Szczęście ma w ludzkim życiu ogromne znaczenie. Jest jedną z najważniejszych wartości i to dzięki niej człowiek może prawidłowo się rozwijać. Większość ludzi wyznacza sobie w życiu konkretny cel i postępuje tak, by go zrealizować. Jeśli mu się uda, jest dzięki temu szczęśliwy, osiąga spokój wewnętrzny. Czasami jednak komuś nie udaje się osiągnąć celu, który przed sobą postawił, bądź udaje mu się to tylko częściowo. Wtedy pada pytanie: Jaki jest sens życia? Jaką ma ono wartość? I wreszcie, jaki jest prawdziwy cel życia?
Te pytania możemy często odnaleźć w utworach powstałych w polskim romantyzmie. Dobrym przykładem jest dramat Juliusza Słowackiego pt. Kordian. Bohaterem tego utworu jest filozofujący młodzieniec, który w pewnym momencie swojego życia jest świadkiem samobójstwa, które popełnia jego przyjaciel. Zaczyna się wówczas zastanawiać, dlaczego przyjaciel się zabił. Jednak nie potępia go, a jedynie uważa to zdarzenie za ostrzeżenie dla siebie. Zdaje sobie bowiem sprawę z tego, że przyczyną śmierci przyjaciela była różnica pomiędzy jego marzeniami i rzeczywistością. Główny bohater nie ma natomiast takiej idei, której jest wierny i dla której byłby w stanie poświęcić swoje życie. Jest samotnikiem, słabym wewnętrznie. Czuje się, jakby był nicością.
Twórcy romantyczni najczęściej przedstawiają dwa rodzaje szczęścia, które powinny ze sobą współbrzmieć. Są to szczęście indywidualne oraz szczęście narodu. Romantyczni bohaterowie muszą dokonywać wyboru pomiędzy tymi dwiema wartościami. Którą z nich cenią bardziej? Większość z nich wybiera szczęście narodu kosztem własnego szczęścia, ale nie jest to zasadą.
Główny bohater Dziadów Adama Mickiewicza to Gustaw - Konrad. Jako Gustaw cierpi z powodu miłości do kobiety, po przemianie w Konrada poświęca swoje życie prywatne dla dobra narodu. Jest przykładem postawy prometejskiej. Kordian, tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego, również pragnie wolności ojczyzny i chce o nią walczy. Kiedy przegrywa głosowanie, podejmuje heroiczną decyzję: będzie walczył samotnie. Natomiast inny bohater romantyczny - Konrad Wallenrod, bohater utworu Adama Mickiewicza, kieruje się zemstą. Osobista tragedia, która spotkała go w dzieciństwie, jest motywem wszystkich późniejszych działań. On jednak również walczy o dobro swojego narodu, o jego wolność i szczęście. Powyższe przykłady wskazują, że romantycy skupili swoje dzieła wokół motywu walki narodowowyzwoleńczej, która stanowi nadrzędny cel w życiu bohaterów.
Idea walki narodowowyzwoleńczej prowadzi bohaterów dzieł romantycznych, ale nie od samego początku. Muszą oni bowiem dojrzeć do tej decyzji. Na przykład Kordian: najpierw błądzi, starając się zrozumieć świat, który go otaczać i poznać go. Nie może jednak osiągnąć zgody pomiędzy swoją koncepcją świata a rzeczywistością. Kiedy poznał świat, zaczął rozumieć, że wszystkie wartości, nawet miłość, można zdobyć za pieniądze. Jego odkrycie zupełnie niepokryta się z marzeniami, które miał. Zawodzi się również na literaturze - nie oddaje ona w pełni świata, razem ze wszystkimi jego wadami, ale upiększa go. Niechęć wywołuje w Kordianie również postawa papieża, odsuwającego się od katolickiego narodu, a solidaryzującego z silniejszym mocarstwem. Papież potępia wszelkie przejawy walki narodowowyzwoleńczej. Zawiedziony Kordian udaje się na górę Mont Blanc, gdzie udaje mu się odzyskać siły, przetrwać załamanie moralne i zrozumieć ideę walki o wolność.
Konrad z Dziadów Mickiewicza jest podobny do Kordiana. Kiedy wszyscy go zawodzą, przeżywa załamanie. Odzyskuje jednak siły, co pokazuje w trakcie "Wielkiej Improwizacji". Dostrzega wówczas cel i sens życia, odnajdując je w walce o wyzwolenie narodu. Chce dostać we władanie "rząd dusz", pragnie panować nad światem. Uważa, że w ten sposób uszczęśliwi naród. Idea walki o wyzwolenie narodu jest wciąż żywa, co zresztą potwierdza inny romantyk, Cyprian Kamil Norwid w wierszu Do obywatela Johna Brown. Ludzie giną dla idei, umierają w imię narodu, idea natomiast pozostaje. Zanim jednak uda się sprawić, że idea stanie się rzeczywistością, odbędzie się wiele prób.
W drugiej części Dziadów Adama Mickiewicza możemy przeczytać, że człowiek nie tylko ma prawo, ale nawet powinien w pełni żyć na ziemi. Musi więc doznawać nie tylko chwil radosnych, ale również smutnych, bo tak właśnie wygląda pełnia życia. Celem życia według Mickiewicza jest przemijanie, ono również wyznacza jego sens. Przecież wszystko, co znajduje się na świecie, przemija, podlega zmianom. Sam świat zmienia się również. Dlaczego więc człowiek miałby się nie zmieniać?
Romantycy ukazują również człowieka, który wybiera indywidualne szczęście. Autorzy starają się je ukazać, wskazując bogactwo stanów psychicznych bohaterów. Najczęściej szczęście indywidualne wiąże się z romantyczną miłością. Ten, kto wybiera miłość, ni zawsze jednak musi być szczęśliwy. Romantycy opisywali najczęściej bohaterów, którzy cierpią z powodu miłości nieodwzajemnionej bądź takiej, która nie przynosi szczęścia. Mnóstwo takich przykładów możemy odnaleźć w Balladach i romansach Adama Mickiewicza. Bohaterką ballady Romantyczność jest Karusia, której ukochany zmarł. Wpadła z tego powodu w wielką rozpacz, czuje się zagubiona i samotna. Nie znajduje oparcia w społeczeństwie, jedynie podmiot liryczny solidaryzuje się z nią. Przeżycia wewnętrzne Karusi znajdują odbicie w przyrodzie, co wzmacnia efekt i pozwala dokładniej zrozumieć psychikę człowieka.
Warto również wspomnieć, że dzieła romantyków często nie znajdowały uznania wśród ludzi im współczesnych. Oni jednak kultywowali swoją twórczość i wierzyli w to, że kiedyś uda im się osiągnąć sławę i przetrwać ten sposób w ludzkiej pamięci. Takie przesłanie możemy odnaleźć w wierszu Juliusz Słowackiego pt. Testament mój.
Twórcy pozytywistyczni tworzą swoich bohaterów w zupełnie inny sposób, nadając im inne cele w życiu i odmienne ideały. Sens życia w epoce pozytywizmu wyznaczała praca, pojmowana na różne sposoby. Wyznaczała ona sposób postępowania ludzi i kształtowała ich charaktery. Nie sposób pominąć w tym miejscu pozytywistycznego programu, który głosił hasła "pracy u podstaw" i "pracy organicznej". Pojęcia te wyznaczają pracę z ludem, walkę o równouprawnienie kobiet i kwestię żydowską.
Bohaterami, którzy łączyli sens oraz cel życia z wiernością wobec ideałów, byli bohaterowie powieści Bolesława Prusa pt. Lalka. Stanisław Wokulski, główna postać, to idealista, jeśli chodzi o sferę moralną. Rzecki jest idealista politycznym, natomiast Ochocki idealizuje sferę nauki. Wokulski jest postacią, która przełamuje pozytywistyczną tradycję poświęcania się pracy. Jest on zakochany, a tę miłość można bez wątpienia nazwać miłością romantyczną. Izabelę, swoją ukochaną, spotkał w teatrze i od tej chwili wszystko, co robi, robi dla miłości. Nie łamie jednak zasad moralnych, które wyznaje. Stanisław Wokulski nie potrafi żyć w zgodzie ze społeczeństwem, w którym się wychował ani z tym, które nie akceptuje go. Nie jest w stanie dopasować się do czasów, w których przyszło mu żyć. Ignacy Rzecki to sklepowy subiekt, który rzetelnie pracuje i pozostaje wierny toczeniu, w którym się wychował. Jest bardzo przywiązany do sklepu. ciąż jednak ma w pamięci walki napoleońskie i wierzy w ideę walki o wyzwolenie narodu. Ostatni z bohaterów, Ochocki, jest idealistą w sferze nauki. Pracy naukowej podporządkował całe swoje życie. Wierzy, że uda mu się odkryć coś, co uszczęśliwi ludzkość. Chce zapoczątkować nową cywilizację i stworzyć świat, w którym nie będzie granic, podziałów i barier, a wszyscy ludzie będą równi, wolni i szczęśliwi.
Bolesław Prus w Lalce ukazał negatywny obraz społeczeństwa, które nie ma większych nadziei na przyszłość. Ludzie ukazani są jako materialiści, którzy żyją wystawnie, ale bezużytecznie. Chcą jedynie rozrywek, bogactwa, samozadowolenia, nie posiadają wyższych ideałów, którymi mogliby się kierować. Nie pracują, wciąż więc tracą swoje majątki.
Każdy człowiek, niezależnie od tego, w jakiej epoce przyszło mu żyć, chce osiągnąć szczęście. Aby tego dokonać, musi podjąć odpowiednie działania: pracować czy uczyć się. W ten sposób może osiągnąć doczesne szczęście. Warto jednak zwrócić uwagę również na duchową sferę życia, starać się ją kształtować. Szczęście można bowiem osiągnąć również w niebie i jest to szczęście bez porównania większe niż to, którego doświadczamy na ziemi.
