza odsłonięcie i objawienie". Jest to prorocza księga Biblii, która zapowiada i opisuje koniec świata i czas sądu ostatecznego. Najbardziej znana jest "Apokalipsa św. Jana", ewangelisty, któremu objawione zostały wizje.

  1. "Nie Boska Komedia" Zygmunt Krasiński
    • jest to jeden z dramatów romantycznych, niemniej porusza on głębiej nieco inną niż pozostałe - nie zajmuje się wprost kwestią niepodległości, ale problematyką społeczną;
    • głównego bohatera, hrabiego Henryka poznajemy jako Męża; pragnie on być poetą, ale nie umie znaleźć granicy między prawdą, a kłamstwem. Wkrótce zostaje on omamiony przez zjawę; nie myśli już o rodzinie, doprowadzając do śmierci żony. Syn Orcio staje się prawdziwym poetą;
    • intencje Henryka są szlachetne, ale mimo to hrabia Henryk jest potępiony; umiera bowiem nie tylko fizycznie, ale i duchowo;
    • jest on arystokratą, klasa to ponosi klęskę w bitwie z rewolucjonistami, to dowód na to, że jest arystokracja słabą częścią społeczeństwa, niezdolną do władzy; rewolucjoniści natomiast wprowadzają destrukcję, są prymitywni;
    • przedstawia tu autor rewolucję, która nie ma szansy powodzenia, ponieważ jej skutkiem jest zniszczenie i katastrofa; w ostatniej scenie pojawia się zwycięski Chrystus, który jest symbolem władzy Boga nad światem ("Galilejczyku, zwyciężyłeś")
  1. "Dies Irae" Jan Kasprowicz
    • Hymn ten powstał w okresie młodopolskim; tytułem tego utworu jest łacińskie hasło - dzień gniewu (Sąd Ostateczny);
    • Tematyka tego tekstu nawiązuje oczywiście w prostej linii do Apokalipsy;
    • Przedstawiona jest tutaj wizja końca świata, bardzo przerażająca, groźna, mroczna, świat staje się chaosem, pełno jest krwistych obrazów, które symbolizują wszechobecne zniszczenie, walkę żywiołów; sądzeni są wszyscy, żywi i martwi;
    • Ludzie są przerażeni, ale nadal pogrążeni w grzechu, nie ma dla nich właściwie ratunku;
    • Obraz Boga jest tutaj daleki od wizji dobrego Ojca; nie lituje się on, jest surowym, ale sprawiedliwym władcą; tak przedstawia go też Stary Testament;
    • Jan Kasprowicz w swoim hymnie prezentuje tylko opis katastrofy, która spotka ziemię, sądu nad ludźmi, nie ma Nowego Jeruzalem;

Wniosek

Obrazy apokalipsy są traktowane w literaturze na różne sposoby, co czyni ten motyw żywym. Czasem pojmuje się apokalipsę ogólnie, jako koniec, nie tylko ostateczny; może oznaczać zakończenie jakiejś idei, jakiegoś porządku, który jest już nieaktualny, i na jego miejscu powstaje nowy, świeży. Niektórzy twórcy traktują apokalipsę jako ostateczny koniec, o bardzo pesymistycznym wydźwięku, nie dają oni nadziei na przyszłość

II. Inspiracja Mitologią w utworach literackich

♦ motyw Prometeusza

Źródłem jest oczywiście mit o Prometeuszu. Był on tytanem, stworzył on człowieka z gliny i łez; tak poświęcił się dla ludzi, że z miłości do nich przyniósł on ogień od bogów. Naraził się on tym Zeusowi, który ukarał również ludzi nieszczęściami. Prometeusza natomiast kazał przywiązać do skał Kaukazu. Do literatury przeszedł Prometeusz jako ten, który ponosi trud poświęcenia się dla ludzi;

  1. "Dziady część III" Adam Mickiewicz
    • przede wszystkim "Wielka Improwizacja", którą umieścił Mickiewicz w scenie II - Konrad w chwili samotności i wyrzuca Bogu niesprawiedliwość;
    • Konrada interesuje przeszłość i przyszłość, jest żądny władzy nad duszami innych ludzi, ponieważ sądzi, że tylko on może uratować ojczyznę; bluźni, stawiając siebie równo z Bogiem; jest on częścią narodu: "("Ja i ojczyzna to jedno./ Nazywam się Milijon - bo za milijony/ Kocham i cierpię katusze"; szatan przemawia przez jego usta, mówiąc, ze Bóg upodabnia się do cara;
    • Konrad czuje się wyjątkowy i lepszy od innych ludzi, wywyższa się;
    • Jest on podobny do Prometeusza, ponieważ jest zbuntowany przeciw Bogu i władzy w imię miłości do ludzi;
  1. "Dies Irae" Jan Kasprowicz
    • to hymn powstały w okresie Młodej Polski; jest już omówiony w poprzednim punkcie przy okazji obrazu apokalipsy;
    • bohaterem, który jest podobny do Prometeusza jest tu Adam, który błaga Boga o miłosierdzie, ale jego prośby nie są wysłuchane; Adam przyjmuje więc postawę buntownika, bluźni, chce bronić ludzi przed takim Bogiem; jego poświęcenie ma pokazać Bogu Jego winę - stworzył bowiem człowieka ze skłonnością do grzechu, zła; On więc jest odpowiedzialny;
  1. "Siłaczka" Stefan Żeromski
    • to opowiadanie Stefana Żeromskiego, które nawiązuje do pozytywistycznych założeń pracy u podstaw;
    • bohaterem jest tu Paweł Obarecki; jest on młodym lekarzem, który przyjeżdża do małej miejscowości; tam upodabnia się do pozostałej części konformistycznego otoczenia; spotkał tam dawną miłość, Stanisławę Bozowską; w chwili śmierci przypominają mu się ideały młodości;
    • Stasia Bozowska nie zaprzestała ciężkiej pracy, której celem była pomoc innym ludziom; choć żyła bardzo biedna poświęciła się dla szczytnej idei; jako nauczycielka starała się je wypełniać;
    • Jej ciężka praca bardzo osłabiła jej zdrowie, a w konsekwencji straciła swoje życie, do końca jednak nie poddała się;
Wniosek

Postać Prometeusza miała szeroki oddźwięk w epoce romantycznej i pozytywistycznej. W romantyzmie nawiązywano do Prometeusza, ponieważ był to czas walki o wolność; bohaterowie byli bardzo odważni i w swojej buntowniczej walce sprzeciwiają się Bogu; poświęcają się oni dla dobra ogółu; pozytywiści widzieli obraz Prometeusza inaczej, zgodnie ze swoim światopoglądem, którego trzonem był praca organiczna i praca u podstaw, a więc również poświęcenia człowieka dla innych.

♦ motyw Dedala i Ikara

Źródło tego motywu znajduje się w micie o Dedalu i Ikarze. Przedstawia on historię Dedala, rzeźbiarza i wynalazcy, mieszkańca Aten, dworak króla Minosa. Jego ojczyzną była Sycylia, ale nie mógł on do niej powrócić. Dlatego też Dedal zbudował skrzydła z ptasich piór i wosku dla siebie i Ikara. Dedal przestrzegł Ikara, by ten nie unosił się zbyt blisko słońca, ponieważ ciepło może stopić wosk. Nie posłuchał on jednak ojca i spadł na ziemię, która teraz nazywa się Ikarią.

  1. "Oda do Młodości" Adam Mickiewicz
    • Jest to tekst romantyczny, który wydano w pierwszym tomie "Poezji" Adama Mickiewicza;
    • Utwór dzieli się na troje - pierwsza część przedstawia podział świata na dwie połowy, górną i dolną; młodzież romantyczna jest na górze, starsi klasycy u dołu;
    • Romantykami są ci, którzy chcą wznieść się ponad zwyczajność, chcą zmienić zastane reguły; słuchają się serca, emocji, marzeń;
    • Klasycy to zaś ci, którzy pozostali po dawnej epoce, szarej, sztywnej, w której rozum był największą wartością; są racjonalistami, dla których liczą się fakty;
    • Druga część mówi o wspólnej walce tych dwóch pokoleń, która mogłaby przynieść wiele korzystnych zmian; romantycy optują przede wszystkim za rewolucją, gwałtownością i rozmachem; w części trzeciej jest mowa o stworzeniu przez romantyków nowej rzeczywistości;
    • Jest tutaj odwołanie do historii Dedala i Ikara, czyli dwóch typów światopoglądowych; klasycy podobni są do Dedala, czyli postaci, która jest racjonalistą i realistą; romantycy zaś do Ikara, idealisty, który swoimi marzeniami chce zmienić świat, kieruje się swoimi odczuciami;
  1. "Ikar" Jarosław Iwaszkiewicz
    • Należy opowiadanie to do literatury współczesnej; fabuła dotyczy historii chłopca, Michasia; rzecz dzieje się na warszawskiej ulicy, w czasie II wojny światowej. Michaś zaczytany, nie zauważył nadjeżdżającego samochodu gestapowców, został złapany i pewnie zabity;
    • Michasia możemy uznać za współczesnego Ikara, zapominającego, że czasem trzeba uważać; poczuł się wolny; prze nieuwagę wszedł na ulicę z książką, nie myślał o niebezpieczeństwie, ponieważ był w swoim świecie, czuł się wolny i swobodny, nie wiedział o niebezpieczeństwie;
  1. "Wciąż o Ikarach głoszą choć doleciał Dedal" Ernest Bryll
    • jest to odwołanie do dzieła malarskiego Petera Breugela pt. "Upadek Ikara";
    • Ikar nie zasługuje na podziw, którym wszyscy go darzą, Dedala powinno uważać się za bohatera;
    • Ikar zostaje tutaj zlekceważony, natomiast Dedal doceniony przez poetę, który uważa, że lepiej jest kierować się logiką i rozumem w dążeniu do celu;
    • Poeta przekazuje nam cenną myśl - zamiast marzyć należy pomyśleć, co zrobić, aby zrealizować swoje plany; stwierdza, że realistów nikt nie docenia;
    • Bryll wykorzystuje ponadczasowość tego mitu, dzięki temu snuje swoje rozważania na podobny temat;

Wniosek

W realizacji motywu Dedala i Ikara w różnych tekstach literackich można dostrzec dwa warianty. Jeden z nich zajmuje się postawą Dedala, pochwala ją, ponieważ wyraża ona racjonalny i logiczny sposób myślenia; jest ona kwintesencją rozumowego rozumienia świata i mocnego stąpania po ziemi. Drugi natomiast opowiada się za Ikarem, który mimo wszystko zachowuje swoje marzenia, ponieważ dają one nadzieję na lepszy świat, który zbudowany jest przez idealistów.

♦ motyw Syzyfa

Pochodzi z mitu o Syzyfie. Był on bardzo sprytny i przechytrzył Hadesa; udało mu się dzięki temu wyjść z podziemi. Rozdrażniło to bogów, którzy szybko ukarali go - kazali mu wtaczać ogromny kamień na wysoką górę, niestety u samego szczytu spadał on z powrotem na ziemię i Syzyf musiał od początku robić tak samo, bez końca.

  1. "Siłaczka" Stefan Żeromski
    • opowiadanie omówione w punkcie wyżej;
    • postać Syzyfa odgrywa tu Stanisława Bozowska; po skończeniu medycyny zaczęła pracować społecznie w bardzo małej miejscowości; jej praca była odzwierciedleniem haseł pozytywistycznych - pracy u podstaw i pracy organicznej; poświęciła się ona pracy dla biedaków, uczyła w szkole, ale nawet jej śmierć nie zmienił sytuacji;
    • bohaterka ciężko pracuje, ale nie ma efektów, nikt nie rozumie jej zamiarów, nie zwraca uwagi na jej oddanie, ludzie są zbyt prymitywni i oporni;
  1. "Ludzie Bezdomni" Stefan Żeromski
    • Jest to bardzo ważna powieść Stefana Żeromskiego, dzięki niej zdobył sławę;
    • Bohaterem jej jest Tomasz Judym, którego historię poznajemy; jest on lekarzem, któremu przyświeca idea pomocy ludziom biednym, dotyka go nędza innych. Sam podejmuje walkę o lepszy byt dla najuboższych ludzi;
    • Judym jest podobny do Syzyfa ze względu na swoją pracę, bardzo mozolną, która pełna jest niepowodzeń, którymi Judym się jednak nie przejmuje i pracuje nadal;
    • Judyma, tak jak Syzyfa, cechuje wielka determinacja, zawzięcie; nie poddaje się on mimo nieprzychylności losu;
  1. "Syzyfowe Prace" Stefan Żeromski
    • fabułą tej powieści jest osadzona w czasach, gdy Polska była zniewolona;
    • jest tutaj szeroko poruszony problem rusyfikacji Polaków, zwłaszcza młodzieży; starano się wykorzenić miłość do ojczyzny, nie pozwalano mówić po polsku, w szkole obowiązywał język rosyjski;
    • powieść ta ujmuje motyw Syzyfa bardzo szeroko i wieloaspektowo; przede wszystkim Syzyfami są tutaj nauczyciele, którzy próbują za wszelką cenę zrusyfikować młodzież lecz im się to nie udaje, ich działania są bezowocne, do niczego nie prowadzą;
    • Polacy są uparci i zawzięci, tak jak mityczny Syzyf, nie poddają się złu, walczą;
Wniosek

Motyw ten zaowocował w języku polskim związkiem frazeologicznym, który oznacza bezsens pracy, która nie przynosi żadnych owoców. Taki temat był często podejmowany przez twórców. Niemniej zwracają oni uwagę na inny aspekt historii Syzyfa jego wielką determinację. Bohaterowie, którzy w tej kwestii podobni są do Syzyfa, zachowują hart ducha, nie poddają się łatwo, dzięki temu zasługują na szacunek i uznanie.

Zakończenie.

Moim zdaniem moją pracę powinien kończyć cytat Cypriana Kamila Norwida:

"Przyszłość ocala, co jej potrzebne"

Nasza kultura jest bardzo ciekawa i różnorodna. Jest w niej wiele tajemnic, które możemy odkrywać tylko dzięki znajomości dwóch najważniejszych źródeł jakimi są Biblia i Mitologia. Zawierają one najważniejsze problemy, które zawsze są zawsze aktualne i nigdy nie tracą na aktualności. Znajomość Biblii i Mitologii jest konieczna, aby zrozumieć bardzo ważne teksty literackie, malarskie, rzeźbiarskie, które tworzą naszą śródziemnomorską kulturę. Warto więc poznać dokładnie te teksty naszej kultury.